Okulus
Okulus (tinchadan koʻz) gumbaz markazidagi yoki devordagi dumaloq teshikdir. Antik davrda paydo boʻlgan, Vizantiya va Neoklassik meʼmorchilikning oʻziga xos xususiyati. U fransuzcha œil-de-boeuf yoki oddiygina „buqa koʻzi“ sifatida ham tanilgan[1]. Bu tuynuk asosan ichkariga yorugʻlik olib kirish uchun katta gumbazli binolarda qoʻlanilgan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Klassik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Okulus qadimgi Rimliklar tomonidan ishlatilgan, eng yaxshi misollardan biri Panteon gumbazidagi oculusdir. Ob-havoga ochiq, yomgʻir va havoning kirib kelishiga va yerga tushishiga imkon beradi, u yerda drenajlar orqali olib ketiladi. Ochilish kichik koʻrinishga ega boʻlsada, aslida diametri 8 metrga teng, binoni yoritishga imkon beradi.
Vizantiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Okulus Vizantiya imperiyasining meʼmorchiligida keng qoʻllangan. 5-6-asrlarda Suriyadagi binolarga va yana 10-asrda ham ishlatilgan. Konstantinopolning Myrelaion cherkovida (taxminan 920), ikkala yon jabhada turli yoʻl ustidagi ikkita okulus mavjud[2].
Uygʻonish davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Uygʻonish davri arxitekturasidagi okulusning dastlabki namunalarini Florensiya soborida, koʻrfaz koʻchasida va arkada arkalarining tojlari tepasida koʻrish mumkin[3].
Neoklassik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Italiya Uygʻonish davrida boshlangan gumbaz qurilishi qayta tiklanganidan beri ochiq koʻz oʻrnini yorugʻlik oʻtkazuvchi gumbazlar va boshqa yumaloq derazalar, teshiklar va yorugʻlik oynalari bilan almashtirildi. Ularni Palladioning Villa Rotonda pedimentlarida koʻrish mumkin, garchi gumbazda boʻlmasa ham. Okulus oynalaridan foydalanish Barokko meʼmorchiligida koʻproq mashhur boʻldi. Neo-Palladian arxitektorlari, jumladan Kolen Kempbell tomonidan keng qoʻllaniladigan, uni Virjiniya universitetidagi Tomas Jeffersonning Rotunda gumbazida koʻrish mumkin[4][5].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vizantiya meʼmorchilik sanʼati
Qadimgi Rim meʼmorchilik sanʼati
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Panteonning qadimgi Rim koʻchasi (Rim, Italiya) -
Hasht Beheshtda (Isfaxon, Eron) gumbazga ochiladigan islomiy koʻz -
Église Sainte-Anne de Gassicourtning Romanesk oculus (Mant -la-Joli, Fransiya) -
Laon soboridagi gothic okulus (Laon, Fransiya) -
Florensiya soborining Uygʻonish davri (Florensiya, Italiya) -
Parc de Bagatelle (Parij)dagi rokoko uslubidagi okulus -
Lyudovik XVI Petit Trianonning dumaloq oynasi (Versal, Fransiya), tepasida festondan olingan bezak bilan. -
Gannoversche Bankning Gothic Revival oculus — Georgstraßedagi Haus III (Gannover, Germaniya) -
19-asr de Klermon-Ferran opera teatrining eklektik klassitsizm okuli (Klermon-Ferran, Fransiya) -
Parij prefekturasi (île de la Cité) Politsiya binosining goʻzal sanʼat uyi. -
Hotel Elysee saroyining Art Nouveau oculus (Parij)
.jpg?lang=uz)
.jpg?lang=uz)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Oculus window“. Royal Institute of British Architects (27-mart 2014-yil). 27-mart 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-yanvar 2014-yil.
- ↑ Ćurčić, Slobodan. Approaches to Byzantine Architecture and Its Decoration: Studies in Honor of Slobodan Ćurčić. Ashgate Publishing, 1-yanvar 2012-yil — 148–-bet. ISBN 978-1-4094-2740-7. Qaraldi: 24-yanvar 2013-yil.
- ↑ „The Cathedral of Santa Maria del Fiore, Florence“. muohio.edu (27-mart 2014-yil). 27-mart 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-yanvar 2013-yil.
- ↑ „Oculus window“. Royal Institute of British Architects (27-mart 2014-yil). 27-mart 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-yanvar 2014-yil.
- ↑ „Daylighting in two centroidal spaces at the University of Virginia: Case Study, The Rotunda and Caplin Pavilion“. The University of Virginia. 2014-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-yanvar 2013-yil.