Parolistowate

Parolistowate
	; Gwajakowiec lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	parolistowce
Rodzina	parolistowate
	Nazwa systematyczna
	Zygophyllaceae R.Br.; 1814
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy różowych. Obejmuje 22^[2]–24^[3] rodzaje z 255^[3]–325 gatunkami^[2]. Występują one głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, często na terenach pustynnych i półpustynnych^[3]. Liczne gatunki rosną na glebach słonych^[4]. W Polsce przejściowo zawlekani bywają przedstawiciele rodzajów parolist i buzdyganek^[5].

Znaczenie użytkowe ma kolibło egipskie Balanites aegyptiaca i gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale, liczne inne gatunki dostarczają drewna, używane są w medycynie lub są jadalne^[3]. Niektóre gatunki z rodzajów Bulnesia i Guaiacum bywają uprawiane jako ozdobne na obszarach o łagodnych zimach^[4].

Morfologia

Pokrój: Do rodziny należą rośliny reprezentujące różne formy życiowe – od jednorocznych, poprzez zielne byliny, półkrzewy, po krzewy i drzewa, w tym osiągające ponad 50 m Balanites^[3]. Pędy zwykle mocno rozgałęzione, z węzłami kanciastymi lub powiększonymi^[4].
Liście: Naprzeciwległe, skrętoległe lub skupione w pęczkach. Blaszka jest pierzasto złożona, przy czym składać się może z ponad 10 par listków, ale też ulegać może redukcji do jednej ich pary. Listek szczytowy u niektórych przedstawicieli występuje, u innych go brak. Czasem listki ulegają redukcji, tak że pozostaje tylko listek szczytowy stwarzając pozór liścia pojedynczego. Przylistki różnie wykształcone, w tym także w postaci cierni^[3]. Blaszki listków całobrzegie, często mięsiste lub skórzaste^[4].
Kwiaty: Wyrastają skupione w wierzchotkowatych kwiatostanach lub pojedynczo albo parami w kątach liści. Są promieniste i zwykle obupłciowe, 4- lub (częściej) 5-krotne. W rodzaju Morkillia osiągają 5 cm średnicy, poza tym jednak zwykle do ok. 1 cm. Działki kielicha wolne lub u nasady zrosłe. Płatki korony wolne, czasem zredukowane (u Seetzenia i niektórych Zygophyllum). Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. słupkowie jest zrosłoowockowe (synkarpiczne) i powstaje z 4–5 owocolistków (czasem do 10^[4]). Zalążnia bywa silnie podzielona lub oskrzydlona, czasem z parą kolców na poszczególnych owocolistkach. Szyjka słupka pojedyncza lub jest ich 5 (u Seetzenia). U różnych przedstawicieli jest naga lub w różnym stopniu owłosiona^[3].
Owoce: Torebki otwierające się przegrodowo lub komorowo albo rozłupnie rozpadające się na 5 lub 10 rozłupek^[4], tylko u Balanites mięsiste pestkowce^[3]. W każdej z komór powstaje od jednego do pięciu, rzadko do 10 nasion^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla Krameriaceae w obrębie rzędu parolistowców Zygophyllales będącego kladem bazalnym różowych właściwych^[2].

W obrębie rodziny wyróżnia się 5 grup o następujących powiązaniach filogenetycznych^[2]^[6]:

parolistowate

	Morkillioideae

	Tribuloideae

Seetzenioideae

	Larreoideae

	Zygophylloideae

Podrodzina Morkillioideae Rose & J. H. Painter – 3 rodzaje z 4 gatunkami występującymi w Meksyku.

Morkillia Rose & J.H.Painter
Sericodes A.Gray
Viscainoa Greene

Podrodzina Tribuloideae D. H. Porter – 6 rodzajów z 63 gatunkami rozpowszechnionymi na całym świecie (np. Tribulus i Kallstroemia)

Balanites Delile – kolibło
Kallstroemia Scop.
Kelleronia Schinz
Neoluederitzia Schinz
Sisyndite E.Mey. ex Sond.
Tribulopis R.Br.
Tribulus L. – buzdyganek

Podrodzina Seetzenioideae Sheahan & Chase - takson monotypowy o zasięgu obejmującym Afrykę i Azję południowo-zachodnią.

Seetzenia R.Br.

Podrodzina Larreoideae Sheahan & Chase – 7 rodzajów z 30 gatunkami występującymi na obu kontynentach amerykańskich,

Bulnesia Gay
Guaiacum Plum. ex L. – gwajakowiec
Larrea Cav. – uboczka
Metharme Phil. ex Engl.
Pintoa Gay
Plectrocarpa Gillies ex Hook. & Arn.
Porlieria Ruiz & Pav.

Podrodzina Zygophylloideae – 6 rodzajów ze 180 gatunkami. Przedstawiciele tej podrodziny występują głównie na suchych obszarach Afryki, Azji i południowej Europy, mniej liczni spotykani są na kontynentach amerykańskich.

Melocarpum (Engl.) Beier & Thulin
Miltianthus Bunge
Roepera A.Juss.
Sisyndite E.Mey. ex Sond.
Zygophyllum L. – parolist (w tym Fagonia Tourn. ex L., Tetraena Maxim.)

Zaliczany tu jeszcze w latach 90. XX wieku^[7] rodzaj poganek Peganum i łużnik Nitraria^[8] umieszczany jest w nowszych systemach klasyfikacyjnych w rodzinie łużnikowatych Nitrariaceae stanowiącej jeden z kladów bazalnych mydleńcowców Sapindales^[2].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Duncan M.D.M. Porter Duncan M.D.M., Zygophyllaceae R. Brown, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-09-26] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 194, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Zygophyllaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-09-26].
↑ Crescent Bloom: Zygophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01]. (ang.).
↑ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).

[heywood-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.

[america-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Duncan M.D.M. Porter Duncan M.D.M., Zygophyllaceae R. Brown, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-09-26] .

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 194, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[pow-6] Zygophyllaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-09-26].

[rev-7] Crescent Bloom: Zygophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01]. (ang.).

[8] Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]