Misdaadroman
Die misdaadroman (dikwels ook speurroman, speurverhaal of spanningsroman genoem) is 'n literêre genre wat gewoonlik 'n misdaad en sy ondersoek en vervolging deur die polisie, 'n professionele speurder of 'n privaat persoon behandel. Die genre is oorspronklik in sommige taalgebiede, onder meer in Duitsland,[1] by die "lae" literatuur gereken, maar is vanweë sy storie-elemente en sy psigologiese diepsinnigheid lankal eweneens deur literêre skrywers benut sodat die ou grense tussen die tipies voorspelbare ontspanningsliteratuur en die hoë genre vervaag het.[2] So word speurromans uit die pen van Arthur Conan Doyle, Agatha Christie en die Belgiese skrywer Georges Simenon onder die meesterwerke van die Engelse, Franse en wêreldliteratuur gereken. Die swaartepunte en sienswyses van misdaadromans strek oor 'n wye spektrum en maak 'n indeling in 'n aantal subgenres noodsaaklik.
Speurverhaal en spanningsroman
[wysig | wysig bron]Die Afrikaanse skryfster Chanette Paul het die literêre terminologie, wat Carol Wheat in haar boek How to Write Killer Fiction[3] gebruik, verafrikaans om ter wille van 'n literêre model 'n onderskeid tussen speurverhaal (Engels: mystery) en spanningsverhaal (Engels: suspense) te maak.[4]
Speurverhaal
[wysig | wysig bron]Die tradisionele speurverhaal word deur 'n eenvoudige struktuur gekenmerk waarin die duidelike onderskeid tussen goed en kwaad sentraal staan. Die klemtoon van die verhaal lê steeds op die ontleding van die misdaad. Die verhaallyn begin met 'n versteuring van die openbare orde deur 'n moordsaak of enige ander ernstige oortreding.[5] Die skrywer konfronteer die leser met die kompleksiteit van die misdaad – enige inligting oor die agtergrond word van die leser weerhou.
Die speurpersoon begin om op 'n groep verdagtes te konsentreer en gaan alle spore en leidrade na wat die misdadiger gelaat het. Gewoonlik word daar veronderstel dat geen moord of misdaad "perfek" kan wees maar eerder met 'n legkaart vergelyk moet word – die misdaad is moontlik op die ingewing van die oomblik gepleeg, en dit kán verstaan en gepeil word deur alle spore te lees. Selfs al het die skuldige sy misdaad deeglik beplan en vooruit gedink, beredeneer die speurpersoon die dinge met verstand, hou kop en gebruik sy vaardighede en ervaring om die misdadiger uiteindelik vas te trek en die openbare orde te herstel.
Die ondersoek is roetinewerk vir die speurpersoon wat self geen of min karakterontwikkeling of -groei ondergaan nie. Die leser word veral op intellektuele vlak bevredig deurdat hy die magspel tussen speurpersoon en misdadiger mag volg – totdat hy vasgetrap word, bly die skelm 'n bedreiging.
Spanningsverhaal
[wysig | wysig bron]In teenstelling met die speurpersoon in 'n tradisionele speurverhaal is die hoofkarakter in 'n spanningsverhaal of rillerroman geen professionele speurder nie, maar eerder 'n persoon wat 'n nagmerrie beleef nadat iemand wat na aan haar of hom gestaan het vermoor is. Hierdie subgenre konsentreer nie op intellektuele vaardighede nie, maar op die gevoelens en emosies van die hoofkarakter wat onverwags deur 'n misdaad geraak word. Anders as die professionele speurderspersoon kry sy of hy nie die geleentheid om die situasie van buite af en objektief te beredeneer nie en moet buite haar/sy vertroude verwysingsraamwerk beweeg en nuwe vaardighede aanleer om te kan oorleef en seëvier. Die klemtoon van verhaal val dus op die aksie.
Die skrywer gee aan die leser meer inligting as wat die hoofkarakter ter beskikking het, en bevredig haar/hom op emosionele vlak terwyl sy/hy die karaktergroei en -ontwikkeling van die literêre figuur mag dophou. Dit gaan nie soseer om die vraag wie die skuldige is, maar eerder om oorlewing. Die hoofkarakter moet sy eie tekortkomings oorwin en verraaiers identifiseer. Die spanningsverhaal bevat elemente van aksie- en gruwelrolprente en behels derhalwe nie noodsaaklik 'n oorwinning van goed oor kwaad nie.
Afrikaanse misdaadfiksie
[wysig | wysig bron]Terwyl daar in die 1950's nog baie Afrikaanse skrywers van misdaadfiksie was, is dié genre in die dekades daarna as minderwaardige ontspanningsliteratuur beskou – in teenstelling met ander markte waar misdaadromans al lank blitsverkopers is. Afrikaanse lesers het egter gaandeweg meer belang in die genre begin stel en aanvanklik na Engelse publikasies oorgeskakel.[6] Dit was uiteindelik Deon Meyer, wat met sy werke lankal groot sukses in die buiteland behaal, wat die deure vir misdaadfiksie in Afrikaans oopgeskop het.
Die lys van Afrikaanse misdaad en spanningsfiksieskrywers is tans besig om al hoe langer te word en sluit intussen naas Deon Meyer ook outeurs soos Karin Brynard, Kerneels Breytenbach, François Bloemhof, Deborah Steinmair, Riana Mouton, Chanette Paul, Madelein Rust en Chris Karsten in. Steeds meer buitelandse misdaadfiksie word na Afrikaans vertaal.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Peter Nusser: Der Kriminalroman. Tweede hersiene en uitgebreide uitgawe. Stuttgart: Metzler 1992, bl. 10
- ↑ "Chris van der Merwe: Etienne van Heerden – Kikoejoe. In: LitNet – LeesKringe". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Oktober 2006. Besoek op 6 Junie 2008.
- ↑ Wheat, Carol: How to Write Killer Fiction. The Funhouse of Mystery & the Roller Coaster of Suspense. Santa Barbara, CA: Perseverance Press/John Daniel & Company 2003
- ↑ Paul, Chanette: Daar is meer as een manier om naels te kou. In : LitNet, 14 Desember 2007. Besoek op 21 April 2015
- ↑ Wessels, Andries: Die problematisering van die etiese: Deon Meyer se "Infanta" as hardboiled misdaadroman. In: Tydskrif vir Letterkunde 44 (2), 2007, bl. 105 Aanlyn beskikbaar: www.up.ac.za (PDF-lêer)[dooie skakel]
- ↑ nuus24: Opbloei in misdaadfiksie ook in Afrikaanse mark, 30 September 2011
