Odess

Odess
Одеса (ukr.)
Одесса (ven.)
Lidnanznam;	Flag;
Valdkund	Ukrain
Eläjiden lugu (2022)	1,010,537 ristitud
Pind	162,42 km²
Pämez'	Gennadii Truhanov; (2014—)
Telefonkod	+380−48
Avtokod	BH/16
Aigvö	tal'vel UTC+2,; kezal UTC+3

Odess (ukr.: Одеса [ɔˈdɛsɐ]) om lidn Ukrainan suvipäivlaskmas. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, järed kul'turine da tedoline keskuz, tegimišton keskuz, lebutahoiden lidn. Mugažo Odessan agjan administrativine keskuz, om agjan palaks. Sodavägiden hoštusen lidn.

Istorii

Eländpunkt om olmas vlpäi 1794^[1]. Edel 1795. vot lidn nimi oli Kacübijv, möhemba — Hadžibei^[2]. Voib olda, miše «Odess»-nimi om sündnu sanskritan «Godesha»-sanaspäi (Godesa)^[3].

Odess ümbrištonke šingotase järedal meriportal (31,3 mln tonnoid jüguid vl 2007), kivivoinümbriradmižel, mašinansauvomižel, metallurgijal, himižel sarakol, punümbriradmižen tegimil, sömtegimištol, istorižel i lebuturizmal, torguindal (Tavrija V-verk). Agjan maižanduzprodukcijan sur' torguz läz lidnad om kaikiš surembiš radonandajišpäi.

Geografijan andmused

Lidn sijadase Mustmeren lodehližel randištol, Odessan lahten randoil, −4,2..65 m korktusil, 40 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.

Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +11,3 C°, kezakun-elokun +20,8..+23,4 C°, tal'vkun-uhokun −0,4..+1,5 C°. Ekstremumad oma −28 C° (uhoku) i +39,3 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +5,2 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +19,2 C° (uhoku). Ei olele haloid semendkus. Paneb sadegid 470 mm vodes, kuidme 28..47 mm. Paneb kuz' santimetrad lunt tal'ves keskmäras. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 65..72 % röunoiš semendkus-sügüz'kus, 77..84 % redukus-keväz'kus. Tal'v om pil'vesekaz. Meriveden lämuz om +6..+23 C° kuidme, meri jädub lidnas harvoin lujas.

Eläjad

Lidnan ristitišt ületi millionad 1970-nziden voziden lopus (1 072 000 eläjid vl 1981). Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 1 115 371 eläjad vl 1989. Vl 2013 lidnan ristitišt oli 1 014 912 eläjad^[4]. Kaik 1 378 490 eläjad oli ezilidnoidenke 3656 km² pindal vl 2021.

Rahvahad (enamba 0,4 % vl 2001): ukrainalaižed — 62 %, venänikad — 29 %, bolgarijalaižed — 6,1 %, moldovalaižed — 5 %, gagauzad — 1,1 %, evrejalaižed — 0,6 %, vaugedvenälaižed — 0,5 %, toižed rahvahad — 3,2 %. Vodele 2015 ukrainalaižiden lugu ližadui 68 procenthasai, venänikoiden lugu poleni i oli nelländez.

Transport

Kundaline transport om avtobusad, tramvaid, trolleibusad, maršruttaksid, taksid, funikulöran jono, ehtatimed lebuturistoiden täht.

Lidn om kaikiš surembaks Ukrainan portoišpäi. Odess om järedaks avtote- da raudtesol'meks.

Galerei

«Odess»-adivpert' da merivagzal vl 2005
Odessan kinostudii vl 2011
Odess Päine-päraudtestancijan (Odesa Holovna) pert' vl 2015

Lidnan praznikad

Lidnan päiv oigendase kaikuččel vodel sügüz'kun 2. päiväl. Praznik levigandeb kaiked lidnadme. Galakoncert Potömkin-pordhil fejerverkanke lopib praznikad veroližešti.

Odessan päzutandan päiv (saksalaiž-fašistižiš anastajišpäi) oigendase kaikuččel vodel sulakun 10. päiväl (sodaoperacii Odessan päzutandha näht oli vl 1944).

Jumorin (Nagrandanpäiv). Nece praznik oigendase kaikuččel vodel sulakun 1. päiväl. Tradicijan mödhe sulakun 1. päiv tedištoitase lebupäiväks (jäl'ghiženke radinpäivänke lähembaižen sobatan aigan). Specifine Odessan jumor om tetab «Odessan plejad»:an aigalpäi. Jumorinale tuleb äi turistoid.

Arman-Emmanuel' dü Plessi, Rišelje-gercog (1766−1822), Francijan da Venäman valdkundaline šingotai, oli sündnu vn 1766 sügüz'kun 25. päiväl Parižha.
Vl 1789 mugoižen-žo päiväl De Ribas-generalan jouk anasti Hadžibei-lidnuz turkoil, se-žo Odess linneb, miččen hüvinolendan alusen pani tutab Dük de Rišelje.
Sügüz'kun 25. päiv om Odessan praznik (lidnan päiv) erižtel (ilokaz kelenvänd Odessan päzutand lebujoišpäi om neche päivhä sidodud; sihe azjaha kacmata, lebutaho-lidn om avaitud vodes läbi lebujoiden da tuleskelijoiden täht).

Sebruzlidnad

Odessal om 25 sebruzlidnad^[5]:

Egipt Aleksandrii, Egipt, 1968
AÜV Baltimor, AÜV, 1975
Kitai Cindao, Kitai, 1993
Armenii Jerevan, Armenii, 1995
Italii Genui, Italii, 1972
Izrail' Haif, Izrail', 1992
Japonii Jokoham, Japonii, 1965
Moldov Kišinöv, Moldov, 1994
Indii Kolkat, Indii, 1986

Romanii Konstanc, Romanii, 1991
Sur' Britanii Liverpul', Sur' Britanii, 1957
Pol'šanma Lodz', Pol'šanma, 1993
Francii Marsel', Francii, 1973
Kipr Nikosii, Kipr, 1996
Suomenma Oulu, Suomenma, 1957
Grekanma Pirei, Grekanma, 1993
Saksanma Regensburg, Germanii, 1990
Izrail' Roš ha Ain, Izrail', 2006

Mad'jaranma Seged, Mad'jaranma, 1977
Horvatii Split, Horvatii, 1964
Turkanma Stambul, Turkanma, 1997
Livii Tripoli, Livii
Ispanii Valensii, Ispanii, 1981
Kanad Vankuver, Kanad, 1971
Bolgarii Varn, Bolgarii, 1958

Partnörlidnad

Odess sädi kožmust 18 partnörlidnanke^[6]:

Vaugedvenäma Brest, Vaugedvenäma, 2004
Pol'šanma Gdan'sk, Pol'šanma, 1996
Litvanma Klaiped, Litvanma, 2004
Kipr Larnak, Kipr, 2004
Grekanma Lefkad, Grekanma
Slovenii Lüblän, Slovenii

Vaugedvenäma Minsk, Vaugedvenäma, 1996
Venäma Moskv, Venäma, 1995
Kitai Ninbo, Kitai, 2008
Venäma Piter, Venäma, 2002
Venäma Rostov Donal, Venäma
Venäma Taganrog, Venäma, 1993

Estinma Tallidn, Estinma, 1997
Gruzii Tbilis, Gruzii, 1996
Čili Val'paraiso, Čili, 2004
Pol'šanma Varšav, Pol'šanma, 2010
Avstrii Ven, Avstrii, 2006
Venäma Volgograd, Venäma, 2001

Homaičendad

↑ Venälaižen Ekaterinan II-imperatrican reskript vn 1794 semendkun 27. päiväspäi De-Ribas-viceadmiralan täht, miččes, toižen keskes, om kirjutadud: «Придав в пособие вам інженер-полковника Де-Волана, коего представленный план пристани и города Хаджибея утвердив, повелеваем приступить, не теряя времени, к возможному и постепенному произведению оного в действие».
↑ Верховна Рада. Облікова картка. Одеса. — Gska2.rada.gov.ua. (ukr.)
↑ Odess om «Härgan rand». — Lib.rus.ec. (ven.)
↑ Lidnan ristitišton lugu vn 2013 vilukun 1. päiväl. — Odessan agjan statistikan ohjanduz (od.ukrstat.gov.ua). (ukr.)
↑ Odessan sebruzlidnad. — Omr.gov.ua. (ukr.) (ven.)
↑ Odessan partnör-lidnad. — Omr.gov.ua. (ukr.) (ven.)

Irdkosketused

Odess-lidnan oficialine sait (omr.gov.ua). (angl.) (ven.) (ukr.)

Odess Vikiaitas

[1] Venälaižen Ekaterinan II-imperatrican reskript vn 1794 semendkun 27. päiväspäi De-Ribas-viceadmiralan täht, miččes, toižen keskes, om kirjutadud: «Придав в пособие вам інженер-полковника Де-Волана, коего представленный план пристани и города Хаджибея утвердив, повелеваем приступить, не теряя времени, к возможному и постепенному произведению оного в действие».

[2] Верховна Рада. Облікова картка. Одеса. — Gska2.rada.gov.ua. (ukr.)

[3] Odess om «Härgan rand». — Lib.rus.ec. (ven.)

[nasod-4] Lidnan ristitišton lugu vn 2013 vilukun 1. päiväl. — Odessan agjan statistikan ohjanduz (od.ukrstat.gov.ua). (ukr.)

[5] Odessan sebruzlidnad. — Omr.gov.ua. (ukr.) (ven.)

[6] Odessan partnör-lidnad. — Omr.gov.ua. (ukr.) (ven.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]