Monitor (czasopismo)
| Częstotliwość |
dwa razy w tygodniu |
|---|---|
| Państwo | |
| Adres |
Warszawa |
| Wydawca | |
| Pierwszy numer |
21 marca 1765[1] |
| Ostatni numer |
1785 |
| Liczba stron |
8 |
Monitor (łac. „upominający”) – jedno z pierwszych polskojęzycznych czasopism, drukowane w latach 1765–1785[a][1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zostało założone przez Ignacego Krasickiego i Adama Kazimierza Czartoryskiego[2][3][4], z inicjatywy i przy wsparciu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego[3][4]. Pismo było wydawane w drukarni królewskiej. Ukazywało się dwa razy w tygodniu, zwykle miało 8 stron[1].
Redagowane na wzór angielskiego „The Spectator”, łącznie z zapożyczeniami niektórych artykułów z tego pisma[5]. Pismo popierało i promowało tolerancję religijną, rozwój nauk przyrodniczych oraz krytykowało feudalizm szlachecki i magnacki, a wspierało mieszczaństwo i chłopstwo[6]. W nowych, krótkich formach publicystycznych (eseje, reportaże, listy do redakcji, artykuły, felietony itp.), autorzy krytykowali sarmackie zacofanie, postulowali nowy wzór osobowy oświeconego szlachcica[7]. Zasadniczym celem czasopisma była poprawa obyczajów i moralności społeczeństwa[5]. Zwalczano m.in.:
- pijaństwo i karciarstwo,
- próżniactwo,
- niechęć do dorobku cywilizacyjnego zagranicy,
- tzw. modnisiostwo, czyli plotkarstwo,
- manię pojedynkowania się,
- panegiryzm,
- fanatyzm religijny.
Czasopismo adresowane było do kręgu wykształconych czytelników, stało się w pierwszym okresie istnienia pisma nieoficjalnym organem prasowym partii królewskiej[5].
W Monitorze drukowano teksty najwybitniejszych pisarzy polskich XVIII w., jednak w niektórych latach, zwłaszcza późniejszych przeważały tłumaczenia i przeróbki autorów obcych albo własnych artykułów ze starszych roczników[8]. Np. cały rocznik 1772 był pióra Ignacego Krasickiego, który tłumaczył i adaptował do warunków polskich artykuły z angielskiego „The Spectator”[9][10].
Współpracownikami i redaktorami pisma były głównie osoby z otoczenia Stanisława Augusta, m.in. Feliks Franciszek Łoyko, Tadeusz Lipski, Stanisław Konarski i Franciszek Bohomolec[3].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wbrew niektórym źródłom, „Monitor” nie jest pierwszym polskim czasopismem. Ten tytuł należy do krakowskiego Merkuriusza Polskiego z 1661 r.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Klimowicz 1975 ↓, s. 84.
- ↑ Klimowicz 1975 ↓, s. 81.
- ↑ a b c Monitor, [w:] Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas (red.), Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 684–685, ISBN 83-01-05368-2.
- ↑ a b „Monitor”, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-10].
- ↑ a b c Klimowicz 1975 ↓, s. 85.
- ↑ Klimowicz 1975 ↓, s. 85 i 88–90.
- ↑ Klimowicz 1975 ↓, s. 88, 89.
- ↑ Klimowicz 1975 ↓, s. 85, 88.
- ↑ Zofia Sinko, "Monitor" wobec angielskiego "Spectatora", Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1956, s. 58–65.
- ↑ Zbigniew Goliński, Kalendarz życia i twórczości Ignacego Krasickiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2011, s. 332–333, ISBN 978-83-7654-047-4, OCLC 784708460.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mieczysław Klimowicz, Oświecenie, wyd. 2, Warszawa: PWN, 1975, OCLC 1004916289.