Peste niedda

Artìculu in LSC

Sa peste niedda o peste bubònica o morte niedda est su trèmene cun su cale si nche referit, a su sòlitu, a s'epidèmia de peste chi aiat infuriadu in totu s'Europa medievale intre su 1347 e su 1352, ochende a su nessi su de tres unu de sa populatzione de su continente. Epidèmias idènticas aiant tocadu contemporaneamente in Àsia e in s'Oriente Mèdiu, cosa chi faghet supònnere chi s'epidèmia europea èsseret parte de una prus ampra pandèmia.

Orìgine de s'espressione

Pro "peste niedda" s'inditat, in sa literadura istòrica, s'epidèmia manna chi aiat ochidu nessi su de tres unu de sa populatzione europea durante su de 14 sèculos. Is istimas antigas e modernas de is vìtimas vàriant meda in su totale de sa populatzione, agiomai intre su 30% e su 60%. In totale, sa peste niedda diat pòdere àere reduidu sa populatzione europea de unos 45 milliones a is 35–37,5 milliones de su de 14 sèculos.

Custa denumenatzione nom fiat in impreu in s'Edade Mèdia, ma si faeddaiat de sa "moria manna" o de sa "pistulèntzia manna". Sunt istados cronistas danesos e isvedesos a impreare a primos su trèmene "morte niedda" (dae su latinu atra mors, in ue s'agetivu atra, literalmente "niedda" cheret intèndidu cun su significu de "tristu, iscuru, atrotze") referinde·ddu a sa peste de su 1347-1352 pro sutaliniare su terrore e sas devastatziones de tale epidèmia.

In su 1832 custa definitzione est istada torrada a usare dae su mèdicu tedescu Justus Friedrich Karl Hecker. S'artìculu suo subra s'epidèmia de peste de su 1347-1353, intituladu Sa morte niedda, at tentu resonàntzia manna, fintzas in cantu est publicadu durante sa pandemia manna de colera chi aiat infuriadu in Europa intre su 1826 e su 1837. S'artìculu fiat traduidu in inglesu in su 1833 e publicadu numerosas bortas. Dae tando is tèrmines Black death o Schwarzer Tod ("morte niedda") sunt istados impreados pro inditare s'epidèmia de peste de su de 14 sèculos.