Nord-estala regiono (Brazilia)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nord-estala regiono di Brazilia (Portugalane: Região Nordeste do Brasil) esas geografiala regiono di Brazilia konsistanta ek 9 stati: Maranhão, Piauí, Ceará, Rio Grande do Norte, Paraíba, Pernambuco, Alagoas, Sergipe e Bahia. Ol havas tota surfaco de 1 558 196 km², qua reprezentas 18,26% de la tota surfaco di la lando. Ca subdividuro - Nord-estala regiono - esas nek politikala nek administrala, havante signifiko nur geografiala. Lua 9 stati ordinare havas simila peizaji ed ekonomii.
La 2ma maxim granda segun totala habitantaro, Nord-estala regiono havis 53 078 137 habitanti segun la kontado 2010, quo reprezentis 28% ek omna habitantaro di Brazilia. Ol kontenas 3 metropolala regioni karakterizata da plurspeca industrio e komerco e plu kam 2 milion habitanti single: Salvador, Recife e Fortaleza.
La regiono esas famoza en Brazilia por lua bela plaji e richa kulturo (unika folkloro, muziko, koquarto literaturo), lua Karnavalo - nome en Salvador, Olinda e Recife - e la festi di Santa Iohannes, Santa Petrus e Santa Antonius en l'urbi Caruaru, Campina Grande ed altri. Anke plaji quala Porto de Galinhas, Jericoacoara, Canoa Quebrada, la plaji dil insulo Fernando de Noronha, Genipabu, Maragogi, Itamaracá, Ilhéus e Porto Seguro, e la karnavali di Olinda, Recife e Salvador atraktas exterlandana turisti, nome de Europa (Portugal, Hispania, Italia, Germania). Anke konocata esas lua sociala problemo pro ekmigro da habitanti de la regiono nomizita sertão, qua konsequas de lia skarsa vivomoyeni dum longa periodi di sikeso qui eventas en ta regiono.
Historio
[redaktar | redaktar fonto].jpg?lang=io)
Kande la Europani arivis en la regiono, ol habitesis da multa indijena populi, nome de la familio tupi-guarani. L'oficala deskovro di Brazilia eventis ye la 22ma di aprilo 1500 en la nuna Porto Seguro, Bahia. Anke en la nuna stato di Bahia fondesis l'unesma chef-urbo di Brazilia, Salvador, ye la 29ma di marto 1549.
Dum la 16ma e la 17ma yarcenti Franci e Nederlandani okupis parti di la regiono dum kurta periodi:
- Dum la 16ma yarcento la Franci, helpate da indijena tribui enemika dil Portugalani, explotis ligni por obtenar reda kolorizivo olim uzata por tintar stofi. Li ekpulsesis de la regiono di nuna Natal pos batalio ye la 25ma di decembro 1597.
- En marto 1612, Franci fondis urbeto nomizita Saint Louis, la nuna São Luís, en regiono pose konocata kom "Equinoxala Francia". Tamen, li ekpulsesis en 1615 dal Portugalani.
- Nederlandani okupis Salvador en 1624, ma ekpulsesis ye la sequanta yaro. En 1630 li invadis Pernambuco ed ekpulsesis de ibe erste en 1654. Dum l'okupo di Pernambuco li kontrolis la komerco di sukro e prestis pekunio al proprieteri di plantacerii. Kande Nederlandani ekpulsesis de la regiono en 1654, li kontrabandis burjoni di sukrokano a Nederlandan Antili. Balde Antiliana produkturo komencis exportacesar a Nederlando, e de ibe ad altra loki en Europa. To efektigis dekado di la produktado di sukrokano en Pernambuco.
La produktado di sukro anke stimulis l'importaco di sklavi de Afrika a la regiono. Multa sklavi fugis de plantacerii ed organizis su en komunitati konocata kom quilombos. La maxim konocata esis Quilombo dos Palmares, qua destruktesis erste en 1694. Lua chefo, Zumbi dos Palmares, kaptesis e mortigesis (senkapigesis) dal Portugalani.
En 1798, aparis en Salvador movado favorebla al nedependo de Portugal, al establiso di republikala rejimo e fino di la sklaveso. Ta movado divenis konocata en la Portugalana linguo kom Conjuração dos Alfaiates o Conjuração Baiana ("Konspiro dil Taliori" o "Konspiro Bahiana"). On denuncis ta movado, arestis lua chefi e pendis quar de li per jibeto. En 1824, du yari pos la Braziliana nedependo, la Kunfederuro di Equatoro, movado kontre l'absolutismo dil imperiestro Pedro la 1ma, fondesis en la regiono e favoris lua nedependo kom republiko. En la 2ma di julio 1824 Manuel de Carvalho Pais de Andrade deklaris la nedependo di Pernambuco, ma Pedro la 1ma sendis admiralo Thomas Cochrane por kombatar la kunfederuro, qua vinkesis e lua chefi arestesis. Un ek lua chefi, monako Joaquim do Amor Divino Caneca, paf-mortigesis ye la 13ma di januaro 1825.
En la 19ma yarcento, kande komencis la ekonomiala periodo konocata kom Ciclo da Borracha ("ciklo dil kauchuko") en Norda Regiono multa habitanti de Nord-estala regiono ekmigris ad Amazonas, Pará ed Acre por explotar kauchuko. L'ekmigro di Nord-estani kreskis precipue depos 1877, kande eventis grava sikeso en la regiono. La tasko dil Nord-estani esis koloniigar la regiono Acre, lor Boliviana teritorio. Pos milito en la komenco di la 20ma yarcento, signatesis paco-pakto en 1903 (kontrato di Petrópolis), qua establisis Acre kom teritorio Braziliana.
Dum la historio di Brazilia, multa skriptisti, intelektozi e politikisti naskis o habitis en la regiono, exemple la yuristo Rui Barbosa, la skriptisti José de Alencar, Castro Alves, José Lins do Rego, Ariano Suassuna, José Américo de Almeida, Jorge Amado, Zélia Gattai e João Ubaldo Ribeiro, la politikisti Joaquim Nabuco, Sílvio Romero, José Linhares, Miguel Arraes e José Sarney, l'ekonomikisto e politikisto Celso Furtado, l'ex-prezidanti e militisti Deodoro da Fonseca, Floriano Peixoto e Castelo Branco, e José Inácio de Abreu e Lima, militestro, jurnalisto e skriptisto qua partoprenis en la nedependo-procedo di Hispana kolonii en Amerika. Ultre la skiptisti, altra notora artisti di la regiono esas la skultisti Francisco Brennand e Mestre Vitalino, la piktisti e skultisti Ademir Martins e Romero Britto, e la piktisti Pedro Américo, Vicente do Rego Monteiro e Carybé. Anke l'ex-prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva, ex-sindikatano, naskis en la regiono.
Vejetantaro
[redaktar | redaktar fonto]
La regiono doplanda, konocata kom Caatinga, havas mi-arida klimato, e povas subisar intensa sikeso dum un yaro o pluse. La vorto Caatinga originis de du tupi-vorti, Caa (foresto) e tinga (sika), e kovresas da arboreti qui perdas folii dum sika monati por rezistar sikeso, o da kaktusi.
En Maranhão e parti de Piauí la vejetantaro konsistas ek palmieri e konocesas kom Mata de Cocais. Ca zono divenas plu humida kande on voyajas deeste adweste. Proxim la litoro existis tropikala foresto konocata kom Mata Atlântica, nun preske extingita en multa regioni. Ta regiono esas humida, e koncentras granda parto di la habitantaro di la regiono. Inter caatinga e mata Atlântica existas transirala zono konocata kom agreste. Pro l'altitudo, la klimato ibe esas min varma e multe plu pluvoza kam en la mi-arida regiono caatinga.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
La precipua agrokultivala produkturi di la regiono esas sukro, kotono e kakao, ed anke extensala edukado di bovaro - agado importanta en sertão, ma afektata da longa periodi di sikeso. En recenta yari on komencis kultivar frukti por exportaco en la valo dil fluvio São Francisco ed en Rio Grande do Norte. En la litori di Bahia e Rio Grande do Norte petrolo extraktesas.
Industrial agado koncentresas en metropolala regioni di Salvador (mekanikala, automobilala, petrolala, plastiki, nutrivi, drinkaji, stofi), Recife (mashini, drinkaji e nutrivi) e Fortaleza (pedovesti, stofi, nutrivi e drinkaji). Dum la yari 1990a, Ford Motor Company inauguris en Camaçari, urbo en la metropolala regiono di Salvador, sua duesma fabrikerio en Brazilia. Ca fabrikerio klozesis en 2019, tamen en 2023 Chiniana kompanio BYD kompris l'instaluri, por unesmafoye fabrikar automobili exter Popul-Republiko Chinia.[3]
Anke la famoza regionala mestieri esas importanta entrateno por multa familii. Exemple la dentelisti en Ceará, e la mestiero di argila figuri ed objekti en Pernambuco.
Parto di l'energio konsumata en la regiono havas hidroelektral origino. La precipua hidroelektrala centrali esas Paulo Afonso e Xingó, en la fluvio São Francisco. La termoelektrala centrali furnisas l'altra parto.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
Turismo esas importanta fonto di revenui en kelka regioni. Litorala regioni quala Porto de Galinhas, Maragogi, Fernando de Noronha, Porto Seguro, la plajo "praia da Pipa" en Natal, Canoa Quebrada, Jericoacoara, l'urbi Recife, Salvador, Maceió, Fortaleza ed altra loki recevas granda nombro de Braziliana ed exterlandana turisti omnayare, qui vizitas lua bela plaji.
Altra importanta atrakto por turisti esas festi quala karnavalo, en Salvador Olinda e Recife, e festi dil tri populala santi - Santa Antonius, Santa Iohannes e Santa Petrus - en Campina Grande e Caruaru en junio.
L'urbo Juazeiro do Norte, en Ceará, esas un ek la maxim importanta pilgrimala loki di Brazilia. Omna yari, mili de devocozi homajas katolika sacerdoto Cícero Romão Batista (Padre Cícero, "patro Cícero"), judikata kom santa homo, nome en la dii 24ma di marto (lua nasko-dio) e 20ma di julio (lua morto-dio) ed anke en septembro, homajanta Nia Siorino di Dolori, en granda demonstro di fido e devoco.[4] Altra importanta religiala festo eventas omnayare ye la 2ma di februaro en Salvador, Bahia, homajanta Yemanja, deino del Afrikana-Braziliana religii umbanda e kandomble.
| Stato | Rango en Braziliana ekonomio | TNP (milioni de R$) | TNP po persono en R$ |
|---|---|---|---|
| Bahia | 7ma | 121 508 | 8 378 |
| Pernambuco | 10ma | 70 441 | 8 065 |
| Ceará | 12ma | 60 099 | 7 112 |
| Maranhão | 16ma | 38 487 | 6 104 |
| Paraíba | 18ma | 25 697 | 6 866 |
| Rio Grande do Norte | 19ma | 25 481 | 8 203 |
| Alagoas | 20ma | 19 552 | 6 227 |
| Sergipe | 21ma | 19 447 | 9 779 |
| Piauí | 23ma | 16 761 | 5 373 |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]Segun la demografiala kontado di 2022, 54 644 582 personi habitis la regiono[1]. La habitantaro koncentras su proxim la litoro. Existas tri metropolala regioni havante plu kam 2 milion habitanti single: Recife - la maxim granda -, Salvador e Fortaleza. La urbo maxim populoza esas Fortaleza, kun 2 428 678 habitanti.
La Nord-estala populo konsistas ek ulsorta mixuro de tri rasala grupi: blanka, nigra ed indijena. En Ceará, Paraíba, Rio Grande do Norte e weste di Pernambuco predominas la mixuro de blanki ed indijeni. Cirkume 1/4 de Nord-estala populo havas Europana ancestri, nome Portugalani, ma recenta ciencala inquesti deskovris ke cirkume 19% del blanki di la regiono havas Nederlandana ancestri[5], konseque de Nederlandan invadi dum 17ma yarcento. En Bahia, nome en Salvador, existas granda koncentro di decendanti di Afrikani.
| La 10 maxim granda urbi di Nord-estala regiono (Brazilia) (2022) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Fortaleza .jpg?lang=io) Salvador | |||
| 1ma | Fortaleza | 2 428 678 | |
| 2ma | Salvador | 2 418 005 | |
| 3ma | Recife | 1 488 920 | |
| 4ma | São Luís | 1 037 775 | |
| 5ma | Maceió | 957 916 | |
| 6ma | Teresina | 866 300 | |
| 7ma | João Pessoa | 833 932 | |
| 8ma | Natal | 751 300 | |
| 9ma | Aracaju | 672 614 | |
| 10ma | Jaboatão dos Guararapes | 643 759 | |
| Fonto: Rezulti di la Demografiala Kontado 2022 - IBGE | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo Demográfico 2022: reflexões iniciais sobre a região Nordeste - Publikigita da Fundação Joaquim Nabuco. Dato di publikigo: 10ma di julio 2023. URL vidita ye 21ma di januaro 2024. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Produto Interno Bruto a preços correntes e Produto Interno Bruto per capita segundo as Grandes Regiões, as Unidades da Federação e os Municípios - 2008-2012 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Dato di publikigo: 2012. URL vidita ye 4ma di oktobro 2015.
- ↑ BYD chega à Bahia e lança pedra fundamental do complexo industrial de Camaçari - Publikigita da BYD. Dato di publikigo: 10ma di oktobro 2023. URL vidita ye 21ma di januaro 2024. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Juazeiro do Norte - Guia de Viagem - Autoro: Férias Brasil. URL vidita ye 26ma di novembro 2013.
- ↑ Revista Ciência Hoje
