Merkatu (ekonomia)

Wet market in Singapore

Merkatua, ekonomian, bi aldek edo gehiagok trukea egiteko erabiltzen dituzten sistema, erakunde, prozedura, azpiegitura eta gizarte harremanak dira. Aldeek ondasunak zein zerbitzuak elkartruka ditzaketen arren, merkatu gehienetan saltzaileek ondasunak edo zerbitzuak (eskulana barne) eskaintzen dute erosleen diruaren truke. Zentzu horretan, ondasun eta zerbitzuen salneurria ezartzen duen prozesua da merkatua.

Merkatuak, lehiakorra izateko, saltzaile edo erosle bakarra baino gehiago eduki behar ditu. Bi pertsonaren arteko trukea ere gerta daiteke, baina gutxienez hiru alde behar dira merkatua sortzeko, horrela baizik ez baita egongo lehiakidetza gutxienez bi aldeetako batean. Hala ere, merkatu lehiakorrek erosle eta saltzaile kopuru handiagoak izan ohi dituzte. Saltzaile bakarra eta erosle asko dituen merkatuari monopolio deritzo. Saltzaile asko eta erosle bakarra duenari, berriz, monopsonio deritzo.

Merkatuek forma, eskala, kokapen eta partaide mota askotakoak eduki ditzakete, bai eta salerosten diren salgaien mota ere. Hainbat adibide:

• Txikizkako merkatu fisikoak, esaterako nekazaritza azokak (sarritan herrietako plazetan egiten direnak aldizka).
• Interneteko merkatu ez-fisikoak (ikus merkataritza elektronikoa).
• Enkanteak.
• Beste ondasun batzuk ekoizteko erabiltzen diren tarteko ondasunak salerosteko merkatuak.
• Eskulan merkatuak.
• burtsak,
  • balore-burtsak, enpresen akzioak salerosteko erabiltzen direnak;
  • merkataritza-burtsak, non lehengaiak eta beste salgaiak era antolatu eta kopuru handitan negoziatzen diren.
• Legez kanpoko merkatuak, esaterako legez kanpoko drogena, armena, etab.

Merkatua, abstrakzioz, saltzaileen eskaintzak eta erosleen eskariak elkartzen diren gunea da, guztia prezio jakin batean doiturik. Beraz, eskaintza eta eskaria oso garrantzitsua da merkatuan, hoen oinarria bait da.

Eskaria, hitz orokorraz ondasunen bat erosi nahi dutenen jokabidea deskribatzen da. Hitz horren bidez prezioaren eta eskaturiko kopuruaren arteko erlazioa adierazten da.

Ondasun bati bagagozkio, erosleek beren beharrak asetzeko aldi jakin batean erosi nahi duten kantitateari esaten zaio eskaturiko kopurua. Oro har, ondasunaren prezioa zenbat eta handiagoa den, hainbat eta txikiagoa da eskaturiko kopurua; aitzitik, prezioa zenbat eta txikiagoa den, hainbat eta handiagoa izango da eskaturiko kopurua.

Salbuespen bi daude: premia biziko ondasunak eta luxu ondasunak, lehenengoei prezioen gorakadek oso gutxi eragiten baitiete eta bigarrenak, beharrezkoak ez direnez, prezioa kontuan hartu gabe eskatzen baitira.

Eskariaren kurbak grafikoki erakusten du nolako erlazioa dagoen eskaturiko kopuruaren eta prezioaren artean. Adierazten du, hortaz, erosleek, produktu batetik, zenbateko kopuruak erosteko prest dauden, prezioa kontuan hartuta, ceteris paribus baldintzetan, esan nahi baita ?gainerako guztia aldatu gabe?, alegia, eskaturiko kopurua baldintzatzen duten gainerako faktore guztiek berdin irauten dutela, prezioa salbu.

Eskariaren kurba behera doa ezkerretik eskuinera, ondasunaren prezioak behera egiten duen heinean eskaturiko kopurua handituz doalako.Eskariaren determinatzaileak eskaturiko kopuruari eragiten dioten prezioaz kanpoko faktoreak dira, alegia, ondasun erlazionatuen prezioa (ondasun ordeztaileen, ondasun osagarrien, ondasun independenteen prezioak), kontsumitzaileen errentak (ondasun arruntak edo behe mailakoak diren kontuan harturik), kontsumitzaileen gustuak eta itxaroten diren etorkizuneko prezioak.

Ondasun ordeztailea da beste ondasun batek erosleen beharrak eta gurariak asetzen dituen neurri berean asetzen dituena.

Ondasun osagarri batek beste bat osatzen du baldin eroslearen guraria edo beharra asetzeko elkarrekin kontsumitu behar badira.

Ondasun bi independenteak dira baldin baten prezioak ez badio bestearen eskariari eragiten. Adibidez, kafea eta tea ordezko ondasunak dira, baina gasolina eta autoa ondasun osagarriak.

Ondasuna normala da baldin eta eskaturiko kopurua errenta gehikuntzarekin batera handitzen bada, ceteris paribus baldintzetan.

Ondasuna behe mailakoa da baldin eskaturiko kopurua errenta gehikuntzarekin batera txikitzen bada, ceteris paribus baldintzetan.

Eskariaren kurban zeharreko mugimendua: ondasun baten prezioa aldatzearen ondorioa da, eskariari eragiten dioten gainerako faktore guztiek berdin dirautelarik.

Eskariaren kurbaren tokiz aldatzea (ezker nahiz eskuinera): eskaturiko kopurua baldintzatzen duten determinatzaileetako edozein aldatzearen ondorioa, prezioa izan ezik.

Merkatu eskariak adierazten du kontsumitzaileek prezio guztietan eskuratu nahi eta ahal duten ondasun edo zerbitzu baten guztizko kopurua; kopuru hori banakako eskari guztiak batuz ateratzen da.Elastikotasuna: kontzeptu hori Alfred Marshallek sartu zuen ekonomian aldagai bat aldatzen denean beste bat nola aldatzen den neurtzeko.

Eskariaren prezio-elastikotasuna: ondasunaren prezioa aldatzen denean eskaturiko kopuruan gertatzen den ehuneko aldaketa, gainerako faktore guztiek berdin dirautela.

Adibidez, ohiko garraio baten prezioa aldatu arren, eskaria ia ez da aldatuko, kontsumitzaileek ezin baitute garraioa alde batera utzi. Beraz, eskaria zurruna da. Aitzitik, bitxien prezioak gora egiten badu, nabarmenki jaitsiko da eskaria; beraz, eskari elastikoa da hori.

Eskariaren errenta-elastikotasuna: eskatzaileen errenta gorabeheren arabera eskaria aldatzeko joera da, prezioek berdin irauten dutela.

Eskaintza, hitz orokorraz ondasunen bat saldu nahi dutenen jokabidea deskribatzen da.

Saltzaileek aldi jakin batean prezio guztietan eskaintzeko prest dauden ondasun baten kopuruari deritza eskainitako kopurua.

Eskaintzaren kurbak erakusten du saltzaileek, prezioen arabera eta ceteris paribus baldintzetan, produktu batetik zenbateko kopuruak dauden eskaintzeko prest.Eskaintzaren determinatzaileak eskainitako kopuruari eragiten dioten prezioaz kanpoko faktoreak dira: kapital fisikoa, teknologia, faktore aldakorren prezioa, klimaren baldintzak eta gobernuaren erabakiak (diru laguntzak eta zergak).

Kapital fisikoa ondasunen eta zerbitzuen ekoizpenean parte hartzen duten ondasun ekoiztuak dira, adibidez, makinak, baliabide materialak eta eraikinak.

Teknologia deritza ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko beharrezkoak diren bitarteko eta metodoei buruz dauzkagun ezagupenen multzoari.

Faktore aldakorra: adibide bat emateagatik, pentsa dezagun enpresa batek bere kasa erabaki dezakeela zenbat lan egingo duen zerbait ekoizteko; beraz, faktore aldakor baten kantitatea erabakitzen du, epe laburrera egin ere. Berez, epe luzera faktore guztiak dira aldakorrak.

Eskaintzaren kurban zeharreko mugimendua: ondasun baten prezioa aldatzearen ondorioa, eskaintzari eragiten dioten gaineko faktore guztiek berdin dirautela.

Eskaintzaren kurbaren tokiz aldatzea (ezker nahiz eskuinera): eskainitako kopurua baldintzatzen duten determinatzaileetatik edozein aldatzearen ondorioa, prezioa izan ezik.

Eskaintzaren prezioaren elastikotasuna: ondasunaren prezioa aldatzen denean eskaintzaren kopuruan gertatzen den ehuneko aldaketa, gainerako faktore guztiek berdin dirautela.

Kanpo estekak

• Datuak: Q37654
• Multimedia: Market (economics) / Q37654