Pèire de Fermat
Pèire de Fermat (Bèumont de Lomanha, 17 d'aost de 1601 - Castras, 12 de genier de 1665), magistrat au Parlament de Tolosa, foguèt un matematician occitan qu'aduguèt de contribucions importantas au desvolopament dei matematicas modèrnas. Fermat es, amb Descartes, un dei dos matematicians màgers de la premiera mitat dau sègle XVII. Es conegut subretot per sei recèrcas brilhantas en aritmetica, que fan d'eu lo fondator de la teoria modèrna dei nombres.
Foguèt un pionier dau calcul diferenciau e dau calcul integrau amb sei metòdes per la determinacion deis extremums dei foncions, dei tangentas ai corbas, e lo calcul d'airas, analògs an aquelei dau calcul diferenciau e integrau, desvolopats puei per Newton e Leibniz. Foguèt tanben un precursor en geometria analitica, en calcul dei probabilitats e en fisica matematica (principi de Fermat en optica).
Fermat trabalhèt sus la teoria dei nombres mentre que preparava una edicion de Diofant; sei nòtas e seis observacions contenián fòrça teorèmas d'una granda elegància, necessaris per desvolopar la teoria dei nombres. Es l'inventor dau metòde de descenda infinida, qu'utilizèt principalament dins de demostracions d'inexisténcia: per exemple, existís pas de triangle pitagoric (çò es un triangle rectangle que sei costats an de longors entieras) que son aira siá un carrat. Fermat es celèbre per sa conjectura, coneguda pereu amb lo nom de darrier teorèma de Fermat, qu'escometèt lei matematicans pendent mai de 300 ans e foguèt finalament demostrada per Andrew Wiles en 1994.
Independentament de Descartes, descurbiguèt lei principis fondamentaus de la geometria analitica (utilizacion dei coordenadas cartesianas). En mai, a travèrs sa correspondéncia amb Blasi Pascal, Fermat foguèt un dei fondators de la teoria dei probabilitats (problèma dei partiments).
Lo licèu pus ancian e prestigiós de Tolosa pòrta lo nom de Pèire de Fermat. L'ostau de la fin dau sègle XV a Bèumont de Lomanha, ont Fermat nasquèt, es ara un musèu.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]- conjectura d'Euler
- teorèma d'Euler
- pichon teorèma de Fermat
- darrier teorèma de Fermat
- nombre de Fermat
- principi de Fermat
- espirala de Fermat
- pseudopremier de Fermat
- eqüacion diofantiana de Pell-Fermat
