Saltar al conteníu

Maracaibo

Coordenaes: 10°38′N 71°38′W / 10.63°N 71.63°O / 10.63; -71.63
Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Maracaibo
Alministración
PaísBandera de Venezuela Venezuela
Estáu federáu Zulia
Tipu d'entidá ciudá
Nome oficial Maracaibo (es)
Nome llocal Maracaibo (es)
Códigu postal 4001 a 4046
Xeografía
Coordenaes 10°38′N 71°38′W / 10.63°N 71.63°O / 10.63; -71.63
Maracaibo alcuéntrase en Venezuela
Maracaibo
Maracaibo
Maracaibo (Venezuela)
Superficie 1393 km²
Altitú 6 m
Demografía
Población 1 551 539 hab. (2011)
Porcentaxe 100% de Zulia
Densidá 1113,81 hab/km²
Más información
Fundación 8 setiembre 1529
Prefixu telefónicu 0261
Estaya horaria UTC−04:00
Llocalidaes hermaniaes
maracaibo.gob.ve
Cambiar los datos en Wikidata

Maracaibo ye una ciudá venezolana, capital del estáu de Zulia, allugada nel noroeste del país. Ye'l centru económicu más importante del occidente venezolanu por cuenta de la industria petrolera que se desenvuelve nes riberes del llagu de Maracaibo, específicamente nel so sector noroccidental.

Nel añu 2000, envaloróse una población pal Estáu Zulia según, l'Institutu Nacional d'Estadística, de 3.209.626 habitantes y nel so nucleu urbanu, a Maracaibo nuna población de 1.688.263 habitantes qu'abarca los conceyos Maracaibo y San Francisco.[1] Sicasí, la ciudá estender por una vasta llanura qu'entiende tola so área metropolitana. El conceyu de Maracaibo tien una población total de 3.897.655 persones según el censu de 2009, lo que representa un 52,6 % de la población de Zulia, lo que la convierte na segunda ciudá más poblada de Venezuela detrás de la capital del país.

En términos económicos tamién ye la segunda ciudá del país, con un PIB Noma nel so area suburbana de USD 31.937 millones, de resultes un per capita nominal de USD 12.393 y un per capita PPA de 21.460 $PPA.[2]

El so allugamientu xeográficu y la so importancia económica, debíu al descubrimientu del petroleu nel Estáu, sobremanera na mariña oriental del llagu de Maracaibo y la península de Paraguaná, llevar a convertise nel centru económicu más importante del occidente venezolanu.

Toponimia

[editar | editar la fonte]

L'orixe del nome Maracaibo ye revesosu. A pesar de qu'estos fechos tán debidamente documentaos en rexistros históricos,[3][4] los detalles son escasos y ambiguos, y xeneraron diverses interpretaciones, a tal puntu qu'una mesma fonte histórica ye citada de forma contradictoria en testos más recién.[5]

Dellos historiadores llindar a mentar que, al momentu de la primer fundación de la ciudá, el conquistador alemán Ambrosio Alfinger escoyó'l nome de Maracaibo o Maracaybo n'honor d'un indiu principal» o cacique de la zona de la desaguada del llagu.[6][7] Otres fontes atribúyen-y a esti personaxe un gran lideralgu y una importancia emblemática na rexón, anque los datos sobre la estensión de los sos dominios son ambiguos.[8]

Una versión alternativa de la etimoloxía sostién que'l nome de la ciudá aniciar al morrer en batalla'l cacique Mara, un mozu y embravecíu líder que dende una de les islles del llagu (isla de Providencia) ufiertaba resistencia a les tropes europees d'Ambrosio Alfinger. Según esta historia, dempués d'acabar con Mara, los españoles glayaben "Mara cayó", frase cola que se referíen al llugar onde'l mentáu cacique sería derrotáu.[9][10][11] Dellos historiadores aseguren qu'esti rellatu ye un mitu, que'l nome de Cacique Mara o Indiu Mara nun apaez en nengún rexistru históricu, y que nengún d'estos fechos apaez documentáu en fontes orixinales y confiables.[7] Lo más probable ye que los rellatos sobre Mara y Maracaibo corresponder a un mesmu personaxe históricu, del cual hai pocos detalles documentaos y munches especulaciones.

A pesar de les contradicciones, el mitu del Cacique Mara espublizóse llargamente en medios populares, hasta'l puntu d'oficializase como un emblema de la resistencia indíxena na rexón. Esti personaxe ye remembráu en diversos ritos espiritistes (acomuñaos al cultu a María Lionza y les cortes celestiales), pero tamién se llevantaron monumentos alegóricos como una estatua y una plaza na ciudá, dedíquense-y eventos conmemorativos como nel Día de la Resistencia Indíxena (12 d'ochobre, d'antiguo Día de la Raza), y utilízase el so nome en diversos premios y condecoraciones. Inclusive unu de los conceyos del estáu Zulia lleva'l so nome (conceyu Mara).

Les poques referencies qu'hai sobre'l significáu del vocablu Maracaibo acomuñar a una denominación de llugar, en cuenta de al nome d'una persona. Ello ye que esisten referencies sobre la esistencia d'una ranchería indíxena cercana al llugar onde s'asitiaría Alfínger, ya inclusive cabo la posibilidá de qu'ésti usurpara esti terrén pa la fundación de la villa de Maracaibo.[6] A pesar de que nun esisten estudios llingüísticos de los pobladores orixinales, dellos autores aventuraron interpretaciones del posible significáu del vocablu Maracaibo en llingües indíxenes (probablemente derivándoles de los llinguaxes anguaño utilizaos na zona, o por referencies históriques). Delles interpretaciones suxeríes son Maara-iwo, lo que significaría "llugar onde abonden les culiebres", o Maare kaye, que significaría "llugar frente al mar",[9] tamién se mentó Garra de tigre o ríos de los loros.[7]

Los primeres marabinos

[editar | editar la fonte]

Investigaciones arqueolóxiques confirmen la presencia aborixe en suelos maracaiberos quince mil años antes de Cristu. Revelaciones arqueolóxiques de Cruxent y Rouse dexen ver fósiles d'oxetos cerámicos, artefautos d'orixe pedrés, manufactures de conches, urnes funeraries y ornamentaciones de metal demostrativu de la presencia milenaria de los ancestros aboríxenes maracaiberos. Conozse qu'habitaron cerca de 20 parcialidaes indíxenes que vivíen na cuenca del llagu de Maracaibo ente los cualos incluyíense: wayúus, baríes, añúes, yukpas y japreríes. Sicasí, conozse pocu de los primeros habitantes de suelos marabinos; nun quedaron nicios que dexen conocer cómo fueron, solo sábese d'unos pobladores que fueron desallugaos polos aboríxenes qu'atoparon los españoles na so llegada de conquista a América.[12]Créese qu'había presencia de numberosos grupos na cuenca del llagu y la so contorna, parte de les grandes families Caribe, Chibcha y Arahuaca, que vinieron de delles rexones de lo que güei ye América,[13] tiempu nel cual los palafitos yeren carauterísticos de la población indíxena de Maracaibo, y el Zulia polo xeneral. Fueron estremaos en dos grandes grupos, los arahuacos o aruacos, una raza que foi primeramente llabradora, con una cultura adelantrada a la del restu de los indíxenes de Venezuela, y los caribes, raza feroz, con numberosos guerreros y navegantes.

Pal momentu del contautu européu había una gran heteroxeneidá d'etnies indíxenes nel territoriu venezolanu, que darréu fueron esclavizadas. Fueron les sociedaes que los conquistadores europeos atoparon al momentu de la so llegada a Venezuela, que podíen variar dende grupos tribales igualitarios, sociedaes nómades, hasta cacicazgos evolucionaos.

Nel territoriu del actual estáu Zulia taben presentes y bien estremaes dos etnies aguaes de los arahuacos; la etnia añú; y l'etnia wayúu, estremaes pola so modalidá de subsistencia. Los wayúu dedicar al comerciu, la llantadera y el llendo, ente que los añú estender por tola ribera del llagu de Maracaibo, estremándose lingüísticamente y nomaos con una pallabra que pa dellos investigadores significa xente, y, pa otros, homes d'agua. La referencia escrita más antigua d'esti pueblu data de los rellatos de los cronistes según los cualos, taben asitiaos na mariña occidental del llagu de Maracaibo.

Ellí estableciéronse, constituyendo los sos llares, na rede de palafitos que-yos aprovió de puertu seguru y vivienda, asina nació lo que güei ye Santa Rosa d'Agua, al norte de la ciudá de Maracaibo, nel estáu Zulia.[14]

La so fundación

[editar | editar la fonte]
Planu de la ciudá de Maracaibo fechu por Frai Julián de Esquivel en 1639, depositáu nel Archivu Xeneral d'Indies, seición de l'Audiencia de Santu Domingu.
Primer versión del escudu colos atributos reales, según Discrezión de la llaguna de la ciudá de Maracaibo del Archivu d'Indies.

La historia de la fundación de Maracaibo tuvo suxeta a históriques diverxencies aniciaes nel fechu de que fueron dellos los personaxes y momentos nos que s'intentó construyir un verdaderu asentamientu. El primer acercamientu européu a esta zona realizar Alonso de Ojeda, el 24 d'agostu de 1499, quien afayó'l llagu de Maracaibo xunto con Juan de la Cosa y Américo Vespucio.

Atribuyir a ellos el nome de Venezuela cuando remembraron a Venecia al ver que los habitantes vivíen en palafitos sobre'l llagu y que la xente treslladar d'un sitiu a otru por aciu pequeñes pontes de madera y en canoes. La ciudá de Maracaibo foi fundada en trés causes. La primera, el 8 de setiembre del añu 1529 pol alemán Ambrosio Ehinger (acastellanáu como Alfinger), conquistador de la familia Welser d'Augsburgu y primer gobernador de la Provincia de Venezuela col nome de Neu Nürenberg (Nueva Nuremberg n'alemán)[15]que partió n'espedición dende Coro, capital naquel momentu de la provincia.

Al asentamientu dióse-y el nome de villa de Maracaibo pos al momentu de la so fundación nun se constituyó un cabildru que-y confiriera'l calter de ciudá. Nos documentos alemanes de los Welser apaez el nome de Neu-Nürnberg.[16] Ye probable que la fundación de Alfínger facer nes cercaníes o sobre los restos d'un asentamientu indíxena (o ranchería).[6] Esta primer fundación tuvo una población d'apenes 30 vecinos y una actividá casi nula, polo que'l conquistador alemán Nicolás Federmann ordenó treslladar la so población en 1535 al Cabu de la Vela (que güei ye parte de Colombia) na península de la Guajira.

En 1569, en sometiendo a los indíxenes de la zona llacustre nos últimos dos años (1569-1571), el conquistador español Alonso Pacheco fundó la población de 'Ciudad Rodrigo' a veres del llagu Maracaibo (eventualmente conocida como Maracaibo). Dempués d'un par d'años, sicasí, la población indíxena volvió llevantase y l'asentamientu español tuvo que ser abandonáu de volao, causando asina una subsecuente fundación en 1574. Yá pal añu 1573 el Gobernador Diego de Mazariegos decidiera restablecer la población confiándo-y al capitán Pedro Maldonado dicha encomienda. Y asina nel añu 1574 foi refundada la ciudá col nome de Nueva Zamora de la Llaguna de Maracaibo (por tercera y última vegada), n'honor del gobernador Mazariegos, natural de la ciudá de Zamora, España.[7]

El ciclu de los pirates

[editar | editar la fonte]

Ente 1614 y 1678 rexistráronse diversos ataques de pirates a Maracaibo y otros asentamientos españoles nel Llagu de Maracaibo, estos constantes hostigamientos frenaron el desenvolvimientu económicu de la zona que non solo se vio escalada en repitíes oportunidaes, sinón que tamién invirtió numberosos recursos a construyir elementos defensivos como cuarteles, un castiellu y torrexones que nun llograron el so cometíu a cabalidad.[6] Ente los elementos defensivos destáquense'l Castiellu de San Carlos de la Barra, el Fuerte de La nuesa Señora del Carmen y el Torrexón Santa Rosa de Zapara.

El corsariu holandés Enrique de Gerard llegaría en 1614, depués en 1642 el pirata inglés William Jackson. El periodu ente 1665 y 1669 ye conocíu como'l quinqueniu de los pirates. En 1665 el francés Jean David Nau, alies el Olonés, atacó a Maracaibo y ente 1666 y 1669 llegaríen Miguel El Vascongado, el neerlandés Albert van Eyck y el galés Henry Morgan. D'últimes en 1678 el francés Michel de Grandmont asalta la ciudá y los pueblos del sur del Llagu internándose en tierra firme hasta Trujillo.

Dómina virreinal

[editar | editar la fonte]

Mientres los primeros años de la so esistencia, Maracaibo fungió como bien importante puertu d'enllaz ente les zones granibles del sur del Llagu y Andar venezolanos (incluyendo Pamplona na actual Colombia) y les rutes comerciales nel mar Caribe.

Alministrativamente Maracaibo dependió primero de Coro, y depués de Mérida. En 1777 Maracaibo pasa a depender no gubernativo y militar de la Capitanía Xeneral de Venezuela, con sede en Caraques, y no xudicial de la Real Audiencia de Santu Domingu.

Independencia y República

[editar | editar la fonte]
Palaciu Llexislativu del Estáu Zulia. Sede del Parllamentu dende 1890.

En 1810, la provincia de Maracaibo decidió caltenese fiel a la corona y nun s'integró a la Primer República de Venezuela en 1811. Por esti motivu les autoridaes españoles otorgar el lema de "Bien Noble y Lleal" al escudu de Maracaibo. Los gobernadores españoles al tar Caraques sol control patriota, treslladen a Maracaibo el gobiernu de la Capitanía Xeneral de Venezuela.En contraste cola posición monárquica de la provincia, el xeneral Rafael Urdaneta yera unu de los principales xefes del bandu patriota. En 1821, produzse un alzamientu en favor de la independencia nel cuartel de Maracaibo, que ruempe l'armisticiu y reinicia les hostilidaes na guerra que terminaría conduciendo a la segunda batalla de Carabobo. En Maracaibo, los realistes llucharon por recuperar el control de la provincia y Francisco Tomás Morales volvió imponer l'autoridá d'España en 1822, hasta ser finalmente ganáu na Batalla naval del Llagu de Maracaibo, llibrada'l 24 de xunetu de 1823 frente a la badea del Tablazo y que foi la postrera de la guerra d'independencia de Venezuela. Morales, el postreru gobernante español, capituló na Casa de Morales, vivienda qu'entá se caltién en Maracaibo y que constitúi un muséu emblemáticu de la ciudá.

Florecimientu comercial y cultural

[editar | editar la fonte]

Pol so allugamientu Maracaibo yera'l puertu de salida de mercancíes de los Andes y l'occidente venezolanu escontra Europa y América. Había muncha actividá en Maracaibo coles cases comerciales alemanes ya ingleses como la Boulton, Blohm, Beckman, Breuer-Möller & Co., Zingg y Steinvorth. Ellos financiaben los cultivos de café y cacáu, mercaben la collecha y llevar a Europa. Les compañíes cafetaleres, principalmente alemanes como la Brewer Möller & Co., molíen el granu de café en Maracaibo antes d'embarcalo aldu al puertu de Hamburgu. El comerciu llevó la prosperidá a la ciudá la cual esfrutó primero qu'otres ciudaes de Venezuela y Llatinoamérica de servicios modernos como teléfonu (1879),[17] tranvía (1883) y eletricidá (1888). Maracaibo tamién manifestó un florecimientu cultural, siendo naquellos tiempos que s'inauguró'l Teatru Baralt (1883), editóse la revista El Zulia Ilustráu (1888) y abrióse la Universidá del Zulia (1891), amás de ser trubiecu de grandes lliteratos como Udón Pérez y Jesús Enrique Lossada.

Dómina petrolera

[editar | editar la fonte]
Vista aérea de Maracaibo de nueche
Ponte Xeneral Rafael Urdaneta inauguráu 24 d'agostu de 1962

En 1906 Antonio Aranguren llogra una concesión pa buscar petroleu nos distritos Maracaibo y Bolívar, el petroleu ye afayáu en 1914 col pozu Zumaque I en Mene Grande. A partir d'esi momentu, les inversiones estauxunidenses nun cesaron mientres años, convirtiendo a Maracaibo mientres la primer metá del sieglu XX nun importante centru de comercialización de petroleu del mundu y a Venezuela nel 1º país esportador de petroleu del planeta, posición que caltuvo mientres casi 50 años. Maracaibo convirtióse entós na sede de les grandes compañíes petroleres que s'establecieron nel Zulia, y el petroleu movió al café como'l principal productu d'esportación. La epidemia del gripe español en 1918 causó grandes estragos na población. En 1923 aterrizó'l primer hidroavión en Maracaibo y en 1929 inauguróse l'aeropuertu de Grano d'Oru. Parte de la nueva imaxe de la ciudá foi debida al apurra del arquiteutu Llión Hoet, quien construyó'l nuevu mercáu municipal (güei muséu Lía Bermúdez), remocicó'l teatru Baralt y construyó la vieya cárcel ente otres edificaciones estilu art decó, a finales de la década de los 20's y principios de los 30's. Tres la muerte del dictador Juan Vicente Gómez el 14 de febreru de 1936 El Bloque Nacional Democráticu, fundáu en Maracaibo publica'l so primera Manifiestu y Programa. Ente los sos integrantes destaquen: Isidro Valles, Valmore Rodríguez, Rafael Echeverría, Felipe Hernández, Elio Montiel, Espartaco González, Olga Luzardo, Aníbal Mestre Fuenmayor, etc. En 1942 la ilesia San Xuan de Dios foi alzada a Basílica menor, adoptó la so forma actual y la virxe de Chiquinquirá foi coronada patrona del Zulia. Construyéronse nuevos barrios y urbanizaciones como'l barriu Ziruma (colonia Wayuú) y Les Delicies (campu petrolero de la Shell), amás d'otres infraestructures como l'estadiu Olímpicu en 1945 (güei Alejandro Borges) y l'hipódromu de la Llimpia (onde anguaño s'atopa Galeríes Mall). La Universidá del Zulia, cerrada en 1902 pol gobiernu de Cipriano Castro, foi reabierta en 1946 siendo Jesús Enrique Lossada el primer rector dempués de la reapertura.La construcción de la Ponte Xeneral Rafael Urdaneta al cargu de un consorciu venezolanu alemán ruempe col aislamientu de Maracaibo cola mariña oriental del llagu y el restu del país. Dempués de trés años de trabayu la ponte ye inauguráu, el 24 d'agostu de 1962 pol presidente Rómulo Betancourt. Con un llargor de 8,67 km foi mientres dellos años la ponte más llarga del mundu nel so tipu y sigue siendo una de les estructures en formigón armao más grandes del planeta.

Epoca moderna

[editar | editar la fonte]

Pal 5 de setiembre de 2017, la Comisión Nacional de Telecomunicaciones (Conatel) ordenó'l cese de trasmición de la emisora Radio Fe y Allegría 88.1FM en Maracaibo.[18]

Xeografía

[editar | editar la fonte]
Allugamientu de Maracaibo
Vista área de Maracaibo

Maracaibo atópase allugada na denomada planicie de Maracaibo, de territoriu llanu y planu con formación aluvial. Tien baxa fertilidá, monte bien secu y tropical. Presenta bon drenaxe de los suelos, caños y cañaes. La ciudá apodera la entrada al llagu de Maracaibo, que tópase xuníu al golfu de Venezuela al traviés de la canal de navegación más grande de Suramérica.[ensin referencies]

El relieve de la ciudá ye casi planu, la so variada vexetación va de vexetación de sabana pela redolada del llagu de Maracaibo, pasando por Xerófila en casi tol territoriu.

Maracaibo ta allugada na salida del llagu de Maracaibo, onde s'empecipia la boca del Golfu de Venezuela y onde conflúin les víes de comunicación de la parte occidental de Venezuela, lo cual dexó-y ocupar la tercer plaza como ciudá más importante de Venezuela y ser el tercer puertu del país.

Maracaibo, llargamente conocida como La Tierra Del Sol Amada n'alusión al poema del famosu autor marabino Rafael María Baralt, (Obra: Adiós a la Patria; 1843) títulu que s'espublizó por tar acomuñáu al so clima soleyeru en casi la totalidá del añu. Ye una de les ciudaes de Venezuela onde se rexistren les mayores temperatures: tien un clima templáu, solo atenuáu por influyir moderadora del llagu, dende onde entren los vientos alisios. El permediu de temperatura de rexistros históricos ye de 28,1 °C.[19]

  Parámetros climáticos permediu de Maracaibo 
Mes Xin Feb Mar Abr May Xun Xnt Ago Set Och Pay Avi añal
Temperatura máxima absoluta (°C) 38 40 40 39 40 39 39 39 39 38 37 38 40
Temperatura máxima media (°C) 33.1 33.3 33.7 33.5 33.5 34.0 34.6 34.7 34.0 32.8 32.9 32.9 0
Temperatura media (°C) 27.0 27.5 28.1 28.3 28.5 28.7 29.0 29.1 28.6 27.7 27.8 27.3 28.1
Temperatura mínima media (°C) 22.0 22.5 23.5 24.2 24.2 24.1 24.1 24.0 23.9 23.4 23.3 22.4 0
Temperatura mínima absoluta (°C) 17 19 18 18 18 20 19 17 19 18 20 19 17
Precipitación total (mm) 3.6 1.2 8.4 26.2 70.3 50.0 39.5 53.6 63.0 123.0 75.7 15.3 529.8
Díes de lluvia (≥ 1 mm) 0.6 0.3 0.6 3.6 6.1 6.7 3.6 5.8 8.1 9.2 5.3 1.7 51.6
Hores de sol 300 279 286 257 243 253 301 279 272 283 258 273 0
Humedá relativa (%) 83 82 83 89 92 93 86 86 94 94 92 89 0
Fonte: Estaciones Aeropuertu / La Cañada / Los Pozos; por INAMEH. Datos recoyíos nun periodu de 79 años entendíos ente 1927 y 2006.[20]

L'área de Maracaibo tien unu de los mayores niveles de consumu per cápita d'enerxía llétrica d'América Llatina, por cuenta de que la arquiteutura que predominó na ciudá dende los postreros 40 años nun s'afai a les carauterístiques climátiques propies d'una ciudá tropical-costera, lo que trai al usu de grandes sistemes centralizaos d'aire acondicionáu pa faer prestosos los ambientes zarraos, tou esto a un enorme costu económicu y ambiental pocu sostenible nel tiempu.

Nel pasáu, el clima de la ciudá, según en tola mariña del llagu de Maracaibo, yera insalubre por cuenta de la combinación d'altes temperatures con altu mugor, siendo la zona un importante criadoriu de plagues de mosquitos. Na actualidá, los efeutos de la urbanización y el control de plagues casi han erradicado esti mal.

Fauna y flora

[editar | editar la fonte]

La ciudá de Maracaibo atópase na provincia biogegráfica del mesmu nome, que ta carauterizada por delles especies d'árboles nativos como'l Curarire y la Vera.[21][22] Dientro de la ciudá contabilizáronse siquier 133 especies d'árboles ornamentales, ente les que destaquen l'Apamate y el cuji yaque como especies natives, y el nim ente les especies exótiques.[23]

El nim foi cultiváu dende 1997 coles mires de menguar les altes temperatures presentes en casi tol añu. Esti árbol tien la principal carauterística de soportar altes temperatures y crecer ensin muncha agua, amás de producir una gran cantidá de solombra, crecedera rápida en rellación a especies autóctones. Pero a esti árbol atribuyóse-y la desapaición d'especies d'aves, por cuenta de que ye un árbol tóxicu pa les especies de la rexón, dexándoles maneres. Inclusive se-y atribuyeron casos de muerte d'humanos debíu al consumu d'esta planta con un nivel de toxicidá alto.[ensin referencies]

Dientro de la zona proteutora de la ciudá rexistráronse siquier 11 especies d'anfibios, 24 de reptiles y más de 50 especies de caparines.[24][25][26]

Contaminación del Llagu de Maracaibo

[editar | editar la fonte]
Agües del llagu de Maracaibo contaminaes por variaos refugayes humanes.

El desenvolvimientu de la rexón zuliana, traxo consigo tamién una sobre-esplotación del llagu de Maracaibo de forma inescrupulosa hasta tal puntu qu'anguaño ta contamináu casi na so totalidá. La esplotación petrolera colos innumberables derrames qu'asocedieron dientro del llagu por cuenta de desperfectos mecánicos que fixeron llancar a buques de gran calibre, cubrieron el fondu del llagu d'un tinte coritu que ye bien visible sobremanera nes mariñes onde puede apreciase roques cubiertes dafechu por esta sustancia pegañosa, el petroleu.

Alredor del llagu esisten gran cantidá de sembradíos de productos de l'agricultura diversos que s'estiende a zones de cientos de miles d'hectárees que ye dafechu visible dende l'espaciu; gran parte d'estes árees pa la so producción utilicen pesticidas y fertilizantes que depués son arramaos al llagu de Maracaibo, dexando una secuela enorme ya influyó na apaición de la llenteya acuática Lemna fosca[27] qu'aprovecha estos fertilizantes residuales pa la so crecedera de forma incontrolada. Dende la so apaición, el problema de la lemna cada añu en meses de seca que ye cuando llega, foi aumentando progresivamente, pudiéndose midir nes últimes observaciones 1870 km², un 15 % de la superficie del llagu.[28]

Lemna nes cercaníes de la ponte Rafael Urdaneta.

La lemna, al torgar el pasu de la lluz tamién torga'l ciclu de vida de les especies dientro del llagu, modificando dramáticamente l'ecosistema y matando a toles algues y plantes asitiaes no fondero del llagu que se ven torgaes de realizar el so procesu de fotosíntesis per falta de lluz. A la fin d'esti procesu la mesma lemna muerri dexando con ello emisiones tóxiques que contaminen d'enfermedaes pulmonares y de la piel causaos como reacción alérxica pola materia muerta en grandes cantidaes de la llenteya acuática.

Contemplóse por estudios realizaos por biólogos marinos que'l problema nun ye esaniciar la lemna en sí, una y bones ésta lo que fai ye consumir los fertilizantes por demás arramaos nel llagu, sinón que se debe atacar el problema de raigañu consiguiendo alternatives non contaminantes que puedan ser usaos pola industria llabradora de la rexón.

Otru factor contaminante ye que'l llagu ye usáu como basureru y desaguadoriu d'agües negres de la ciudá per parte de los habitantes de Maracaibo, Cabimas y les poblaciones circundantes alredor del llagu de Maracaibo. Una solución a esti problema sería la creación de plantes de tratamientu pa penerar les agües negres antes de vertiles sobre'l Llagu con cuenta de brindar una calidá d'agua menos contaminada. Otra solución seria'l tratamientu del llagu por ósmosis inversa, sicasí, esti tratamientu ye bastante costosu.

Demografía

[editar | editar la fonte]

Maracaibo foi fundada per alredor de 30 families, y nuna visita del Obispu Mariano Martí en 1774 cuntáronse 10.312 habitantes en 1.283 cases.[7] En 1810 Maracaibo tenía cerca de 43.000 habitantes, esencialmente españoles,[29] evolucionando a 110.000 habitantes nel añu 1936,[30] a 218.682 habitantes en 1949,[31] a 1.372.724 nel añu 2000,[32] y a 1.835.494 habitantes nel añu 2007 algamando asina nel añu 2012 una población de 2.212.040 habitantes].[33]


Conceyu ! % de Probeza % de Probeza Estrema[34]
1. Conceyu Maracaibo 17.88% 7.03%
2. Municipio San Francisco 25.46% 10.08%
3. Conceyu Mara 29.80% 29.55%
4. Jesús Enrique Lozada 30.21% 25.83%
5. La Cañada de Urdaneta 22.03% 13.42%

Gobiernu y política

[editar | editar la fonte]

El Conceyu Maracaibo na actualidá ta conformáu por 18 parroquies, que son: Plantía:Maracaibo El conceyu de Maracaibo constitúi una entidá llocal que gocia d'autonomía; ye'l conceyu más pobláu ya importante del estáu Zulia, del que constitúi la so capital. Dende les reformes feches a la llei Orgánica de Réxime Municipal ente 1988 y 1989, dexóse-y escoyer direutamente al alcalde (poder executivu local), amás del Conceyu Municipal que constitúi'l poder llexislativu local.

Poder Executivu Municipal

[editar | editar la fonte]

Coles reformes empecipiaes ente 1988 y 1989 dexóse la eleición direuta de los alcaldes del conceyu de Maracaibo pol votu de los ciudadanos: ta representáu por 3 niveles a nivel territorial. municipal, estadal, y nacional. executa les decisiones del poder publico, gobierna y alministra l'estáu, cumple y fai cumplir les lleis, amás de proponer lleis

Economía

[editar | editar la fonte]

Crecedera

[editar | editar la fonte]

Maracaibo foi establecida hai más de cuatro siglos, sicasí, la so crecedera foi lentu por cuenta de que la ciudá pocu ufiertaba pa prestu de los estranxeros, y pol constante acoso de los aboríxenes a tou aquel que poblara la ciudá, ensin cuntar los numberosos ataques recibíos por pirates. Toos estos factores influyeron por que la población de Maracaibo creciera tardíamente en rellación col restu de les llocalidaes venezolanes. Inclusive, nel añu 1531, mientres la primer fundación de la ciudá, la so actividá foi casi nula, polo que Nicolás Federmann ordenó treslladar la so población en 1535 a Colombia.

Sicasí, la insistencia de la fundación d'un pobláu onde anguaño s'atopa Maracaibo denota les perspectives de crear un centru portuariu nesti llugar. La topografía marabina nun ye favorable nin curiosa pa la población, pero la so estratéxica situación xeográfica ayudólu como puntu de desenvolvimientu poblacional, llogrando espolletar hasta asumir el control del occidente venezolanu y creando una dependencia del país al respective de el so hinterland, l'Estáu Zulia.

Anguaño, Maracaibo ye sede de munches empreses a nivel rexonal, nacional ya internacional, según el llugar de fundación del primer Bancu Priváu de Venezuela, el Bancu de Maracaibo, que sumió y el so puestu na rexón ocupar el Bancu Occidental de Descuentu (BOD), que tien la so sede principal en Maracaibo.

El café y el petroleu

[editar | editar la fonte]
Antiguu edificiu de la Mene Grande Oil Company
Sede principal del Ministeriu del Poder Popular de Petroleu y Minería

La ciudá nun adquier importancia sinón hasta l'añu 1876, cuando'l puertu de Maracaibo convertir nel centru esportador del café proveniente de la rexón andina colombo-venezolana, actividá que se caltuvo hasta 1917, fecha na que s'afayó'l petroleu na Mariña Oriental del Llagu de Maracaibo. L'arreventón del pozu Barroso 2 en 1922 reveló'l gran potencial d'hidrocarburos na cuenca del llagu de Maracaibo y en particular del campu Costanero Bolivar unu de los mayores a nivel internacional. Maracaibo convertir nuna de les capitales mundiales del petroleu y empecipióse una migración masiva de families tanto d'orixe venezolanu como estranxeru, que s'asitiaron tantu en Maracaibo como n'otres poblaciones más pequeñes del Estáu Zulia. Les grandes empreses transnacionales teníen les sos oficines en Maracaibo incluyendo la Royal Dutch Shell, Standard Oil of New Jersey (Creole Petroleum Corporation), Standard Oil Company of New York (Socony), Gulf Oil, Standard Oil of California (Chevron), Mobil Oil, Pan American Petroleum, Texaco, Sinclair y Occidental según empreses nacionales como CVP, Petrolera Mitu Juan, Talon Petroleum ente otres. El 1 de xineru de 1976 el gobiernu nacional estatiza la industria petrolera y al crease PDVSA como empresa matriz les filales mayoritaries Maraven, S.A., Lagoven, S.A. y Corpoven, S.A. caltuvieron les sos oficines operatives en Maracaibo. En 1997, PDVSA decide realizar un cambéu na so estructura funcional, esaniciando la figura de les filiales operadores ya integrando les actividaes que por separáu llevaben toes elles nes árees d'esploración, producción, mercadéu, servicios y producción gasífera. Nel so llugar, establecióse una nueva estructura d'operaciones basada n'unidaes de negociu. De resultes d'ello, les filiales cesaron operaciones el 31 d'avientu de 1997 y tolos sos activos pasaron a ser controlaos direutamente pola so casa matriz PDVSA, renombrando la entidá combinada como PDVSA Petroleu y Gas, S.A.

Edificios residenciales en Maracaibo

Na ciudá atopen exemplos d'arquiteutura colonial y museos. Nel centru de la ciudá atopa la Basílica de La nuesa Señora de Chiquinquirá, patrona del Zulia, llamada cariñosamente La Chinita. A esta imaxe de la Virxe cada 18 de payares rínden-y cultu multitudinariu tolos sos fieles, quien depositen les sos ufriendes por deseos cumplíos o por promeses feches, ufriendes que xeneralmente son xoyes d'oru y piedres precioses.

Los palafitos convertir en cases, y les cases n'edificios. La crecedera urbano y comercial foi masivu dempués del descubrimientu del petroleu nel Zulia. Na actualidá, l'área urbana algama los 176 km² y l'área rural los 217 km². El desenvolvimientu inusitado de la ciudá, a partir del descubrimientu, estracción y industrialización del petroleu, traxo de resultes la problemática de la contaminación del Llagu de Maracaibo.

Tresporte

[editar | editar la fonte]

Anque'l sistema de tresporte públicu na ciudá suel ser deficiente tocantes a calidá y disponibilidad del serviciu, esisten rutes urbanes que cubren casi la totalidá del so cascu. Esiste lo que se conoz como los "carrinos por puestu", que son una modalidá en desusu en casi tol país, pero que persevera dada la demanda de la población. Estos son vehículos pa seis pasaxeros (incluyendo al chofer), que cubren rutes específiques y nes cualos atáyense pasaxes al estilu d'una unidá autobusera. Cada ruta tien dos tarifes: una curtia y una llarga dependiendo del trayeutu a ser percorríu per cada pasaxeru. Esisten tamién numberoses rutes de tresporte autobusero que percuerren la ciudá y que converxen en paraes allugaes na so mayoría na redoma del cascu central. Puede consultase les distintes rutes de la ciudá n'http://rutasmaracaibo.com. Pa percorríos turísticos esiste una cadena de tranvíes que visita los puntos d'interés na ciudá.

Aeropuertos y puertos

[editar | editar la fonte]
Fachada del Aeropuertu Internacional de La Chinita.

Maracaibo cuenta col Aeropuertu Internacional de La Chinita, allugáu mui cerca de la ciudá y con destinos al restu del país y a otros países d'América. Ye unu de los aeropuertos más modernos d'América llatina. La Base Aérea Rafael Urdaneta de la Fuercia Aérea Venezolana opera tamién nes instalaciones del aeropuertu, onde s'atopa'l Grupu Aereu d'Operaciones Especiales Nº 15 forníu colos aviones OV-10 (Tarascos) pal resguardu de la frontera de la nación. La ciudá cunta col tercer puertu más importante del país pol so volume de cargues, el Puertu de Maracaibo.

Metro de Maracaibo llegando a la estación Sabaneta

El Metro de Maracaibo foi inauguráu de manera pre-operativa (les dos primeres estaciones, Altos de la Vanega y El Varillal) el 25 de payares de 2006.

P'agostu de 2007 poner en serviciu la estación El Guayabal, y en mayu de 2008 poner en marcha la estación númberu 4 (Sabaneta); pa 2009 algamáronse les 6 estaciones inauguraes, lo cual dexa'l treslláu económicu y seguro de les persones dende'l sector Altos de la Vanega hasta'l centru de la ciudá.

Llinia del horizonte

[editar | editar la fonte]
Llinia del horizonte de Maracaibo y del llagu
Categoría principal: Cultura de Venezuela
Teatru Baralt.
Basílica de La nuesa Señora de Chiquinquirá
Monumentu a la Chinita

La so música, la gaita zuliana, que s'escucha tradicionalmente na temporada navidiega, que s'empecipia bien ceo, col allumáu de l'avenida Bella Vista y l'encendíu del ánxel d'amparu, unos díes previos a La Fiesta de La Chinita. La gaita zuliana tesciende a lo puramente zuliano y convirtióse na música navidiega en Venezuela. El teatru Baralt foi'l primer escenariu onde se proyeutó una película cinematográfica nel país, el 11 de xunetu de 1896.[35] Maracaibo tuvo culturalmente dixebrada del restu del país por razones xeográfiques y históriques. La xente de Maracaibo recibió influencia andaluza de los conquistadores y aplica l'usu de vos -en cuenta de usté, o de tu- pa la fala cotidiana. Asina, el voseo, el falar rápidu y el tonu fuerte, producieron un estilu particular de comunicase qu'anguaño ye una "marca d'orixe" pa quien lo fala. "Qué foi, ¿cómo táis vos?", oise dicir nes cais de la ciudá.

Más palantre llegaron otres cultures como la italiana y alemana a finales del sieglu XIX. Ye en 1962 cuando s'inaugura'l Ponte Xeneral Rafael Urdaneta y la comunicación terrestre col restu del país dexó de depender de la carretera Machiques-Colón y de los llindaos ferris que pasaben vehículos d'una mariña a la otra. Tamién hai comunidaes relixoses, non católiques bien importantes qu'enraigonaron na ciudá. Los grupos protestantes como los presbiterianos, bautistes y pentecostales, según xudíos y musulmanes, La Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes (Mormones), ente otros. Templos evanxélicos como'l de la Ilesia Evanxélica del Salvador, la Ilesia Cristiana Evanxélica Pentecostal de la Cruz y Christ Church, el templu San Pablo, formen yá parte del mancomún histórico y arquitectónico de la ciudá.

Esto, auníu col boom petroleru empecipiáu en 1914, vien conformar una nueva Maracaibo, con migraciones de venezolanos veníos principalmente de Margarita, Los Andes y Falcón, quien buscaben meyores condiciones de vida col petroleu.

Maracaibo ye la ciudá con mayor índiz d'accidentes automovilísticos por cápita d'Iberoamérica [ensin referencies]. Esto haise intentáu solucionar asitiando semáforos, reductores de velocidá (llamaos popularmente policías chaos) y depués personal de tránsitu terrestre (la institución encargada d'abellugar les víes públiques en Venezuela) pa crear cultura del bon manexu.

Ente otres de les coses tradicionalmente importantes de la cultura Zuliana, atópase la Feria de la Chinita, gran celebración que dura dende'l 17 hasta'l 19 de payares, n'honor a l'apaición de la Virxe de Chiquinquira.

Gastronomía

[editar | editar la fonte]
Patacon

La gastronomía tradicional de Maracaibo se engloba dientro de la cocina venezolana polo xeneral y en particular de la gastronomía zuliana. Carauterizar por tener un amiestu cultural heredada de los indíxenes, africanes y europeos qu'ocuparon y ocupen estes tierres, de la mesma manera dicha amiestu ye reparada tamién nos distintos platos autóctonos de la rexón, ente ellos tenemos: chivu en cocu, cazuela marinera, mojito en cocu, escabeche costeños, arroz con palombines, bollos pelonos, plátanu llacustre, el pabellón criollu, los pasteles, les arepas, les cachapas, dulce de paledonia y patacón, esti postreru'l más emblemáticu de la zona.

Los principales postres típicos de la ciudá son el Dulce de Paledonia: Popularmente llamáu catalina. Mandoca, fecha de farina de maíz, papelón y quesu, hicacos, dulce de limonzón, un postre de llimón grande en almíbar, güevos chimbos, lleche cortao, cascu de guayaba, otros dulces en almíbar como'l de llechienta, ente otros.

Patrimoniu cultural y históricu

[editar | editar la fonte]
Rescamplu del Catatumbo.
Cai Carabobo nel Saladillo, Maracaibo

L'Institutu de Patrimoniu Cultural de Venezuela y el Centru Rafael Urdaneta adscritu a la Gobernación del estáu identificaron dellos bienes patrimoniales na ciudá de Maracaibo.[36]

Nel sector Manzanillo atópase un xacimientu líticu consideráu unu de los sitios de cacería de megafauna más antiguos de la cuenca del llagu de Maracaibo.

Dellos museos y coleiciones fueron declaraos patrimonios culturales de la nación, incluyendo'l muséu Balmiro Llión y el Mancomún Históricu, dambos nel edificiu de l'Alcaldía de Maracaibo.

Ente les escultures monumentales atopábense escultures de la plaza Bolívar nel centru de la ciudá, y dalgunes de les obres qu'enantes taben nel Paséu Ciencies, y ente los sitios urbanos cuntar cola Cai de la Tradición o Cai Carabobo, el Barriu Santa Lucía o El Empedrao y la Colonia Les Delicies.

Ente les edificaciones relixoses cúntense los templos de Santa Ana, San Francisco, Santa Bárbara y San Felipe Neri, la Catedral de San Pedro y San Pablo, la Capiya del Santu Cristu de Aranza y la Basílica La nuesa Señora de la Chiquinquirá y San Xuan de Dios; y ente les civiles tán la Asamblea Llexislativa del estáu Zulia, la Casa Morales, l'Antiguu Mercáu de Maracaibo, el Teatru Baralt, el Palaciu de Gobiernu y Bancu Mara.

El Centru de Belles Artes ye la sede de la Orquesta Sinfónica de Maracaibo, una de les instituciones musicales más importantes d'América Llatina, declarada Patrimoniu Artísticu de la Nación en 1983.[37]

Maracaibo cunta un estadiu de béisbol con capacidá de 25.000 espectadores[ensin referencies], que sirve de see a unu de los equipos de más tradición nel béisbol profesional venezolanu, les Águiles del Zulia, que tienen la so sede nel estadiu Luis Aparicio "El Grande", que debe'l so nome a unu de los más recordaos xugadores del béisbol venezolanu de tolos tiempos, Luis Aparicio Ortega, padre del mundialmente conocíu Luis Aparicio "El Junior", únicu venezolanu miembru del Salón de la Fama del Béisbol de les Grandes Lligues, tamién nacíu en Maracaibo. Igualmente, tien unu de los meyores clubes de fútbol nacional, el Zulia Fútbol Club y el Deportivu JBL del Zulia que xueguen nel Estadiu José Encarnación Romero, estadiu que tamién llegó a allugar al estinguíu Unión Atléticu Maracaibo. En baloncestu ta l'equipu de Gaiteros del Zulia que la so casa ye'l Gimnasio Pedro Elías Belisario Aponte. La ciudá cunta colos clubes de rugbi Maracaibo Rugby Football Club y Zulianos Rugby Football Club. Tamién con un equipu de softball llamáu los Toros del Zulia que participa na Lliga especial de softball.

Vista del Estadiu José Encarnación Romero mientres un partíu de la Copa América Venezuela 2007.

Medios de comunicación

[editar | editar la fonte]

La ciudá de Maracaibo ye sede d'unu de los diarios de mayor circulación en Venezuela y el segundu más lleíu (Panorama), tien el mayor númberu d'emisores de radio actives en dambes bandes y numberoses publicaciones de revistes. Tamién cunta con casi una decena de canales de televisión ente los que destaquen Canal 11 del Zulia y Televiza.

Vista panorámica de la ciudá de Maracaibo.

Ciudaes hermanes

[editar | editar la fonte]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. [1] Conseyu Nacional Eleutoral de Venezuela. Eleiciones municipales 2013. Circunscripciones eleutorales: Estáu Zulia
  2. .
  3. Hermanu Nectariu María. Catálogu de los documentos referentes a l'antigua provincia de Maracaibo, esistentes nel Archivu Xeneral d'Indies de Sevilla, Universidá Católica Andrés Bello: Institutu d'Investigaciones Históriques, Caraques 1973
  4. Rodrigo d'Argüelles y Gaspar de Párraga Descripción de la ciudá de Nueva Zamora, el so términu y Llaguna de Maracaibo, fecha en 1579 por orde del gobernador don Juan Pimentel, ye probablemente'l primer informe sobre Maracaibo y la so contorna, citada por otres fontes
  5. Especialmente la obra de Rodrigo d'Argüelles y Gaspar de Párraga, op. cit., veanse les cites de Rodríguez Díes y Escamilla Vera, y la de Urdaneta Quintero et al.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Martínez, Francisco. Diccionariu xeográficu del estáu Zulia. Universidá de Los Andes, publicaciones del rectoráu, Mérida, Venezuela 1968, ensin ISBN
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Ocando Yamarte, Gustavo. Historia del Zulia. Editorial Arte, Caraques 1986, ISBN 980-6033-71-X
  8. Arlene Urdaneta Quintero, Ileana Parra Grazzina, Germán Cardozo Galué Los oríxenes de Maracaibo y el dominiu del Llagu: diversidá social y mestizaje. Centru d'Estudios Históricos. La Universidá del Zulia. Maracaibo, Venezuela. documentu pdf Descargáu'l 27 de marzu de 2010
  9. 9,0 9,1 Venezuela to Maracaibo -- en Venezuela To. Consultada'l 27 de marzu de 2010
  10. Venciclopedia Cacique Mara -- en Venciclopedia. Consultada'l 27 de marzu de 2010
  11. Alberto J. Rodríguez Díaz y Francisco Escamilla Vera 500 años del nome de Venezuela Revista Bibliográfica de Xeografía y Ciencies Sociales. Universidá de Barcelona Nº 152, 19 d'abril de 1999. ISSN 1138-9796 documentu html consultáu'l 27 de marzu de 2010.
  12. Gustavo Ocando Yamarte nel llibru “Historia del Zulia” (1986)
  13. http://www.notizulia.net/especiales/307-reportajes-especiales/11712-la historia-de-maracaibo-empecípiose-enforma-antes-de-el so-fundacion
  14. Historia de Maracaibo - Alcaldía de Maracaibo
  15. [2]
  16. «Ambrosius Ehinger». Stadt Ulm online: Kultur und Tourismus. Consultáu'l 27 de marzu de 2010.
  17. [3]
  18. (en castellanu) orde-conatel_668772 Radio Fe y Allegría cesa tresmisiones en Maracaibo por orde de Conatel. L'Universal. 5 de setiembre de 2017. http://www.eluniversal.com/noticias/television/radio-alegria-cesa-tresmisiones-maracaibo-por orde-conatel_668772. Consultáu'l 5 de setiembre de 2017. 
  19. «serie_de_tiempu_de temperatura medio_en_la ciudá_de_Maracaibo_tao_Zulia_Venezuela/3376117 Visualización d'una serie de tiempu de temperatura medio na ciudá de Maracaibo, estáu Zulia, Venezuela». figshare. 2016. doi:10.6084/m9.figshare.3376117.v1. https://figshare.com/articles/Visualizaci_n_de_una serie_de_tiempu_de temperatura medio_en_la ciudá_de_Maracaibo_tao_Zulia_Venezuela/3376117. Consultáu'l 15 de mayu de 2016. 
  20. «Reporte d'estación climatolóxica - Zulia». Institutu Nacional de Meteoroloxía ya Hidroloxía (INAMEH). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-11-25. Consultáu'l 27 de xunu de 2013.
  21. Morrone, J. J. (1999) Presentación preliminar d'un nuevu esquema bioxeográficu d'América del Sur. Biogeographica 75(1): 1-16.
  22. «Sinopsis del xéneru Tabebuia s.l. (Angiospermae: Bignoniaceae) nel estáu Zulia, Venezuela». figshare. 2016. doi:10.6084/m9.figshare.3081088.v1. https://figshare.com/articles/Sinopsis_d'el_g_nero_Tabebuia_s_l_Angiospermae_Bignoniaceae_en_l'estáu_Zulia_Venezuela/3081088. Consultáu'l 15 de mayu de 2016. 
  23. «ASPECTO FLORÍSTICOS Y FITOSANITARIOS DEL ARBOLÁU URBANO DE MARACAIBO». figshare. 2016. doi:10.6084/m9.figshare.3081043.v4. 
  24. «Vocalización y composición d'especies d'anuros nun remanente de monte bien secu tropical al noroeste del conceyu San Francisco, estáu Zulia». figshare. 2015. doi:10.6084/m9.figshare.1473103.v1. 
  25. «Squamata reptiles of a fragment of tropical dry forest in northwestern Venezuela (Lake Maracaibo region)». Check List 8 (6):  páxs. 1220-1224. 2012. http://www.checklist.org.br/getpdf?SL063-12. Consultáu'l 16 de mayu de 2016. 
  26. «Llista preliminar y comentarios sobre los {Rhopalocera} (Lepidoptera) de la zona proteutora y área metropolitana de la ciudá de Maracaibo, Estáu Zulia, Venezuela». Anartia 2:  páxs. 1-19. 1993. 
  27. Lemna fosca in Maracaibo
  28. Llagu_de_Maracaibo.pdf Lemna nel Llagu de Maracaibo, Ernesto J. González R.
  29. Estudios sobre la Población de la ciudá de Maracaibo. 1810. Humboldt
  30. [Censu de 1936]
  31. [Rexistru Civil de la ciudá de Maracaibo]
  32. Alcaldía de Maracaibo
  33. Institutu Nacional d'Estadística
  34. «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-11-27.
  35. Cronoloxía del cine en Venezuela, Gobiernu en Llinia.com
  36. Institutu de Patrimoniu Cultural Coleición Cuaderno del Patrimoniu Cultural. Serie Inventarios, 1: Zulia, Caraques 1997. ISBN 980-6361-69-5
  37. «Orquesta Sinfónica de Maracaibo». Centru de Belles Artes Atenéu de Maracaibo. Archiváu dende l'orixinal, el 2014-08-10. Consultáu'l 23 de setiembre de 2014.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]