Miranda

Miranda
bandera de Miranda Escudu de Miranda
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Grau
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Balmonte
Alcaldesa de Balmonte	Rosa María Rodríguez González
Nome oficial	Belmonte de Miranda (es)
Nome llocal	Belmonte de Miranda (es)
Xeografía
Coordenaes	43°16′20″N 6°15′40″W
Superficie	208.01 km²
Llenda con	Grau, Teberga, Somiedo, Tinéu y Salas
Demografía
Población	1399 hab. (2023)
Densidá	6,73 hab/km²
Xentiliciu
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
belmontedemiranda.com

Miranda ye un conceyu d'Asturies. Llenda al norte con Salas, al este con Grau, al sur con Somiedo y Teberga y al oeste con Tinéu.

Parroquies

Por Decretu 112/2008, de 28 d'ochobre, determinense los topónimos oficiales del conceyu, que tien les siguientes parroquies:

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	Población
1	Augüera		85
2	Almurfe	5,96	36, 36
3	Balmonte	32,52	546, 575
4	Bixega		50
5	Castañéu		29
6	Cuevas		21
7	Las Estacas		58
8	Ḷḷamosu		23
9	Lleiguarda		126
10	Montoubu		23
11	Quintana		101
12	Samartín de Llodón		168, 168
13	Samartín d'Ondes		40
14	San Bartolomé		132
15	Vigaña	6,36	23, 22

Historia

Les víes de comunicación históriques que traviesen l'actual conceyu asturianu de Miranda: la Calzada la Mesa (pel cordal este), el Camín Francés (pel cordal Oeste) y el Camín Real (siguiendo'l valle del ríu Pigüeña), funcionaron como exes articuladores de l'actividá socioeconómica d'esti territoriu a lo llargo de les diverses etapes históriques. Poro, conviértense nun estupendu elementu guía pa la esposición del aportar históricu del conceyu.

Los datos históricos más antiguos remóntense a dómina paleolítica, alcontrándose delles pieces tallaes na sierra del Pedroriu. Sicasí, pal periodu prehistóricu, la mayor bayura cola que cunta'l nuesu conceyu son les necrópolis tumulares (megalitos) qu'afiten dos de les víes de comunicación enantes mentaes: la Calzada de la Mesa y el Camín Francés. Esto pon de manifiestu l'antigüedá d'estos caminos y resalten el so calter d'elementos organizadores de les actividaes socioeconómiques de los pobladores prehistóricos.

Los megalitos son sepulcros funerarios utilizaos mientres el Neolíticu y el Bronce Antiguu y concíbense como elementos arquiteutónicos nel paisaxe. Destaquen de la redolada por un montículu artificial qu'acovez una cámara adintelada construyida con llábanos de piedra.

A lo llargo del escurrir de la Calzada de la Mesa, alcuéntrense dellos xacimientos megalíticos nes sierres de Porzabezas y del Pedroriu creando un paisaxe peculiar. Estos enterramientos funerarios funcionen como un llinguaxe simbólicu que desllenda l'área d'actuación d'una comunidá nes sos actividaes de caza y recoyida.

Semeyante disposición en rellación col Camín Francés tienen les necrópolis de La Sierra la Cabra, Peña Mantega, Sierra del Quintanal, Sierra de Biegega y Couríu, asitiándose nes llinies de cumes y marcando l'escurrir d'una vía de camín que, al igual que la Calzada de la Mesa, va ser utilizada darréu hasta'l sieglu XIX.

D'estes poblaciones prehistóriques conocemos los sos llugares d'enterramientu, pero non los d'habitación. Tamién tenemos noticies del so universu mental al traviés del ídolu de Ḷḷamosu, escultura con formes xinecomorfes, que'l so afayu casual fai difícil la so atribución cronolóxica.

La Edá del Fierro ta representada pola apaición de los solares castreños. Son poblaos fortificaos, asitiaos en llugares con un ampliu control sobro'l territoriu cercanu, los sos recursos y sobro les víes de comunicación. D'esto da fe la situación del castru de Vigaña o'l d'Ondes, que tienen un importante dominiu visual sobro'l pasu del Camín Real qu'escurría pela marxe del ríu Pigüeña.

Ésti ye'l tipu de poblamientu que s'atopen los romanos cuando se lleva a cabu la conquista del Norte peninsular nel sieglu I, atrayíos poles posibilidaes qu'ufiertaben los xacimientos auríferos de la zona.

L'Imperiu Romanu trai consigo la imposición d'una organización superior y la especialización de los diversos territorios buscando la complementariedá. Les zones xeolóxicamente riques destínense a la esplotación minera; nes más aptes pa l'actividá agrícola-ganadera apaecen establecimientos que producen lo suficiente p'abastecer a les zones mineres.

Esta complementariedá puede reparase en Miranda: l'actividá minera concéntrase na Sierra de Bixega, onde antiguos castros como'l de Boinás siguen utilizándose como llugares de poblamientu, al empar que se creen otros establecimientos rellacionaos colos trabayos específicos de la minería. Nel restu del territoriu caltienen los castros y surden asentamientos de calter agropecuariu y ensin estructures defensives, les villes; dende elles contrólase l'actividá de tol territoriu. Ésti ye'l casu del xacimientu asitiáu na contorna de Cezana.

Mientres tol periodu romanu siguen xugando un papel preponderante les trés víes de comunicación enantes mentaes, mesmo pa les rellaciones colos territorios vecinos que pal treslláu del material aurífero.

Sobro les xentes qu'ocupaben estes tierres en dómina romana y trabayaben nes mines auríferes apúrrenos información la llábana funeraria de Villaverde. Nella méntase a una neña de doce años, llamada Bodocena y fía d'Aravo, que vivió nestes paraxes na primer metá del sieglu I.

Lo que resulta poco conocíu n'Asturies polo xeneral y en Miranda en particular ye'l pasu de la dómina tardorromana a la medieval y cómo se produz la tresformación d'un mundu de castros y villes nel mundu de les aldees de los sieglos X y XI.

L'apaición d'estes aldees —que se caltuvieron hasta l'actualidá— ta rellacionada cola crecedera agraria altomedieval, ocupando llugares llanos y, sobremanera, colonizando les vegues de los ríos. Asina, surden un cientu de pueblos que, como los asitiaos na ría de Miranda —la vega que crea'l Narcea al so pasu per Miranda—, centren la so actividá na producción agrícola, destacando como productu de mayor importancia la escanda pa la ellaboración del pan.

Dende'l sieglu VIII al XII, l'actual conceyu taba estremáu en dos circunscripciones: Miranda —la marxe izquierda del ríu Pigüeña— y Salcéu —la marxe derecha—. Caúna tenía una fortificación dende la que se controlaba'l territoriu y de les qu'entá güei podemos apreciar mínimos restos nel Picu Cervera y na Peña El Castiellu.

Pero va ser el monesteriu de Santa María de Balmonte la institución que va mandar los designios d'esti territoriu dende'l primer cuartu del sieglu XI. Fundáu nel añu 1032 na villa de Lapedo, a lo llargo de los sieglos siguientes foi faciéndose con innumberables posesiones en Miranda y nos conceyos estremeros. Entá se caltienen na contorna de Miranda restos de lo qu'hubo ser la rescamplante construcción románica d'esti cenobiu.

Al monesteriu tamién pertenecía una ferrería, yá sumida, y un machucu qu'entá pue ser visitáu n'Alvariza. De la so esistencia tenemos constancia nel sieglu XVI, pero'l so orixe ye, de xuru, anterior.

Esti monesteriu acabó xenerando un pequeñu nucleu de población, Lapedo, camudándose a lo llargo del sieglu XII l'antiguu nome pol de Balmonte, llugar onde anicia anguaño la capital.

Nesti mesmu sieglu prodúzse una importante reorganización alministrativa que va afectar a esti territoriu. Por orde real fúndense entidaes nueves de población que se van convertir en cabeces alministratives, les poles. Nel llugar d'Augüera fúndase la Puebla de Balmonte y Somiedo, que por cuenta de problemes col cercanu monesteriu de Balmonte, acabó per treslladase a Somiedo, dando llugar a lo que güei conocemos como La Pola Somiedo.

Los sieglos baxomedievales (XIV y XV) tán protagonizaos por unes families nobles —los Quiñones y los Miranda—, a les que pertenecieron les dos torres señoriales que se caltienen, la de Quintana y el llenzu de la de Montoubu. Esta nobleza faise col poder qu'hasta'l momentu tuviera'l monesteriu de Santa María de Balmonte, dando un gran protagonismu a l'actividá ganadera y favoreciendo l'apaición d'un grupu social estremáu, los vaqueiros d'alzada. El so xerme ye la mano d'obra servil que s'ocupaba de los fataos señoriales —los vaqueros—, realizando una alzada estacional dende les camperes de branu (asitiaos na cabecera del valle, en Somiedo). Esti procesu, que s'empecipia na Baxa Edá Media, enllárgase mientres los sieglos XVI, XVII y XVIII. Entá güei pueden apreciase les peculiaridaes morfolóxiques que presentaba l'hábitat d'iviernu nes brañes de Villaverde, Santa Marina, El Pontigo, Modreiros y Carricedo.

Nel sieglu XVIII tovía se caltienen delles xurisdicciones nesti territoriu: el cotu monásticu, qu'integraba l'actual parroquia de Santuyano de Balmonte, l'antiguu territoriu de Salcéu, incluyíu nel vecín conceyu de Grau; el conceyu de Miranda constituyíu por Miranda l'Alta y Miranda la Baxa, dixebraes pol cotu monásticu.

Nun va ser hasta'l sieglu XIX cuando'l conceyu adopte la fisonomía que tien anguaño. Les reformes lliberales y la desamortización favorecieron la integración del cotu señorial nel conceyu y l'antigua capital, asitiada en Lleiguarda-Silviella, treslládase a Balmonte. En 1886 los vecinos de les parroquies de Salcéu-Ondes, Ḷḷamosu y Montoubu piden la so incorporación a Miranda, conformándose definitivamente l'actual territorialidá. El nome de Miranda, de raigón altomedieval, camúdase en 1956 pol de Balmonte.

La evolución del conceyu a lo llargo de los sieglos XIX y XX ta arreyada a l'actividá agropecuaria. Nel sieglu XX cobra especial importancia l'aprovechamientu lletricu de les agües del ríu Pigüeña, calteniéndose esti patrimoniu industrial nos pueblos de Ponte San Martín, Silviella y Fontouria.

Economía

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2015)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	781	100
Agricultura, ganadería y pesca	134	17,16
Industria	319	40,85
Construcción	25	3,20
Servicios	303	38,80
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Usos del suelu del conceyu (añu 2014)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,82
Praderíes	49,14
Terrenu forestal	139,40
Otres superficies	33,51
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Carauterístiques del sector primariu (añu 2015)

Ganaderíes de bovín	184
Cabeces de ganáu bovín	6.452
Cabeces de ganáu ovín	234
Cabeces de ganáu cabrín	166
Ganaderos con cuota llechera	1
Quilos de cuota llechera	16.445
Metros cúbicos de madera valtao	364
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Mirandeses célebres

• La familia de l'actriz Eva Longoria emigró d'esti conceyu pa dir a Méxicu nel sieglu XVII.
• Álvaro de Cienfuegos y Sierra (1657-1739), cardenal y arzobispu de Roma.
• José Álvarez Fernández OP (1890-1970), misioneru dominicu.
• Ángeles Villarta Tuñón (1913-), escritora en castellanu y periodista.
• Celso Álvarez Álvarez (1927-2013), médicu forense.
• Xose Álvarez Fernández Pin (1948-2001), escritor n'asturianu.
• Concha Heres, (1864-1943), filántropa.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Miranda.

• Sitiu web oficial

• Miranda n'OpenStreetMap.

• Datos: Q695463
• Multimedia: Belmonte de Miranda