Nauka w Polsce
Nauka w Polsce – ogół działalności naukowej i badawczo-rozwojowej prowadzonej w Polsce. Dzień Nauki Polskiej obchodzony jest 19 lutego[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
W 1364 założono pierwszą polską uczelnię – Akademię Krakowską (obecnie Uniwersytet Jagielloński)[2]. W 1543 astronom i polihistor Mikołaj Kopernik opublikował swoje dzieło De revolutionibus, które stało się zaczątkiem przewrotu kopernikańskiego[3]. W kolejnym stuleciu międzynarodowe uznanie zdobył gdańszczanin Jan Heweliusz – pionier selenografii i konstruktor teleskopów[4]. Z kolei alchemik Michał Sędziwój bywa uznawany za odkrywcę tlenu[5].
W czasie zaborów polska nauka i oświata stały się jednymi z narzędzi walki z zaborcą. Polscy uczelni działali często na emigracji, utrzymując jednak więź z ojczyzną[6]. Wśród nich znalazła się Maria Curie-Skłodowska, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla, która jeden z odkrytych pierwiastków nazwała na cześć ojczystego kraju – polonem[7]. Odkrywca witamin Kazimierz Funk pracował w ciągu swej kariery naukowej w wielu miejscach na świecie, również w niepodległej Polsce (lata 1923–1927)[8]. Natomiast działający w Krakowie w drugiej połowie XIX wieku Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski jako pierwsi skroplili składniki powietrza; sam Olszewski dokonał później także skroplenia nowo odkrytego argonu[9]. Również w Krakowie powstał – wokół Napoleona Cybulskiego – ośrodek badań w dziedzinie fizjologii, który m.in. przyczynił się do odkrycia adrenaliny[10].
Podczas wojny polsko-bolszewickiej zespół matematyków i lingwistów dzięki innowacyjnym metodom pracy dokonał złamania rosyjskich szyfrów[11]. W dwudziestoleciu międzywojennym szczególnie wysoki poziom prezentowała polska szkoła matematyczna. Znaczący wkład w światową serologię i zwalczanie chorób zakaźnych wniósł Ludwik Hirszfeld. W tym okresie dokonano także reintrodukcji żubra w Puszczy Białowieskiej[12].
Podczas II wojny światowej naukowcy byli zmuszeni działać w podziemiu; środowisko naukowe poniosło duże straty, w samej zbrodni katyńskiej zginęło 44 wykładowców. Polscy naukowcy – kryptolodzy – bezpośrednio przyczynili się do zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami poprzez złamanie szyfru Enigmy[13]. W rezultacie zmiany granic Polska utraciła dwa znaczące ośrodki akademickie na Kresach: Lwów i Wilno, zyskała natomiast możliwość rozwijania polskiego życia naukowego we Wrocławiu i innych miastach Ziem Odzyskanych[14]. Po zakończeniu działań wojennych nauka (włączona w nurt socjalistyczny) stała się formą odbudowy kraju[6]. Prowadzenie badań w zakresie historii wiązało się z ograniczeniami stawianymi przez cenzurę, tym niemniej środowisko polskich historyków starało się na miarę ówczesnych warunków pracować w sposób maksymalnie rzetelny, nie dopuszczając do całkowitej sowietyzacji krajowej historiografii[15].
1990 rok to powrót rzeczywistej i gwarantowanej ustawowo wolności akademickiej; wprowadzono wtedy także możliwość tworzenia uczelni prywatnych. Dodatkowo Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 zapewnia uczelniom wyższym autonomię, a każdemu człowiekowi – wolność prowadzenia badań naukowych[16][17]. Od 2018 roku kwestie prawne związane ze szkolnictwem wyższym i działalnością naukową reguluje ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[18]. Wcześniej, w latach 2005–2018, obowiązywała ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym[19].
Uczelnie
[edytuj | edytuj kod]
W roku akademickim 2018/19 w Polsce działały 392 wyższe uczelnie, w tym 130 publicznych. Według stanu z 31 grudnia 2018 roku w polskich uczelniach kształciło się 1,23 mln osób[20]. W każdej edycji Akademickiego Rankingu Uniwersytetów Świata na liście głównej figurują dwie polskie uczelnie: Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Warszawski (w czwartej lub piątej setce, zależnie od roku)[21].
Kariera naukowa
[edytuj | edytuj kod]W Polsce nadaje się dwa stopnie naukowe:
Ponadto osoba posiadająca stopień naukowy doktora habilitowanego oraz wybitne osiągnięcia może otrzymać tytuł profesora[22].
Uprawnienie do nadawania stopnia naukowego w określonej dyscyplinie posiadają: uczelnia, instytut Polskiej Akademii Nauk, instytut badawczy albo instytut międzynarodowy, jeśli spełniają w tej dyscyplinie określone kryteria (posiadają kategorię naukową A+, A albo B+)[23].
Nauczyciele akademiccy dzielą się na pracowników dydaktycznych, badawczych i badawczo-dydaktycznych[24]. Mogą oni być zatrudnieni na następujących stanowiskach:
Statut uczelni może określać również inne stanowiska dla nauczycieli akademickich[25].
Publikacje i czasopisma
[edytuj | edytuj kod]W rankingu SJR Polska zajmuje 17. miejsce na świecie pod względem liczby wydanych publikacji naukowych w latach 1996–2019[26]. Według raportu ze stycznia 2018 roku 141 polskich czasopism naukowych znajdowało się na liście Journal Citation Reports i miało wyliczony Impact Factor, a 352 czasopisma były indeksowane w bazie Scopus[27].
Finansowanie nauki
[edytuj | edytuj kod]W 2013 roku ⅔ funduszy przeznaczanych na badania naukowe pochodziło ze środków publicznych (w tym europejskich). Instytucjami powołanymi do ich dystrybucji są Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowe Centrum Nauki[28].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ 19 lutego – Dzień Nauki Polskiej. gov.pl, 2020-02-19. [dostęp 2020-07-15].
- ↑ Założenie uniwersytetu w Krakowie. Muzeum Historii Polski. [dostęp 2020-06-20].
- ↑ Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1981, s. 43. ISBN 83-223-1876-6.
- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski: Historia fizyki. PWN, s. 182–183. ISBN 978-83-01-14635-1.
- ↑ Michał Sędziwój i kamień filozoficzny. PolskieRadio.pl. [dostęp 2020-06-20].
- ↑ a b Iłowiecki ↓, s. 13.
- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski: Historia fizyki. PWN, s. 406–408. ISBN 978-83-01-14635-1.
- ↑ Kazimierz Funk (23.02.1884-19.11.1967). naukowcydlaniepodleglej.pl, 2018. [dostęp 2020-06-30].
- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski: Historia fizyki. PWN, s. 361–363. ISBN 978-83-01-14635-1.
- ↑ Sto lat temu zmarł Napoleon Cybulski, współodkrywca adrenaliny [online], Nauka w Polsce, 26 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-29] (pol.).
- ↑ Prof. G. Nowik: Polacy w 1919 r. zapoczątkowali coś, czego nie zrobiło ani brytyjskie, ani francuskie biuro szyfrów. Dzieje.pl, 2020-08-14. [dostęp 2020-08-15].
- ↑ Iwona Kienzler: Nauka. Bellona / Edipresse, 2014, s. 10, 45, 76–78, seria: Dwudziestolecie Międzywojenne. ISBN 978-83-7769-973-7.
- ↑ Iwona Kienzler: Nauka. Bellona / Edipresse, 2014, s. 63, 65, 67, seria: Dwudziestolecie Międzywojenne. ISBN 978-83-7769-973-7.
- ↑ Andrzej Krajewski. Nauka ze Wschodu. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 174. ISSN 2391-7717.
- ↑ Zbigniew Romek, „Cenzura kreatywna” w PRL a środowisko naukowe historyków, „Przegląd Historyczny”, 1, 97.
- ↑ Radosław Rybkowski, Autonomia a rozliczalność – polskie wyzwania, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 1 (45), 2015.
- ↑ Jacek Sobczak, Wolność badań naukowych - standardy europejskie i rzeczywistość polska, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 2 (30), 2007.
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1668.
- ↑ Dz.U. z 2005 r. nr 164, poz. 1365.
- ↑ Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2018/2019 (wyniki wstępne), Główny Urząd Statystyczny, 14 czerwca 2019 [dostęp 2020-06-22].
- ↑ Ranking najlepszych uczelni świata: UW w 4. setce, UJ – w piątej. naukawpolsce.pap.pl, 2018-08-16. [dostęp 2020-07-12].
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1668, Art. 177.
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1668, Art. 185.
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1668, Art. 114.
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1668, Art. 116.
- ↑ SJR – International Science Ranking. [dostęp 2020-06-29].
- ↑ Emanuel Kulczycki, Stan praktyk publikacyjnych polskich czasopism naukowych w 2017 roku, styczeń 2018, DOI: 10.6084/m9.figshare.5683813.
- ↑ Jerzy Wilkin, Finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce. Wybrane problemy i postulowane kierunki reform, „Studia BAS” (3 (35)), 2013.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Interpress. ISBN 83-223-1876-6.