Niż genueński

Morze Liguryjskie

Niż genueński (znany także jako cyklogeneza genueńska, depresja liguryjska lub cyklon toru V(5)) – cyklon, formujący lub intensyfikujący się z istniejącego już cyklonu na południe od Alp nad Zatoką Genueńską, Morzem Liguryjskim, Doliną Padu oraz północnym Adriatykiem. Cyklogeneza Vb to rzadkie zjawisko, które występują średnio 2–3 razy rocznie.

Cyklogeneza

Mapa reliefowa regionu alpejskiego Europy

Północno-zachodnie Morze Śródziemne, a w szczególności Zatoka Genueńska, to nie tylko obszary przejściowe dla cyklonów, ale również miejsca częstej cyklogenezy. Niże przemieszczają się lub formują w wyniku napływu powietrza z Atlantyku Północnego do Morza Śródziemnego między Alpami a Masywem Centralnym poprzez Dolinę Rodanu lub przesmyk Carcassonne między Pirenejami a Masywem Centralnym. To zimne i wilgotne powietrze wchodzi do basenu Morza Śródziemnego i jest odchylane przez wysokie góry północno-zachodniej Korsyki, które kierują masę powietrza na północny wschód, wywołując chłodne i wilgotne wiatry Libeccio w kierunku Morza Liguryjskiego, które następnie uderzają w zachodnie Apeniny, położone w bezpośrednim sąsiedztwie morza.

Czynniki mające szczególne znaczenie w rozwoju depresji na południe od Alp to:

• Kontrast termiczny między lądem a morzem.
• Oddziaływanie między polarnym prądem strumieniowym a subtropikalnym prądem strumieniowym.
• Efekt północnego przepływu nad Alpami, wzmagający cyklogenezę wzdłuż południowych stoków.
• Efekt wklęsłej krzywizny południowych stoków Alp, wzmacniający formowanie się cyklonów.

Złożone oddziaływanie między orografią Ligurii a kontrastem między zimną i wilgotną masą powietrza a cieplejszymi wodami Morza Liguryjskiego kończy się formowaniem się obszaru niskiego ciśnienia nad Morzem Liguryjskim, tuż obok miasta Genua. Cyklogeneza niżu genueńskiego może wystąpić o każdej porze roku, choć latem zwykle przesuwa się dalej na południe. Proces ten przesuwa się na wschód w zależności od ilości zimnego powietrza wchodzącego do Doliny Padu i zazwyczaj przesuwa się do Zatoki Weneckiej, gdy do doliny wchodzi mało powietrza.

Szlaki cyklonów van Bebbera

Mapa szlaków cyklonów w Europie, pokazująca rozbieżność szlaku V nad Morzem Liguryjskim i północnym Adriatykiem

Większość niżów genueńskich pozostaje stacjonarna lub pozostawia resztkowy klin na południe od Alp. Wilhelm Jakob van Bebber zidentyfikował trzy główne szlaki, które typowo podążają niż genueńskie, klasyfikując szlaki burzowe w Europie („Zyklonenbahnen” po niemiecku) w 1891 roku. Do dzisiaj szlak V z tej grupy pozostaje w powszechnym użyciu, w przeciwieństwie do większości szlaków van Bebbera. Szlak V wiąże się z wydarzeniami powodziowymi w Europie Środkowej i Wschodniej; obszary niskiego ciśnienia (na południe od Alp) mogą przemieszczać się przez Francję do Morza Śródziemnego, gdzie nabierają dodatkowej wilgoci, lub formują się i następnie przemieszczają się do Europy Środkowej, Wschodniej lub Południowej. Szlaki rozchodzą się z obszaru formowania się niżu genueńskiego wzdłuż następujących dróg.

Szlak Vb

Silny południowo-zachodni przepływ w górnych warstwach atmosfery prowadzi niże na północny wschód i północny wschód („Zugstrasse Vb” van Bebbera) w kierunku Basenu Wiedeńskiego. Niże prześlizgują się nad chłodniejszym i gęstszym powietrzem z północnego zachodu i są unoszone orograficznie przez Masyw Czeski, Rudawy, Sudety, Beskidy i Tatry. Ciepłe i wilgotne masy powietrza powodują długotrwałe i obfite opady podczas wolnego przepływu południkowego nad górnymi zlewniami zarówno południowej, jak i północnej Wododziału Europejskiego. Powodzie następnie postępują w dół głównymi rzekami Europy Środkowej. Ten szlak „Vb” ma wysoki potencjał do powodowania dużych letnich powodzi w Europie. Mimo to związek między dużymi letnimi powodziami a szlakiem Vb został również opisany jako znaczący, ale słaby.

Przykłady zdarzeń powodziowych, które podążają tym wzorcem, to:

• Powódź św. Marii Magdaleny
• Powódź w Europie Środkowej w 1997 wywołana przez niże „Xolska” i „Zoe”.
• Powodzie w Europie w 2002 wywołane przez niże „Hanne” i „Ilse”.
• Powodzie w Europie w 2005
• Powodzie w Europie w 2009
• Powodzie w Europie Środkowej w 2010 wywołane przez niż „Yolanda”.
• Powodzie w Europie w 2013
• Powodzie w południowo-wschodniej Europie w 2014

W związku z przewidywanym ociepleniem klimatu prognozuje się, że częstość występowania cyklonów Vb będzie się zmniejszać. Zmniejszenie liczby cyklonów Vb może być spowodowane przesunięciem toru cyklonów nad Europą na północ. Modele pokazują, że opady z przyszłych cyklonów Vb będą miały większy wpływ na wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego i mniejszy wpływ na region alpejski w porównaniu do obecnych wzorców opadów z cyklonów Vb.

Szlak Vc

Szlak Vc prowadzi niże przez Nizinę Panońską w kierunku Karpat i dalej na zachodnią Ukrainę oraz Mołdawię.

Szlak Vd

Jeśli nad Bałkanami, Turcją i Morzem Czarnym znajduje się silny antycyklon, zwykła trasa niżu kieruje się na południowy wschód, omijając północne wybrzeże Morza Śródziemnego. To ten szlak przenosi niż nad Morze Tyrreńskie. Nawet po opuszczeniu przez pierwotny niż obszaru Morza Tyrreńskiego-centralnego Morza Śródziemnego, jeśli na południe od Alp pozostaje resztkowy klin, jak to często bywa, mogą rozwinąć się nowe centra i czasami przemieszczać się na południowy wschód wzdłuż zachodniego wybrzeża Włoch. Często zdarza się również, że niż genueński, który przesunął się na południowy zachód, zatrzymuje się i staje się stacjonarny, tuż na zachód od „stopy” włoskiego buta, a często towarzyszy temu rozwój nowych centrów niżowych na wschód nad Morze Jońskie. W takim przypadku zazwyczaj generowane są sztormowe wiatry Bora w momencie, gdy depresja przemieszcza się nad Morze Jońskie.