Misil
Misil bat aldez aurretik erabakitako ibilbideari abiadura handiz jarraitzen dion kohetea da, bereziki lehergailuzko arma moduan erabiltzen dena. Propultsio-, gida- eta kontrol-sistema autonomoei esker higitzen dira. Misilak nondik jaurtikitzen diren eta zein helburu duten kontuan harturik, lurretik-lurrerakoak, lurretik-airerakoak eta airetik-airerakoak izan daitezke, besteak beste.
Etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]«Misil» hitza missĭlis latinezko adjektibotik dator, eta ‘jaurtikor’ esan nahi du, mittere ‘jaurti’ aditzetik.[1]
Hizkuntza militar arruntean, «misil» hitzak autopropultsatutako munizio gidatu bat deskribatzen du; «suziri» hitzak, berriz, gidatu gabeko munizio autopropultsatu bat. Motorrik gabeko munizio gidatuak bonba gidatuak bezala ezagutzen dira. Ohiko azpimultzo handiago bat da «misil balistiko» gisa hartzea ibilbide balistiko bati jarraitzen dion munizioa, eta «gurutzaldi-misil» gisa hartzea sostengua sortzen duen munizioa (hegal finkoko aireontzi baten moduan mugitzen da).
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]VI. mendetik, Txinan jolas- edo gerra-suziriak daudela dirudi. Txinatarrek ere erabiltzen zituzten suziri-jaurtigailu anizkunak (saskietan eramandakoak) edo hwacha izeneko orgak korearren artean, 1377an jada. Hwacha Choi Mu-seonek sortu zuen, suzirien bolboraren ekoizpenean aitzindaria izan zena eta Koreako lehen suziriaren egilea izan zena, Choeson dinastiaren pean.
XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mendearen hasieran, ojiba leherkor edo su-eragiledun suziriak Europako armada erregularretan probatu ziren. Modelorik ezagunena, zalantzarik gabe, "Congreve" deiturikoa izan zen, Mysore erreinuko (egungo India) suzirietan inspiratua, armada ingelesek erabilia.[2] XIX. mendearen biga1914ko urrian, Lehen Mundu Gerran, Alemaniako armada torpedoz armatutako biplano bat garatzen hasi zen, zepelin batetik jaurtitzen zena. Hegaldi-probak 1917ko apirilean egin ziren, baina arma hori ez zen inoiz erabili. Gerra horretan bertan, Frantziako zenbait behaketa-globo suziri su-eragileek eraitsi zituzten (ondorioz, aeronautek paraxuta hartu zuten). Frantziako armadak airetik jaurtitako bolbora suziriak ere erabili zituen Alemaniako behaketa globoak botatzeko.rren erdian kanoiak hobetu zirenean, buru leherkorra zuten suziriak bertan behera utzi ziren. Hala ere, badirudi eredu argitzaileak edota su-eragileak erabili zirela, eta oraindik ere erabiltzen direla.
Operazionalki erabili ziren lehen misilak Bigarren Mundu Gerrako alemaniar misil batzuk izan ziren. Ezagunenak V1 eta V2 izan ziren, biek pilotu automatiko mekaniko sinple bat erabiltzen zuten misila aurrez aukeratutako ibilbide batean zehar hegan mantentzeko.[3] Ez ziren hain ezagunak izan ontzien eta hegazkinen aurkako misil batzuk, normalean operadoreak zuzendutako irrati-kontrol sistema sinple batean oinarrituta. Hala ere, lehenengo sistema horiek akats tasa handia zuten, eta, beraz, oso ezegonkorrak ziren.[3][4][5]
Aliatuak oso berandu iritsi ziren arlo honetara, Estatu Batuek bakarrik jarri zuten martxan 1945ean bonba hegalari autogidatu bat ("Bat"), gutxitan erabili zena Ozeano Bareko Gerran. Gerra ostean, lehen aire-aire, lur-aire eta lur-azalera misilak garatu ziren.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Diccionario de la lengua española - Vigésima segunda edición. .
- ↑ Narasimha, Roddam. (27 de julio de 2011). Rockets in Mysore and Britain, 1750–1850 A.D.. National Aeronautical Laboratory and Indian Institute of Science..
- ↑ a b «The V Weapons» History Learning Site.
- ↑ Archives, The National. The National Archives - Homepage. .
- ↑ «Missile, Surface-to-Surface, V-2 (A-4)» National Air and Space Museum 2016-04-01.