Pływak lapoński
| Dytiscus lapponicus[1] | |
| Gyllenhal, 1808 | |
 Pływak lapoński oznaczony numerem „3”, grafika z Fauna Germanica: Die Käfer des deutschen Reiches Edmunda Reittera, 1908 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pływak lapoński |
Pływak lapoński (Dytiscus lapponicus) – gatunek chrząszcza z rodziny pływakowatych. Owad holarktyczny o rozsiedleniu borealno-górskim. Tyrfofil preferujący torfowiska sfagnowe. Zagrożony przez degradację siedlisk. W Polsce objęty częściową ochroną gatunkową.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcz o ciele długości od 22[2] (wg innego źródła od: 25[3]) do 28 mm[2][3], wydłużonym i stosunkowo wąskim jak na rodzaj Dytiscus. Ubarwienie wierzchu ciała jest ciemnobrunatno-zielonkawe ze zredukowanymi ciemnymi plamami na głowie[3] oraz żółtymi: trójkątem między oczami, szerokimi obrzeżeniami wszystkich krawędzi przedplecza i plamami lub liniami na pokrywach. Spód ciała jest żółtawy lub jasnobrunatny, przy czym na spodzie segmentów odwłoka występują czarne plamy lub obrzeżenia[2][3]. Podgięcia pokryw są wąskie i niespłaszczone. Wyrostki zabiodrza mają wierzchołki wyraźne, spiczaste i długie, choć krótsze niż u D. circumflexus. U większości samic na pokrywach występuje 10 podłużnych żłobień i bardzo gęste punktowanie[3]. Samice pozbawione żłobień występują głównie w populacjach północnoeuropejskich[4]. Samce cechują się obecnością 2 większych i 220–250 drobnych przyssawek na stopach przednich odnóży i 750–800 drobnych przyssawek na stopach odnóży środkowych[3].
Larwy osiągają w pierwszym stadium 25–30 mm, w drugim stadium 30–40 mm, a w trzecim 45–50 mm długości ciała. Mają niedużą, stosunkowo szeroką, w obrysie trójkątną o wyraźnie rozbieżnych ku przodowi bokach głowę. Ich nadustek ma silnie łukowato wypukłą krawędź, a bródka jest trapezowata. Szyja jest o mniej więcej połowę węższa od głowy. Przednie odnóża mają tylne części dolnych krawędzi stóp pozbawione włosów pływnych. W tylnej parze odnóży biodra są o ok. ⅔ dłuższe niż stopy. Przez środek tergitów biegnie podwójny ciemny pas, niekiedy z jasnym, rozmytym prążkiem środkowym[5].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Owad tyrfofilny[6]. Zamieszkuje wszelkie typy torfowisk, od niskich po wysokie, ale szczególnie preferuje torfowiska sfagnowe, gdzie jest częstszy i znacznie liczebniejszy[6][7]. Spotykany również w stawach i jeziorach w pobliżu torfowisk oraz w innych wodach bagiennych. W rejonach górskich, np. Alpach, zasiedla jeziora oligotroficzne z dnem żwirowatym lub kamienistym. Na nizinach znajdowany bywa też w stawach morenowych o niskim stopniu eutrofizacji[3][5]. Larwy obserwuje się od wiosny lub lata[5].
Gatunek holarktyczny o rozsiedleniu borealno-górskim. W Nearktyce znany tylko z Kanady[3][5]. W Palearktyce wykazany został z Białorusi, Belgii, Czech, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Gruzji, Holandii, Irlandii, Kazachstanu, Litwy, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Polski, Rumunii, Rosji z Syberią włącznie, Słowacji, Szwecji, Szwajcarii, Ukrainy i Wielkiej Brytanii, Włoch[8][9]. Obok podgatunku nominatywnego wyróżnia się endemicznego dla włoskich Alp nadmorskich Dystiscus lapponicus disjunctus Camerano, 1880, którego ostatnio obserwowano w 1923 roku i obecnie uznaje się za wymarłego[4].
W Polsce pływak ten występuje na nielicznych stanowiskach na terenie Pojezierza Pomorskiego, Pojezierza Mazurskiego i Pobrzeża Bałtyku[7][6][10]. Stare doniesienia spod Warszawy i Śląska uznawane są za wątpliwe[3][5].
Zagrożenie i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Pływak lapoński jest gatunkiem osłonowym wód torfowiskowych. Zagrażają mu degradacja siedlisk[6] oraz inwazyjne gatunki ryb jak: bass słoneczny, muławka wschodnioamerykańska, sumik karłowaty i sumik czarny[4]. Ponadto imagines często nie są zdolne do lotu, wskutek czego mają małe możliwości dyspersji[6][4]. Populacje tego gatunku często są silnie izolowane i tym samym mało różnorodne genetycznie. Niebezpieczne dla niego jest również osuszanie zbiorników wodnych w ramach zabiegów renowacyjnych. W Wielkiej Brytanii jako zagrożenie wymienia się wzrost temperatur w okresie letnim[4].
W Polsce pływak ten objęty jest od 2014 częściową ochroną gatunkową[11][12]. W 2002 roku został przez Pawłowskiego i innych umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce ze statusem narażonego na wyginięcie (VU)[13], jednak zdaniem Buczyńskiego i Przewoźnego powinien on mieć kategorię zagrożonego wyginięciem (EN). Ochrona tego gatunku w Polsce wymaga inwentaryzacji miejsc występowania i tworzenia w nich rezerwatów przyrody[6]. Na czerwonej liście Belgii znalazł się w 1994 z kategorią krytycznie zagrożonego[14]. Na czerwonych listach: Niemiec z 1999, Irlandii z 2009 oraz Wielkiej Brytanii z 2010 ma status bliskiego zagrożenia[15][16][17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dytiscus lapponicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Laurie E. Friday. A Key to the Adults of British Water Beetles. „Field Studies”. 7, s. 1-151, 1988.
- ↑ a b c d e f g h i Kazimierz Galewski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 7 Pływakowate - Dytiscidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
- ↑ a b c d e Kevin Scheers, Jo Packet. A new population of Dytiscus lapponicus Gyllenhal, 1808 from Belgium with notes on the distribution and ecology of the species (Coleoptera: Dytiscidae). „Bulletin de la Société royale belge d’Entomologie/ Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie”. 151, s. 226-232, 2015.
- ↑ a b c d e Kazimierz Galewski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 7f Pływakowate - Dytiscidae. Larwy z podrodziny Dytiscinae. Andrzej Szujecki (red.). Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Oficyna Wydawnicza Turpress, 1995.
- ↑ a b c d e f Paweł Buczyński, Marek Przewoźny. Uwagi o niektórych chrząszczach wodnych (Coleoptera: Gyrinidae, Haliplidae, Dytiscidae, Spercheidae, Hydrophilidae) uważanych za zagrożone w Polsce. „Wiadomości Entomologiczne”. 24 (2), s. 69-76, 2005.
- ↑ a b Paweł Buczyński. Nowe stwierdzenia Dytiscus lapponicus GYLL. (Coleoptera: Dytiscidae) na Pobrzeżu Bałtyku i Pojezierzu Pomorskim. „Wiadomości Entomologiczne”. 23 (1), s. 56, 2004.
- ↑ Anders N. Nilsson: Nilsson A.N. & Hájek J. 2017: Catalogue of Palearctic Dytiscidae (Coleoptera). Internet version 2017-01-01. s. 21. [dostęp 2017-12-03].
- ↑ Dytiscus lapponicus. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2017-12-03].
- ↑ Paweł Buczyński, Marek Przewoźny. Aquatic beetles (Coleoptera) of Wdzydze Landscape Park (Tuchola Forests, N Poland). „Opole Scientific Society Nature Journal”. 42, s. 67-85, 2009.
- ↑ Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2014 poz. 1348)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
- ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ R. Bosmans: Een gedocumenteerde rode lijst van de wateren oppervlaktewantsen en waterkevers van Vlaanderen, met inbegrip van enkele case studies. Universiteit Gent (RUG), Laboratorium voor Ecologie, Zoögeografie en Natuurbehoud, Gent., 1994.
- ↑ R. Geiser: Rote Liste der Käfer (Coleoptera). W: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. M. Binot, R. Bless, P. Boyte, H. Gruttke, P. Pretscher. Schriftenreihe für Landschaftspflege und Natuurschutz, 1998, s. 168-230.
- ↑ G.N. Foster, B.H. Nelson, Á O’Connor: Ireland Red List No. 1. Water Beetles. Dublin: National Parks & Wildlife, Department of Environment, Heritage & Local Government, 2009.
- ↑ G.N. Foster: A review of the scarce and threatened Coleoptera of Great Britain Part (3): Water beetles of Great Britain. Species Status 1. Peterborough: Joint Nature Conservation Committee, 2010.