İçeriğe atla

Miletli Aspasia

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Vatikan Müzesi'nde bulunan ve kaidesinde Aspasia'nın adı kazılı olan mermer herma. 1777'de bulunan bu mermer herma MÖ 5. yüzyıla ait özgün eserin bir Roma kopyasıdır ve Aspasia'nın mezartaşını temsil eder.

Miletli Aspasia (/æˈspeɪʒ(i)ə, -ziə, -ʃə/;[1] Grekçe: Ἀσπασία Yunanca telaffuz: [aspasíaː]; y. MÖ 470[2][3] – MÖ 428 sonrası,[2][4] Grekçe: Ἀσπασία) Atinalı devlet adamı Perikles'le olan ilişkisiyle ünlenmiş olan Miletli bir kadındır.[5] Yaşamı hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Erişkin döneminin büyük kısmını Atina'da geçiren Aspasia, Perikles'i ve Atina siyasetini etkilemiş olabilir. Platon, Aristofanes, Ksenofon ile birlikte dönemin diğer yazarlarının eserlerinde adından söz edilmiştir.

Antik yazarlar Aspasia'nın aynı zamanda bir genelev işlettiğini ve fahişe olduğunu da yazar. Ancak bu bilgiler günümüz bilim insanları tarafından, Perikles'i küçük düşürmeye çalışan komik yazarlarca ileri sürüldüğü aktarılmakta ve bu konu halen tartışmalı bir konu olarak görülmektedir.[6] Hatta bazı araştırmacılar Aspasia'nın hetaera ya da fahişe olduğu yönündeki tarihsel geleneği de sorgulayarak, Perikles ile evlenmiş olabileceğini de ileri sürmektedir.[α] Aspasia'nın Perikles'ten olan oğlu Genç Perikles daha sonra Atina'da general olmuş ve Arginusae Savaşı'ndan sonra idam edilmiştir. Perikles'in ölümünden sonra, Aspasia'nın başka bir Atinalı devletadamı ve general olan Lysikles ile birlikte olduğuna inanılır.

Kökeni ve ilk dönemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aspasia, günümüzde Aydın ili sınırları içinde yer alan, antik Yunan dönemindeki İyonya şehri Milet'de doğmuştur. Babasının adının Axiochus olduğu dışında ailesi hakkında fazla bir bilgi yoktur ancak aldığı mükemmel eğitimi yalnızca zengin ailelerin sağlayabileceği düşünülürse, böyle bir aileden geldiği açıktır. Bazı antik kaynaklar ise Aspasia'nın Karyalı bir savaş esiri olduğunu belirtir ancak bu bilgiler genellikle yanlış olarak kabul edilir.[β][7]

Atina'ya ilk olarak ne şartlar altında gittiği bilinmemektedir. 4. yüzyıla ait ve üzerinde Axiochus ile Aspasius'un adları bulunan bir mezartaşının bulunması, tarihçi Peter K. Bicknell'ın Aspasia'nın aile geçmişini ve Atina ile olan bağlantılarını yeniden ortaya çıkartmasına öncülük etmiştir. Bicknell'in kuramı, Aspasia ile MÖ 460 yılında Atina'dan sürgün edilen ve bu dönemi Milet'te geçirdiği varsayılan Scambonidaeli II. Alcibiades'i birbirine bağlar.[2] Bicknell, Alcibiades'in sürgün edilerek Milet'e gittiği, burada Axiochus adında birinin kızıyla evlendiğini varsayar. Daha sonra Alcibiades, yeni karısı ve onun küçük kızkardeşi Aspasia ile birlikte Atina'ya geri döner. Bicknell aynı zamanda bu evlilikten olan ilk çocuğun adının Axiochus, ikinci çocuğun adının da Aspasios olduğunu iddia eder. Ayrıca Perikles'in Aspasia ile tanışmasının, Alcibiades'in ev halkı ile olan yakın ilişkileri sayesinde olduğu fikrine de sahiptir.[8]

Atina’daki yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Jean-Léon Gérôme (1824–1904): Sokrates, Aspasia’nın evinde Alcibiades’i ararken, 1861.

Antik yazarların ve bazı modern dönem biliminsanlarının tartışmalı ifadelerine göre Aspasia, Atina'da bir hetaera oldu ve muhtemelen bir genelev işletti.[α][9][10] Hetaera, üst düzeye hitap eden profesyonel eğlendirici ve aynı zamanda da fahişelere verilen addı. Fiziksel güzelliklerinin ötesinde, çoğu zaman Aspasia'nın durumunda olduğu gibi ileri derecede eğitimli olmaları, bağımsız olmaları ve vergi vermeleri ile diğer Atinalı kadınlardan ayrılıyorlardı.[11][12] Aspasia, özgür kadınlar olarak adlandırılabilecek olan hetaeralar içinde, Atina toplumunda önde gelen bir karakter hâline gelmesiyle bariz bir örnek oluşturmuştur.[11][13] Plutarhos Aspasia'yı bir başka ünlü İyonyalı hetaera olan Thargelia ile kıyaslamıştır.[14]

Yabancı ve büyük olasılıkla hetaera olması Aspasia'yı geleneksel olarak evli kadınları evine bağlayan yasal zorunluluklardan kurtarmış ve şehrin etkin topluluk yaşantısına katılmasına olanak sağlamıştır. Aspasia, 440'lı yılların başında Perikles'in metresi oldu. Perikles ilk karısından boşandıktan sonra (yak. MÖ 445) Aspasia ile birlikte yaşamaya başlamıştır ancak evlilik durumları tartışmalı bir konudur.[γ][15] Oğulları Genç Perikles MÖ 440'ta doğmuş olmalıdır. Eğer MÖ 428 yılında Lysikles'e de bir çocuk verebildiyse Aspasia bu dönemde oldukça genç olmalıdır.[16]

Sosyal çevrelerde Aspasia, bir fiziksel güzellik objesi olmaktan öte güzel konuşma yeteneği ve akıl hocalığıyla dikkat çekmiştir.[10] Plutarhos'a göre Atina'daki evleri, içinde Sokrates’in de bulunduğu önde gelen birçok yazar ve düşünürü çeken bir entelektüel merkez hâline gelmiştir. Biyografisinde, Atinalı erkeklerin, ahlaksız yaşamına rağmen konuşmasını duymaları için karılarını da Aspasia'nın evine getirdiği yazar.[δ][14][17]

Kişisel ve yargı yoluyla yapılan saldırılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Demokratik Atina’da mutlak idare olmadığından Perikles, Aspasia ve arkadaşları gibi önde gelenler saldırılardan muaf değildiler.[18] Aspasia'nın Perikles ile olan ilişkisi ve buna bağlı siyasal nüfuzu tepki uyandırmıştır. Yale Üniversitesi’nden tarihçi Donald Kagan, Aspasia’nın özellikle Sisam Savaşı’nı izleyen yıllarda popüler olmadığına inanır.[19] MÖ 440 yılında Sisam, Milet ile Mycale’nin eteklerindeki İyonya’nın antik Priene şehri için savaş hâlindeydi. Savaşta bozguna uğrayan Miletliler, Sisamlılara karşı dava açmak için Atina’ya geldi..[20] Atinalılar, iki tarafa da savaşmayı durdurup, davayı Atina’nın hakemliğine bırakmalarını emrettiğinde Sisamlılar buna karşı çıktı. Buna karşılık olarak Perikles Sisam’a birlik gönderilmesi için bir karar çıkarttı.[21] Bu sefer, oldukça zor geçti ve Atinalılar Sisamlıları yenene kadar, ağır kayıplar verdi. Plutarhos’a göre, Milet’ten gelen Aspasia Sisam Savaşı’ndan sorumluydu ve Perikles onu memnun etmek için Sisam’a karşı karar alıp saldırmıştı.[14]

"Şimdilik belâ ciddi değildi ve bunu çekenler yalnız bizdik. Ama şimdi bazı genç sarhoşlar Megara’ya gidip fahişe Simaetha’yı kaldırdı; bundan hemen etkilenen Megaralılar karşılık olarak Aspasia’nın evinden iki fahişeyi kaldırdı, sonunda üç fahişe için tüm Yunanistan'ı alevler sardı. Sonra Olimpiya kadar yüksek öfkesiyle Perikles şimsekleri saldı, yıldırımı başıboş bıraktı, Yunanistan’ı altüst etti ve şarkı gibi şu kararı çıkarttı: Megaralılar hem şehrimizden hem pazarlarımızdan, hem denizden hem de karadan sürülmelidir. "
Aristofanes'in komedyası, Aharniyalılar (523–533)

Pelopones Savaşları (MÖ 431–MÖ 404) çıkmadan önce Perikles, bazı yakın dostları ve Aspasia, bir dizi kişisel ve yasal saldırıyla yüz yüze kaldılar. Aspasia, özellikle Perikles'in sapıklıklarını tatmin edebilmek için Atinalı kadınları ayartmakla suçlandı. [ε] Plutarhos'a göre Aspasia tanrılara saygısızlık suçlamasıyla, komik şair Hermippus’un davacı olmasıyla mahkemeye çıkarıldı.[στ][22] Bütün bu suçlamalar büyük olasılıkla kanıtlanamamış iftiralardı ancak bütün bu olaylar Atinalı lider için çok acıydı. Her ne kadar Aspasia, Perikles’in nadir görülen duygusal patlaması sonucu temize çıktıysa da,[ζ] dostu Fidias, hapiste öldü. Bir başka arkadaşı Anaksagoras, dinî inanışları nedeniyle Atina Meclisi tarafından hücuma uğradı.[23] Kagan’a göre Aspasia’nın mahkemesi ve temize çıkması daha sonra uydurulmuştur.[19] British Columbia Üniversitesi’nde Klâsik Dönem profesörü olan Anthony J. Podlecki Plutarhos’un ya da kaynağının büyük ihtimalle bir komedyadaki sahneyi yanlış anladığını öne sürmektedir.[24] Kagan, bu öykülere inansak da Aspasia’nın Perikles yardımıyla ya da yardımı olmadan bile herhangi bir zarar görmediğini belirtir.[25]

Aristofanes Aharniyalılar'da, Aspasia’yı Pelopones Savaşı’ndan sorumlu tutar. Megara’yı Atinalılar ve müttefikleriyle ticaret yapmaktan yasaklayan Perikles’in Megara kararının, Megaralılar tarafından Aspasia’nın evinden kaçırılan fahişelere karşı bir misilleme olduğunu öne sürer.[9] Aristofanes'in kişisel nedenlerden ötürü Sparta ile savaşa girişilmesinden Aspasia’yı sorumlu tutması daha önceki Milet ve Sisam olayının akıllarda kalmasından olabilir.[26] Plutarhos ayrıca Eupolis ve Cratinus gibi diğer komik şairlerin alaycı yorumlarını da aktarır.[14] Podlecki’ye göre Douris, Aspasia’nın hem Sisam hem de Pelopones Savaşlarını kışkırttığını ileri sürmüştür.[27]

Aspasia’ya "Yeni Omphale",[η] "Deianira",[η] "Hera"[θ] ve "Helen" adları takılmıştır.[ι][28] Perikles'in Aspasia ile olan ilişkisine karşı daha sonra yapılan saldırılar Athenaeus tarafından yazılmıştır.[29] Hatta siyasi emelleri olan Perikles'in oğlu, Xanthippus, evinde geçen olaylar nedeniyle babasına iftira atmaktan kaçınmamıştır.[23]

Geç dönemi ve ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Perikles büstü, Altes Museum (Eski Müze), Berlin.

MÖ 429 yılında, Atina Veba Salgını sırasında Perikles hem kız kardeşinin hem de ilk karısından olan iki oğlunun, Paralus ve Xanthippus’un ölümlerini gördü. Morali bozulan ve gözü yaşlar içinde kalan Perikles’i Aspasia’nın arkadaşlığı bile teskin edememiştir. Ölümünden hemen önce Atinalılar MÖ 451 yılındaki yurttaşlık yasasını değiştirerek Aspasia’dan olan yarı Atinalı oğlu Genç Perikles’in yurttaş ve yasal vâris olmasına olanak sağladılar.[30] Hem anne hem de babadan Atinalı olmayanlara yurttaşlık hakkını kısıtlayan bu yasayı ilk olarak Perikles’in kendisinin önerdiği düşünüldüğünde bunun çok dikkat çekici bir karar olduğu görülmektedir.[31] Perikles MÖ 429 yılının sonbaharında hastalıktan öldü.

Plutarhos şimdi kaybolmuş olan Aeschines Socraticus’un Aspasia hakkında yazdığı diyalogdan alıntı yaparak Aspasia’nın Perikles’in ölümünden sonra Atinalı lider ve general Lysikles ile yaşadığı ve ondan bir oğlu olduğu ve Aspasia’nın Lysikles’i Atina’nın en önde gelen adamı yaptığını yazar.[β][14] Lysikles MÖ 428 yılında savaşırken öldü.[32][33] Lysikles’in ölümünden sonra Aspasia hakkında yazılı bir bilgi yoktur.[17] Örneğin oğlu Perikles general olduğunda ve Arginusae Savaşı’ndan sonra idam edildiğinde hayatta olup olmadığı bilinmemektedir. Birçok tarihçinin Aspasia’nın ölümü için verdiği (yak. MÖ 401-MÖ 400) tarihi Aeschines’in Aspasia.[2][4] diyalogundaki kronolojiye göre Aspasia’nın Sokrat’ın MÖ 399 yılındaki ölümünden önce öldüğü bilgisine göre çıkarılmaktadır.

Felsefi eserlerdeki referanslar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik felsefi eserler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aspasia, Platon, Ksenofon, Aeschines Socraticus ve Antisthenes’in felsefi eserlerinde yer alır. Bazı biliminsanlarına göre Platon Aspasia’nın zekâsı ve aklından öyle etkilenmiştir ki Sempozyum’daki Mantinealı Diotima karakterine temel olarak almıştır. Bazıları ise Diotima’nın gerçekten yaşamış olduğunu söyler.[34][35] Pennsylvania Üniversitesi’nde felsefe profesörü olan Charles Kahn’a göre Diotima birçok yönden Aeschines’in Aspasia’sına karşı Platon’un bir cevabıdır.[36]

"Şimdi, Sisamlılara karşı böyle davranmasının Aspasia’yı memnun etmek için olduğu düşünüldüğünden artık burada devletin önde gelen adamlarını memnun etmeyi başaran ve düşünürlerin, ondan uzun övgülerle sözetmesini sağlayan bu kadının ne kadar büyük bir sanat ve kudret sahibi olduğu sorusunu sormak uygun düşer. "
Plutarhos, Perikles, XXIV

Menexenus‘da, Platon Aspasia’nın Perikles ile olan ilişkisini hicvederken,[37] Sokrates’ten aktarma yaparak alaylı bir biçimde Aspasia’nın birçok hatibi eğittiğini söyler. Sokrates'in niyeti Perikles’in hitabet yeteneğini kötüleyerek yine alaylı bir şekilde Atinalı devlet adamının Aspasia tarafından eğitilmesi nedeniyle Antiphon tarafından eğitilen birinden daha üstün olacağını söylemektir.[38] Aynı zamanda Cenaze Konuşması’nın yazarlığını da Aspasia’ya maleden Sokrates, çağdaşlarının Perikles’e olan saygısına saldırır.[39] Kahn’a göre Platon, Aspasia’nın Perikles ve Sokrates’in hitabet hocası olduğu fikrini Aeschines’ten almıştır.[36] Plato'nun Aspasia’sı ve Aristofanes'in Lysistrata’sı kadınların hitabet konusunda becerikli olmadığı düşüncesine bariz iki istisnadır ancak bu iki karakter bize kadınların Atina’daki gerçek statüsü konusunda bilgi vermez.[40] Truman Eyalet Üniversitesi’nde tarih profesörü olan Martha L. Rose "yalnızca komedyalarda köpekler mahkemeye başvurur, kuşlar yönetir ya da kadınlar söylev verir".[41]

Ksenofon, Memorabilia ve Oeconomicus eserlerinde Aspasia'dan iki kez söz eder. Her ikisinde de Sokrates Critobulus'a, Aspasia'nın tavsiyelerini almasını öğütler. Memorabilia eserinde Sokrates, Aspasia'dan aktarma yaparak çöpçatanın erkeğin iyi özellikleri hakkında doğru bilgi iletebileceğini söyler.[42] Oeconomicus'ta Sokrates, Aspasia'nın ev idaresi ve karı-koca arasındaki ekonomik ilişki hakkında daha bilgili olduğundan saygıyla söz eder.[43]

Hector Leroux’nun (1682–1740) resmi. Perikles ve Aspasia, Fidias’ın stüdyosunda Athena’nın devâsa heykeline hayranlıkla bakarken.

Aeschines Socraticus ve Antisthenes bir Sokrat diyaloglarına Aspasia'nın adını vermişlerdir ancak her iki diyalog da ancak parçalar hâlinde günümüze gelebilmiştir. Aeschines Socraticus'un Aspasia'sı hakkında ana kaynaklarımız Athenaeus, Plutarhos ve Cicero ‘dur. Diyalogda, Sokrates Callias’a oğlu Hipponicus’u eğitim alması için Aspasia’ya göndermesini öğütler. Callias, kadın öğretmen fikrinden irkilince Sokrates Aspasia’nın Perikles’i ve ölümünden sonra da Lysikles’i olumlu yönde etkilediğini belirtir. Diyalogun Cicero tarafından Latince olarak korunmuş olan bir bölümünde önce Ksenofon’un karısına sonra da Ksenofon’a (bu ünlü tarihçi Ksenofon değildir) bilgeliğe giden yolun kendini tanımaktan geçtiği konusunda tavsiye veren "kadın Sokrates" olarak yer alır.[36][44] Aeschines Aspasia'yı bir öğretmen ve mükemmeliyetin ilham kaynağı olarak gösterir ve bu erdemleri hetaira olmasıyla bağdaştırır.[45] Kahn'a göre Aeschines'in Aspasia'sındaki her bir bölüm yalnızca uydurma değil aynı zamanda inanılmazdır da.[46]

Antisthenes'in Aspasia'sından yalnızca iki ya da üç aktarma kalmıştır.[2] Bu diyalogda daha çok iftira olmasının yanı sıra Perikles'in biyografisine dair anekdotlar da bulunur.[47] Antisthenes yalnızca Aspasia'ya değil oğulları da dahil olmak üzere Perikles'in tüm ailesine saldırır. Düşünür, büyük devlet adamının erdemli yaşam yerine zevki seçtiğine inanır.[48] Dolayısıyla Aspasia zevk ve sefa içinde yaşamı temsil eder.[45]

Modern edebiyat

[değiştir | kaynağı değiştir]
Marie Bouliard’ın, Aspasia olarak kendi portresi, 1794.

Aspasia modern edebiyatın önemli bazı eserlerinde görünür. Perikles ile olan romantik bağlantısı, geçen yüzyılların bazı ünlü romancı ve şairlerine ilham vermiştir. Özellikle 19. yüzyılın romantikleri ile 20. yüzyılın tarihî romancıları onların öyküsünde tükenmeyen bir ilham kaynağı bulmuşlardır. 1835'te Amerikalı kölelik karşıtı yazar ve gazeteci Lydia Child, Perikles ve Aspasia'nın zamanında geçen Philothea adlı klasik bir aşk romanı yayımladı. Bu kitap yazarın en başarılı ve özenli eseri olarak görülmektedir çünkü kadın karakterler, özellikle de Aspasia büyük bir güzellik ve özenle portrelendirilmiştir.[49]

1836'da İngiliz yazar ve şair Walter Savage Landor, en ünlü kitaplarından biri olan Perikles ve Aspasia‘yı yayımladı. Bu kitap, içinde sayısız şiir barındıran bir dizi hayalî mektup aracılığıyla klasik Atina dönemini yorumlar. Mektuplar sıklıkla tarihî gerçeklere uymasa da Perikles Çağı’nın ruhunu yakalamaya çalışır.[50] Robert Hamerling, Aspasia’nın kişiliğinden etkilenen bir başka romancı ve şairdir. 1876’da Perikles Çağı’nın davranış ve ahlâk kuralları hakkında bir kitap olan kültürel ve tarihî çalışması Aspasia‘yı yayımladı. Romantizm akımından etkilenen İtalyan şair Giacomo Leopardi, beş şiirlik bir seri yayımladı. Bu Leopardi şiirlerinin ilham kaynağı, Fanny Targioni Tozzetti adlı kadına karşı olan ümitsiz ve karşılıksız aşkı sonucu yaşadığı acı veren deneyimleridir. Leopardi bu kadına, Miletli Aspasia'dan esinlenerek Aspasia adını verir.[51]

1918’de romancı ve oyun yazarı George Cram Cook ilk uzun oyunu olan The Athenian Women (Atinalı Kadınlar)‘ı yayımladı. Oyunda Aspasia barış için greve giden bir kadın olarak gösterilir.[52] Cook Antik Yunan döneminde savaş karşıtı bir konuyu işlemiştir.[53] Amerikalı yazar Gertrude Atherton The Immortal Marriage (Ölümsüz Evlilik) (1927) adlı eserinde Perikles ile Aspasia’nın öyküsünü anlatır ve Sisam Savaşı, Pelopones Savaşı ile Atina Veba Salgını dönemini açıklar. Taylor Caldwell'in Glory and the Lightning (İhtişam ve Yıldırım) (1974) adlı eseri Aspasia ile Perikles’in tarihî ilişkisini anlatan bir başka romandır.[54]

Ünü ve değeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Aspasia

Aspasia'nın ismi Perikles’in ihtişamı ve şöhretine çok yakından bağlıdır.[55] Plutarhos onu hem siyasi hem de fikrî yönden önemli bir kişilik olarak kabul eder ve "devletin önde gelen adamlarını memnun etmeyi başaran ve düşünürlerin hakkında uzun övgülerle sözetmesini sağlayan" bu kadına hayranlığını belirtir.[14] Biyografi yazarı, Aspasia'nın çok ünlendiğini, öyle ki Pers Kralı II. Artaxerxes ile savaşan Genç Sirüs'ün, adı Milto olan eşlerinden birine Aspasia'nın adını verdiğini söyler. Sirüs savaşta öldükten sonra bu kadın yakalanarak krala götürülür ve daha sonra kral üzerinde büyük bir nüfuz sağlar.[14] Lukianos Aspasia'dan bir "erdem modeli", "hayranlık duyulan Olimpiyalı’nın hayranlık duyduğu" diye söz eder ve "onun siyasi bilgisi ve öngörüsünü, açıkgözlülüğüyle nüfuzunu" över.[56] Süryanice bir yazıda, Aspasia'nın bir söylev yazarak bir adama mahkemede onun adına okuması için eğittiğinden sözederek Aspasia'nın hitabet yeteneğini doğrular.[57] 10. yüzyıl Bizans ansiklopedisi Suda‘ya göre Aspasia "kelimelerle kıvrak bir zekâya sahip" bir sofisttir ve hitabet öğretmiştir.[58]

"Sonra ise Erdem’i tasvir etmeliyim; ve bu sırada çoğu antik dönemden birçok model gösterme imkânım olacak; bir tanesi hanımefendinin kendisi gibi İyonya’dandır. Sanatçılar Aeschines ve onun üstâdı Sokrates, ressamların en gerçekçisi, çünkü kalpleri çalışmalarına aitti. Hayranlık duyulan Olimpiyalı’nın hayranlık duyduğu Miletli Aspasia’dan daha iyi bir erdemlik modeli seçemeyiz; onun siyasi bilgisi ve öngörüsü, açıkgözlülüğüyle nüfuzu mükemmel ölçüleriyle tuvalimize geçecektir. Aspasia yalnızca minyatür olarak geldiyse de bizim oranlarımız devâsa olmalıdır. "
Lukianos, A Portrait-Study (Bir Portre Çalışması), XVII

Bu değerlendirmelerin ışğında, Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nde profesör Cheryl Glenn gibi araştırmacılar, Aspasia'nın Antik Yunan'da toplum içinde ortaya çıkabilmiş tek kadın olduğunu savunur ve Perikles'in söylevlerinin yazımında etkili olmuş olacağını düşünür.[59] Bazı bilimadamları Aspasia'nın iyi ailelerin genç kadınları için bir akademi açtığına ve hatta Sokratik yöntemi bulduğuna inanır.[60][61] Ancak Northwestern Üniversitesi'nden Klasik Dönem profesörü Robert W. Wallace, "Aspasia’nın Perikles’e nasıl konuşması gerektiğini öğrettiği şakasını, dolayısıyla da usta bir hatip ve düşünür olduğunu tarihsel olarak kabul edemeyiz" diye vurgular. Wallace'a göre Aspasia'ya Platon tarafından biçilen entelektüel rol, bir Antik Yunan komedyasından gelmektedir.[6] Kagan Aspasia'yı "güzel, bağımsız, parlak bir zekâ sahibi, Yunanistan'ın en iyi beyinleriyle konuşabilecek ve kocasıyla herhangi bir soruyu tartışıp açıklığa kavuşturabilecek" biri olarak tanımlar.[62] Kent Üniversitesi'nde sosyal antropoloji profesörü ve Klasik Dönem uzmanı olan Roger Just, Aspasia'nın istisnai bir kişilik olduğunu ve yalnızca onun varlığının bile, bir erkeğin sosyal ve entelektüel dengi olan her kadının hetaira olmak durumunda kaldığını gösterdiğini söyler.[10] Düşünür ve ilâhiyatçı Sr. Prudence Allen'a göre Aspasia, kadınların düşünür olma potansiyelini Sapho’nun şâirane ilhamlarından bir adım daha öteye taşımıştır.[37]

Yaşamının tarihsel gerçekliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jona Lendering’in belirttiği gibi31 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. asıl problem Aspasia hakkında bildiklerimizin çoğunun yalnızca varsayımlardan ibaret olmasıdır. Thukididis Aspasia’dan söz etmez, tek kaynağımız, Aspasia’nın tarihsel bir kişilik olup olmadığıyla ilgilenmemiş olan edebiyatçıların ve düşünürlerin güvenilmez tasvirleri ve varsayımlarıdır.[6][40] Dolayısıyla Aspasia’nın kişiliğinde birbiriyle çatışan tanımlamalarla karşılaşırız. Aspasia, ya Theano gibi iyi bir eş ya da Thargalia gibi bir fahişedir.[63] Modern bilim insanlarının Aspasia’nın tarihsel gerçekliğiyle ilgili kuşkuculuğunun nedeni de budur.[6]

Wallace’a göre "Aspasia’nın hiçbir tarihsel gerçekliği yoktur ve olamaz.".[6] Dolayısıyla Iowa Eyalet Üniversitesi'nde Klasik Dönem profesörü Madeleine M. Henry "Aspasia hakkında antik dönemde ortaya çıkan biyografik anekdotlar oldukça renkli, hemen hemen tamamen kanıtlanamaz ve yirminci yüzyılda bile hâlâ hayatta kalmayı başarmıştır" der ve sonuç olarak "[Aspasia’nın] yaşamı için yalnızca çok zayıf ihtimaller bulunur" diye bağlar.[64] Klasik Dönem ve tarih profesörleri Charles W. Fornara ve Loren J. Samons II'ye göre ise "bilebildiğimiz kadarıyla gerçek Aspasia, öykülerde anlatılan karşılığından daha da iyi olmuş olabilir".[28]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Miletli Aspasia ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

α. ^ Henry, antik yazarların ve komik şairlerin Aspasia'nın bir genelev işlettiği ve fahişe olduğu yönündeki yazılarına bir iftira olarak bakar. Henry bu komik saldırıların Atina'nın liderini küçük düşürmek amacıyla olduğuna inanır çünkü Perikles kendi yurttaşlık yasası nedeniyle Aspasia ile evlenememiş ve evli olmadan bir arada yaşamak durumunda kalmıştır.[65] Bu nedenlerle tarihçi Nicole Loraux, antik yazarların Aspasia'nın hetaera ya da fahişe olduğu yönündeki tanıklıklarına da şüpheyle yaklaşır.[66] Fornara ve Samons da Aspasia'nın fahişe olduğu ve kötü ünlü evleri işlettiği yönündeki 5. yüzyıl geleneğini yok sayarlar.[28]

β. ^ Michigan Eyalet Üniversitesi'nde felsefe profesörü Debra Nails'e göre eğer Aspasia özgür bir kadın olmasaydı Perikles'ten olan oğlunu vâris kılan karar ve daha sonra Lysikles ile evlenmesi (Nails, Aspasia ile Lysikles'in evlendiğini varsayar) hemen hemen kesinlikle mümkün olamazdı[2]

γ. ^ Fornara ve Samons Perikles'in Aspasia ile evlendiğini ancak kendi yurttaşlık yasasının onu geçerli bir eş olarak kabul etmediğini savunur.[28] Wallace eğer Aspasia ile evlendiyse Perikles'in Atinalı aristokratların bağlantıları iyi olan yabancılarla evlenme geleneğini sürdürdüğünü öne sürer.[6] Henry Perikles'in kendi yurttaşlık yasası nedeniyle Aspasia ile evlenmesinin engellendiğini dolayısıyla da evlenmeden birlikte yaşadıklarına inanır.[65] Komik bir metne dayanan Henry Aspasia'nın bir pallake, yani cariye olduğunu söyler.[67] Tarihçi William Smith Aspasia'nın Perikles ile olan ilişkisi "günümüz prenslerinin kendi denkleri olmayanlarla evlenmesine benzer" bulur.[68] Tarihçi Arnold W. Gomme ise "çağdaşları Perikles'den Aspasia ile evli olarak söz eder" der.[69]

δ. ^ Kahn'a göre Sokrates'in arkadaşları ve eşleriyle birlikte Aspasia'yı ziyaretleri ve Aspasia'nın Lysikles ile olan bağlantısı büyük olasılıkla tarihsel bir gerçek değildir. Aeschines'in Atina öykülerinin tarihsel doğruluğuna kayıtsız kaldığına ve bu öykülerin Lysikles'in ölüm tarihinin unutulduğu ancak ne iş yaptığının hâlâ hatırlandığı bir zamanda uydurulduğuna inanır.[45]

ε. ^ Kagan eğer Aspasia'nın mahkemesi gerçekten olduysa "bir başka zamandansa 438'de olduğuna inanmak için yeterli sebebimizin olduğunu" tahmin eder.[19]

στ. ^ Iowa Eyalet Üniversitesi'nde Profesör James F. McGlew'a göre Aspasia'ya karşı Hermippus tarafından dava açılmış olması pek olası değildir. "Plutarhos ya da kaynaklarının mahkeme ile tiyatroyu karıştırdıklarına" inanır.[70]

ζ. ^ Athenaeus, Antisthenes'ten alıntı yaparak, Perikles'in onu dinsizlik suçlamalarına karşı yalvardığını ve "canının ve malının tehlikede olduğu zamandan daha fazla gözyaşı döktüğünü" söyledi.[71]

η. ^ Omphale ve Deianira sırasıyla Herakles'e bir yıl boyunca köle olarak sahip olan Lydia kraliçesi ve onun cefakâr eşiydi. Atina tiyatrocuları 5. yüzyılın ortalarından itibaren Omphale'ye ilgi duymuşlardır. Komedyenler Perikles'i Omphale benzeri Aspasia'nın kontrolü altındaki bir Herakles'e benzettiği için alaya almışlardır.[72] Aspasia was called "Omphale" in the Kheirones of Cratinus or the Philoi of Eupolis.[26]

θ. ^ "Olimposlu" Perikles'in eşi.[72] Antik Yunan yazarları Perikles'i "Olimposlu" olarak adlandırır, çünkü "gök gürültüsü, şimşek ve Yunanistan'ı heyecanlandırıyordu" ve konuşurken Zeus'un silahlarını taşıyordu.[73]

ι. ^ ("Dionysalexandros"'ta) Cratinus, Perikles ve Aspasia'yı Paris ve Helen'in "kanun kaçağı" figürlerine benzetir; Paris'in Helen'e duyduğu arzu yüzünden Spartalı Menelaus ile savaşa neden olması gibi, Perikles de yabancı Aspasia'dan etkilenerek Atina'yı Sparta ile savaşa sokmuştur.[74] Eupolis also called Aspasia Helen in the Prospaltoi.[72]

Dipnotlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Collins English Dictionary, "Aspasia 31 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
  2. ^ a b c d e f D. Nails, The People of Plato, 58–59
  3. ^ P. O'Grady, Aspasia of Miletus 1 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ a b A.E. Taylor, Plato: The Man and his Work, 41
  5. ^ S. Monoson, Plato's Democratic Entanglements, 195
  6. ^ a b c d e f R.W. Wallace, Review of Henry's book 10 Şubat 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ J. Lendering, Aspasia of Miletus 31 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ P.J. Bicknell, Axiochus Alkibiadou, Aspasia and Aspasios, 240–250
  9. ^ a b Aristofanes, Acharnians, 523-527 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ a b c R. Just,Women in Athenian Law and Life",144
  11. ^ a b "Aspasia". Encyclopaedia Britannica. 2002. 
  12. ^ A. Southall, The City in Time and Space, 63
  13. ^ B. Arkins,Sexuality in Fifth-Century Athens[ölü/kırık bağlantı]
  14. ^ a b c d e f g Plutarhos, Pericles, XXIV 25 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ M. Ostwald, Athens as a Cultural Center, 310
  16. ^ P.A. Stadter, A Commentary on Plutarch's Pericles, 239 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ a b H.G. Adams, A Cyclopaedia of Female Biography, 75–76
  18. ^ Fornara-Samons, Athens from Cleisthenes to Pericles, 31 25 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  19. ^ a b c D. Kagan, The Outbreak of the Peloponnesian War, 197
  20. ^ Thukididis, I, 115 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  21. ^ Plutarhos, Pericles, XXV 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  22. ^ Plutarhos, Pericles, XXXII 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  23. ^ a b Plutarhos, Pericles, XXXVI 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  24. ^ A.J. Podlecki, Pericles and his Circle, 33
  25. ^ D. Kagan, The Outbreak of the Peloponnesian War, 201
  26. ^ a b A. Powell, The Greek World, 259–261
  27. ^ A.J. Podlecki, Pericles and his Circle, 126
  28. ^ a b c d Fornara-Samons, Athens from Cleisthenes to Pericles, 162–166 25 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  29. ^ Athenaeus, Deipnosophistae, 533c-d
  30. ^ Plutarhos, Pericles, XXXVII 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  31. ^ W. Smith, A History of Greece, 271
  32. ^ Thukididis, III, 19 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  33. ^ For year of death, see OCD "Aspasia"
  34. ^ K. Wider, "Women philosophers in the Ancient Greek World", 21–62
  35. ^ I. Sykoutris, Symposium (Introduction and Comments), 152–153
  36. ^ a b c C.H. Kahn, Plato and the Socratic Dialogue, 26–27
  37. ^ a b P. Allen, The Concept of Woman, 29–30
  38. ^ Plato, Menexenus, 236a 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  39. ^ S. Monoson, Plato's Democratic Entanglements, 182–186
  40. ^ a b K. Rothwell, Politics & Persuasion in Aristophanes' Ecclesiazusae, 22
  41. ^ M.L. Rose, The Staff of Oedipus, 62
  42. ^ Ksenofon, Memorabilia, 2, 6.36 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  43. ^ Ksenofon, Oeconomicus, 3.14
  44. ^ Cicero, De Inventione, I, 51–53
  45. ^ a b c C.H. Kahn, Aeschines on Socratic Eros, 96–99
  46. ^ C.H. Kahn, Plato and the Socratic Dialogue, 34
  47. ^ Bolansée-Schepens-Theys-Engels, Biographie, 104
  48. ^ C.H. Kahn, Plato and the Socratic Dialogue, 9
  49. ^ E.A. Duyckinc-G.L. Duyckinck, Cyclopedia of American Literature, 198
  50. ^ R. MacDonald Alden, Readings in English Prose, 195
  51. ^ M. Brose, A Companion to European Romanticism, 271
  52. ^ D.D. Anderson, The Literature of the Midwest, 120
  53. ^ M Noe, Analysis of the Midwestern Character 22 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  54. ^ L.A. Tritle, The Peloponnesian War, 199
  55. ^ K. Paparrigopoulos, Ab, 220
  56. ^ Lukianos, A Portrait Study, XVII
  57. ^ L. McClure, Spoken like a Woman, 20
  58. ^ Suda, article Aspasia 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  59. ^ C. Glenn, Remapping Rhetorical Territory , 180–199
  60. ^ C. Glenn, Locating Aspasia on the Rhetorical Map, 23
  61. ^ Jarratt-Onq, Aspasia: Rhetoric, Gender, and Colonial Ideology, 9–24
  62. ^ D.Kagan, Pericles of Athens and the Birth of Democracy, 182
  63. ^ J.E. Taylor, Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria, 187
  64. ^ M. Henry, Prisoner of History, 3, 10, 127–128
  65. ^ a b M. Henry, Prisoner of History, 138–139
  66. ^ N. Loraux, Aspasie, l'étrangère, l'intellectuelle, 133–164
  67. ^ M. Henry, Prisoner of History, 21
  68. ^ W. Smith, A History of Greece, 261
  69. ^ A.W. Gomme, Essays in Greek History & Literature, 104
  70. ^ J.F. McGlew, Citizens on Stage, 53
  71. ^ Athenaeus, Deipnosophistae, XIII, 589
  72. ^ a b c P.A. Stadter, A Commentary on Plutarch's Pericles, 240 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  73. ^ Aristofanes, Acharnians, 528–531 25 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and Diodorus, XII, 40 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  74. ^ M. Padilla, Labor's Love Lost: Ponos and Eros in the Trachiniae 10 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana kaynaklar (Antik Yunan ve Romalılar)

Yardımcı kaynaklar

  • Adams, Henry Gardiner (1857). A Cyclopaedia of Female Biography. Groombridge. 
  • Allen, Prudence (1997). "The Pluralists: Aspasia". The Concept of Woman: The Aristotelian Revolution, 750 B.C. - A.D. 1250. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 0-8028-4270-4. 
  • Arkins, Brian (1994). "Sexuality in Fifth-Century Athens". "Classics Ireland". Cilt 1. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2006. [ölü/kırık bağlantı]
  • "Aspasia". Encyclopaedia Britannica. 2002. 
  • Bicknell, Peter J. (1982). "Axiochus Alkibiadou, Aspasia and Aspasios". "L'Antiquité Classique". 51 (No.3). ss. 240-250. 
  • Bolansée, Schepens, Theys, Engels (1989). "Antisthenes of Athens". Die Fragmente Der Griechischen Historiker: A. Biography. Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-11094-1. 
  • Margaret, Brose (2005). "Ugo Foscolo and Giacomo Leopardi". A Companion to European Romanticism edited by Michael Ferber. Blackwell Publishing. ISBN 1-4051-1039-2. 
  • Duyckinck, G.L., Duyckinc, E.A. (1856). Cyclopedia of American Literature. C. Scribner. 
  • Fornara Charles W., Loren J. Samons II (1991). Athens from Cleisthenes to Pericles. Berkeley: University of California Press. 
  • Glenn, Cheryl (1997). "Locating Aspasia on the Rhetorical Map". Listening to Their Voices. Univ of South Carolina Press. ISBN 1-57003-172-X. 
  • Glenn, Cheryl (1994). "Sex, Lies, and Manuscript: Refiguring Aspasia in the History of Rhetoric". "Composition and Communication". 45 (No.4). ss. 180-199. 
  • Gomme, Arnold W. (1977). "The Position of Women in Athens in the Fifth and Fourth Centurie BC". Essays in Greek History & Literature. Ayer Publishing. ISBN 0-8369-0481-8. 
  • Anderson, D.D. (2001). "The Origins and Development of the Literature of the Midwest". Dictionary of Midwestern Literature: Volume One: The Authors by Philip A Greasley. Indiana University Press. ISBN 0-253-33609-0. 
  • Jarratt, Susan, Onq, Rory (1995). "Aspasia: Rhetoric, Gender, and Colonial Ideology". Reclaiming Rhetorica edited by Andrea A. Lunsford. Berkeley: Pittsburgh: University of Pitsburgh Press. ISBN 0-7661-9484-1. 
  • MacDonald Alden, Raymond (2005). "Walter Savage Landor". Readings in English Prose of the Nineteenth Century. Kessinger Publishing. ISBN 0-8229-5553-9. 
  • Henri, Madeleine M. (1995). Prisoner of History. Aspasia of Miletus and her Biographical Tradition. Oxford University Press. ISBN 0-19-508712-7. 
  • Kagan, Donald (1991). Pericles of Athens and the Birth of Democracy. The Free Press. ISBN 0-684-86395-2. 
  • Kagan, Donald (1989). "Athenian Politics on the Eve of the War". The Outbreak of the Peloponnesian War. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 0-8014-9556-3. 
  • Kahn, Charles H. (1997). "Antisthenes". Plato and the Socratic Dialogue. Cambridge University Press. ISBN 0-521-64830-0. 
  • Kahn, Charles H. (1994). "Aeschines on Socratic Eros". The Socratic Movement edited by Paul A. Vander Waerdt. Cornell University Press. ISBN 0-8014-9903-8. 
  • Just, Roger (1991). "Personal Relationships". Women in Athenian Law and Life. Routledge (UK). ISBN 0-415-05841-4. 
  • Loraux, Nicole (2003). "Aspasie, l'étrangère, l'intellectuelle". La Grèce au Féminin (in French). Belles Lettres. ISBN 2-251-38048-5. 
  • McClure, Laura (1999). "The City of Words: Speech in the Athenian Polis". Spoken Like a Woman: Speech and Gender in Athenian Drama. Princeton University Press. ISBN 0-691-01730-1. 
  • McGlew, James F. (2002). "Exposing Hypocrisie: Pericles and Cratinus' Dionysalexandros". Citizens on Stage: Comedy and Political Culture in the Athenian Democracy. University of Michigan Press. ISBN 0-472-11285-6. 
  • Monoson, Sara (2002). "Plato's Opposition to the Veneration of Pericles". Plato's Democratic Entanglements. Hackett Publishing. ISBN 0-691-04366-3. 
  • Nails, Debra (2000). The People of Plato: A Prosopography of Plato and Other Socratics. Princeton University Press. ISBN 0-87220-564-9. 
  • Ostwald, M. (1992). "Athens as a Cultural Center". The Cambridge Ancient History edited by David M. Lewis, John Boardman, J. K. Davies, M. Ostwald (Volume V). Cambridge University Press. ISBN 0-521-23347-X. 
  • Paparrigopoulos, Konstantinos (-Karolidis, Pavlos)(1925), History of the Hellenic Nation (Volume Ab). Eleftheroudakis (in Greek).
  • Podlecki, A.J. (1997). Perikles and His Circle. Routledge (UK). ISBN 0-415-06794-4. 
  • Powell, Anton (1995). "Athens' Pretty Face: Anti-feminine Rhetoric and Fifth-century Controversy over the Parthenon". The Greek World. Routledge (UK). ISBN 0-415-06031-1. 
  • Rose, Martha L. (2003). "Demosthenes' Stutter: Overcoming Impairment". The Staff of Oedipus. University of Michigan Press. ISBN 0-472-11339-9. 
  • Rothwell, Kenneth Sprague (1990). "Critical Problems in the Ecclesiazusae". Politics and Persuasion in Aristophanes' Ecclesiazusae. Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-09185-8. 
  • Smith, William (1855). "Death and Character of Pericles". A History of Greece. R. B. Collins. 
  • Southall, Aidan (1999). "Greece and Rome". The City in Time and Space. Cambridge University Press. ISBN 0-521-78432-8. 
  • Stadter, Philip A. (1989). A Commentary on Plutarch's Pericles. University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-1861-5. 
  • Sykoutris, Ioannis (1934). Symposium (Introduction and Comments) -in Greek. Estia. 
  • Taylor, A. E. (2001). "Minor Socratic Dialogues: Hippias Major, Hippias Minor, Ion, Menexenus". Plato: The Man and His Work. Courier Dover Publications. ISBN 0-486-41605-4. 
  • Taylor, Joan E. (2004). "Greece and Rome". Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria. Oxford University Press. ISBN 0-19-925961-5. 
  • Tritle, Lawrence A. (2004). "Annotated Bibliography". The Peloponnesian War. Greenwood Press. ISBN 0-313-32499-9. 
  • Wider, Kathleen (1986). "Women philosophers in the Ancient Greek World: Donning the Mantle". "Hypatia". 1 (No.1). ss. 21-62. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Atherton, Gertrude (2004). The Immortal Marriage (İngilizce). Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-1559-5. 
  • Becq de Fouquières, Louis (1872). Aspasie de Milet (Fransızca). Didier. 
  • Hamerling, Louis (1893). Aspasia: a Romance of Art and Love in Ancient Hellas (İngilizce). Geo. Gottsberger Peck. 
  • Savage Landor, Walter (2004). Pericles And Aspasia (İngilizce). Kessinger Publishing. ISBN 0-7661-8958-9. 
  • Cecilia Cozzi. Aspasia, story of a woman, historical novel (italian), David and Matthaus, 2014 Italy. ISBN 978-88-98899-01-2

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Miletli_Aspasia&oldid=33942024" sayfasından alınmıştır