Papegaaie
| Psittaciformes | |
|---|---|
| |
| Ara ararauna | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Infraklas: | |
| Superorde: | |
| (geen rang): | |
| Orde: | Psittaciformes Wagler, 1830
|
| Superfamilies | |
|
Cacatuoidea (kaketoes) | |
| |
| Verspreiding word in rooi aangedui. | |
Papegaaie (Psittaciformes) is 'n orde van voëls wat uit 3 families en 372 spesies bestaan.[1] Aanvanklik kom die spesies slegs in die trope en suid daarvan in die suidelike halfrond voor. Ag gevolg van ontsnapping uit gevangenskap of doelbewuste vestiging in die twintigste eeu, het wilde bevolkings ook in die noordelike halfrond ontstaan. Die grootste diversiteit (meeste spesies) van papegaaie kom in Suid-Amerika en Australasië voor.
Tipiese kenmerke van papegaaie sluit in: 'n sterk, geboë snawel, 'n regop houding, sterk bene met 2 tone wat vorentoe wys (2 en 3) en twee wat agtertoe wys (1 en 4). Baie papegaaie is helderkleurig, en het soms verskeie helder kleure.
Die vere van kaketoes strek van meestal wit tot oorwegend swart, met 'n kruin van vere wat oor die kop strek. Papegaaie se dieet bestaan uit sade, neute, vrugte, blomknoppe en ander plantmateriaal. 'n Paar spesies sal soms ander diertjies eet. Spesies van die stam Lorini is gespesialiseerd om van nektar en sagtevrugte te lewe. Byna al die papegaaie maak in boomholtes nes (of bokse in gevangenisskap). Hulle lê wit eiers.
Pasgebore kuikens is hulpeloos en moet gevoed en versorg word.
Papegaaie is van die intelligentste voëls, en sommige spesies kan selfs menslike stemme namaak. Die eienskap, tesame met hul helder kleure, maak van hulle gewilde troeteldiere.
Papegaaie (orde Psittaeiformes) is bekende kouvoëls wat oor groot dele van die wêreld, en in besonder in die tropiese streke, wildlewend voorkom. 'n Paar spesies is ook in Suid-Afrika inheems. In die natuur vorm papegaaie dikwels groot swerms en vreet hoofsaaklik saad. Hul gewildheid as kouvoëls berus hoofsaaklik op die feit dat hulle die mens se stem goed kan naboots.
Bou en indeling
[wysig | wysig bron]Papegaaie (orde Psittaciformes) is baie bekende voëls wat maklik uitgeken kan word aan die groot, baie krom snawel, die sterk, kort pote en 'n verekleed wat meestal veelkleurig is. Die kop is taamlik groot en aan die snawelbasis kom 2 duidelik sigbare neusgate voor met 'n breë washuid daarom, waarop daar soms vere groei.
Die bo-snawel kan met behulp van 'n spesiale gewrig ook opwaarts beweeg, terwyl die ondersnawel glyende bewegings maak sodat papegaaie ook harde sade kan kraak en afdop. Op grond hiervan het die kaketoe sy naam gekry; dit is afgelei van die Maleise woord kakatua, wat "knyptang" beteken.
Die snawel word ook as "derde poot" gebruik wanneer die voëls tussen boomtakke klim. Die pote het 4 tone, waarvan die eerste en vierde agtertoe gerig is en die tweede en derde vorentoe. Papegaaie het 'n dik, gespierde tong waarop 'n groot aantal smaak- en tasorgane voorkom. By die lori's, wat hoofsaaklik nektar en stuifmeel vreet, is die tong soos 'n verfkwas gerafel. Alle papegaaie behoort tot dieselfde familie (Psittacidae), wat in 7 subfamilies onderverdeel is.
Die oudste verteenwoordigers van die familie is die nestorpapegaai (subfamilie Nestorinae), wat in Nieu-Seeland voorkom en waarvan almal donker vere het. Die bekendste papegaaie is die kaketoes (subfamilie Cacatuinae) en die egte papegaaie (subfamilie Psittacinae). Ander papegaaie is die uilpapegaaie (subfamilie Strigopinae), die spegpapegaaitjies (subfamilie Micropsittinae), die borselkoppapegaaie (subfamilie Psittrichasinae) en die lori's (subfamilie Trichoglossinae).
Leefwyse en verspreiding
[wysig | wysig bron]Buite die broeityd leef papegaaie in groot swerms. Hulle is baie sosiale diere wat eensaam en verveeld is as hulle alleen in gevangenskap aangehou word. Papegaaie is skemervoëls wat met hul gekrys en geskreeu begin sodra die son opkom. Die kleiner spesies kwetter. Vrugte en sade is die vernaamste voedsel en die voëls soek altyd langs dieselfde roetes hul kos.
Aangesien hulle altyd in groot groepe wel, word hulle veral in Australië as 'n ernstige bedreiging vir die akkerbou beskou. Tydens die broeityd vorm die papegaaie pare. By alle spesies is daar duidelike verskille in kleur en tekening van die verekleed en by die van 'n maat speel persoonlike voorkeure 'n besliste rol. 'n Paar bly ook dikwels vir die res van hul lewens bymekaar.
Op grond hiervan word die verteenwoordigers van een genus die onafskeidbares (Agapornis) genoem. Vanweë hul innemende betuigings van toegeneentheid is hierdie klein papegaaie gewilde kouvoëls. Die nes word in bome, termiethope of rotssplete gebou. Die kuikens kom na sowat 3 weke te voorskyn en is aanvanklik blind en net met donsvere bedek. Hulle is baie hulpeloos en die meeste papegaaie voer hul kleintjies met kos wat vooraf eers in die krop verteer word.
Papegaaie is met uitsondering van Europa oor die hele wêreld versprei. Uit fossielvondste blyk dit dat die voëls tydens die Oligoseen (sowat 38 miljoen jaar gelede) ook in Europa voorgekom het. Die meeste spesies teel in die trope, in Asië, Afrika, Australië en op talle eilande in die Stille Oseaan. Sommige kom egter ook in die kouer streke voor. Die kea (Nestor notabilis) broei selfs in die Nieu-Seelandse Alpe bokant die boomgrens. In Amerika word papegaaie van Suid-Argentinië en Chili tot in Mexiko en die Bahama-eilande aangetref.
Die carolinaparkiet (Conuropsis carolinensis), wat in die 19e eeu nog suid van die Groot Mere tot in Florida in die Verenigde State voorgekom het, was die noordelikste spesie. Hierdie voël is egter sedertdien deur die mens uitgeroei. Die natuurlike habitat van papegaaie is uiteenlopend van aard. Behalwe woudbewoners is daar ook spesies wat in oop gebiede aangetref word, byvoorbeeld die grasparkiete of budjies (genus Melopsittaeus) en die valkparkiet (Nymphicus hollandicus).
Die Australiese grondpapegaai (Pezoporus wallicus) leef in boomlose moerasse, terwyl die catharinaparkiet (Bolborhynchus lineola) in die hooggeleë bergwoude van Sentraal-Amerika voorkom. Een van die papegaaispesies wat hom die beste by die koulewe aangepas het, is die monniksparkiet (Myiopsitta monachus). Hy kan temperature van selfs - 28 °C oorleef.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]Die aras (genera Ara en Anodorhynchus) uit die tropiese streke van Amerika is verreweg die kleurrykste en grootste papegaaie. Die voort- bestaan van hierdie voëls, waaronder die kobaltblou hyacinthara (Anodorhynchus hyacinthinus), word bedreig deur die ontbossing van die woude en gejag vanweë hul mooi vere. Die klein spegpapegaaie, wat nie langer as 10 cm word nie, kom in Nieu-Guinee voor, waar hulle in die neste van boomtermiete broei. Net soos spegte gebruik hulle hul lang, stewige stertvere as steunpilaar wanneer hulle teen bome opklim.
Die mannetjies is helderkleurig terwyl die wyfies vaalbruin is. Daar is net een uilpapegaaispesie, naamlik die Nieu-Seelandse kakapo (Strigops habroptilus). Hy kan nouliks vlieg en ingevoerde Europese roofdiere soos wesels, marters, honde en katte hou ʼn ernstige gevaar vir sy voortbestaan in. Daarby ondervind hy ook voedselmededinging van die ingevoerde herte, wat ook van plante lewe. Van die nestorpapegaaie kom teenswoordig nog 2 spesies voor. Die kea (Nestor notabilis) en die kaka (Nestor meridionalis) is albei inheems in Nieu-Seeland.
Vanweë sy mooi rooi vere is die kaka al deur die Maori 's gejag. Die keas is baie ongewild by die skaapboere. Die voëls het die gewoonte om op ʼn skaap se rug te gaan sit, waardeur die diere uit angs op loop gaan en hulle beseer. Hoewel keas graag skaapvleis, en veral skaapvet, vreet, pik hulle nie stukke vleis uit die diere soos die boere beweer nie. Nogtans word hulle baie gejag. Die borselkoppapegaai (Psittrichas fulgidus) leef sowat 800 tot 2 000 m bo seespieël in die bergwoude van Nieu-Guinee. Hy het borselagtige nek vere en leef eerder in pare of familiegroepe as in swerms. Die kaketoes is die grootste papegaaie van die Indo-Australiese gebied.
Die spesie wat die wydste versprei is, is die rosekaketoe (Cacatua roseicapilla). Na die broeityd vorm hulle soms swerms van meer as duisend voëls. Kaketoes en ander saadetende voëls uit die gebied het weer baat gevind by die ontbossing van die woude vir akkerbougrond omdat daar gevolglik baie meer kos beskikbaar geword het. Lori's is besonder kleurryke papegaaie waarvan die vere hoofsaaklik kombinasies van blou, geel en rooi is. Hulle kom veral op Nieu-Guinee en enkele omliggende eilande voor en daar is ook 'n paar spesies in Australië.
Lori's word al baie lank as huisdiere aangehou en word gou mak. Die lori van die Blou Berge (Trichoglossus haematodus meluccanus) is selfs bekend daarvoor dat hy self na huise toe kom en kos kom bedel. In teenstelling met die meeste ander papegaaie eet lori's nie soseer saad nie, maar eerder sagtevrugte, nektar en stuifmeel. Daardeur dra hulle by tot die bestuiwing van blomme. Die meeste papegaaispesies behoort tot die subfamilie van die egte papegaaie.
By die voëls is die rand van die bo-snawel gekerf en dit is ook baie langer as die ondersnawel. Bekende verteenwoordigers is die aras, die grasparkiet of budjie (Melopsittacus undulatus), die grys rooistertpapegaai (Psittacus erythacus) uit Afrika en die onafskeibares (Agapornis). Die Nieu-Seelandse kakariki's (genus Cyanoramphus) en die Australiese grondpapegaaie (genus Pezoporus) is ook egte papegaaie. Papegaaie is ook inheems in Suid-Afrika. Die grootste spesie is die grootpapegaai of Knysnapapegaai (Poicephalus robustus).
Hy is hoofsaaklik groen met 'n grys kop en nek en word veral in woude en digte bosse aangetref. Die Bosveldpapegaai (Poicephalus meyeri) is kleiner en hoofsaaklik bruin met 'n geel kroon en blougroen bors en pens. Dit is ʼn taamlik algemene voël in Gauteng. In die oostelike dele van die land kom die bruinkoppapegaai (Poicephalus cryptoxanthus) voor, wat 'n bruin kop en nek het en andersins hoofsaaklik groen is. Daar word ook enkele parkiete in Suid-Afrika aangetref.
Papegaaie as huisdiere
[wysig | wysig bron]Die eerste lewendige papegaaie is deur Onesieritus, stuurman in die vloot van Alexander die Grote, na Europa gebring en die Romeine het reeds in omstreeks 200 v.C. papegaaie aangehou. Plinius het destyds al beskryf hoe die voëls geleer kan word om te praat. Die feit dat papegaaie die mens se stem so goed kan naboots, is ook teenswoordig die vernaamste rede vir hulle gewildheid as kouvoëls.
Die grys rooistertpapegaai uit Afrika is die heel beste prater. Die mannetjie kan die menslike stem perfek naboots. Daar word beweer dat hulle in gevangenskap sowat 80 jaar oud kan word. Ander papegaaie wat goeie praters is, is die Amasonepapegaaie (genus Amazona). Dit is egter moeilik om hierdie hoofsaaklik groen papegaaie te laat broei en hulle is ook dikwels aggressief en lawaaierig.
Taksonomie
[wysig | wysig bron]Volgens genetiese navorsing bestaan die papegaaie uit drie hoofgroepe, soos deur die onderstaande kladogram aangedui:[2]
| Papegaaie (Psittaciformes) |
| ||||||||||||
Sien ook
[wysig | wysig bron]
- Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls
- Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer)
- Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name
Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 88
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Gill, F., Wright, M. & Donsker, D. (2010). IOC World Bird Names (weergawe 2.6). (en)
- ↑ (en) T. F. Wright et al, 2008. A Multilocus Molecular Phylogeny of the Parrots (Psittaciformes): Support for a Gondwanan Origin during the Cretaceous. Mol Biol Evol. 2008 October; 25(10): 2141–2156. full text
