Quchapampa suyu

Quchapampa suyu
Quchapampa jach'a suyu
Departamento de Cochabamba

Parququcha, Wak'as munisipyu, Quchapampa suyu

Saywitu

Wallqanqa

Unancha

.

Mama llaqta

Buliwya

Tinkurachina siwikuna

17° 20′ S, 65° 30′ W

16

47 ( 2009 watapi) ^[1]

Kantunkuna

144

Simikuna

qhichwa simi, kastilla simi, aymara simi, waraniyi simi, yurakari simi

Runakuna

1.455.711 (ine 2001)
1.649.044 (2005)

Runa ñit'inakuy

30,05 runak./km² (2005)

Hallka k'iti kanchar

55.631 km²

Hanaq kay

2.558 m

Kamasqa wata

23 ñiqin qhulla puquy killapi 1826 watapi

00 591 4

BOT (UTC-4)

Qhichwa simipi llika tiyanan

Kastilla simipi llika tiyanan

prefecturacochabamba

Quchapampa suyup pruwinsyankuna

|

Buliwya suyup suyunkuna

|

Quchapampa suyu (aymara simipi: Quchapampa jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Cochabamba) nisqaqa Puliwya mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Quchapampa llaqtam. Quchapampa suyu tarikun chawpipi Puliwya suyupi. Antiman kantun Santa Krus suyuwan, qullaman kantun Chuqichaka suyuwan, P'utuqsi suyuwan, kuntiman kantun Uru Uru suyuwan, Chuqiyapu suyuwan, chinchamantaq kantun Beni suyuwan.

Allpa saywachi

Amachasqa suyukuna: Tunari mamallaqta parki - Carrasco mamallaqta parki - Isiboro Secure mamallaqta parki - Inkakasani Altamachi Anti fauna mama llaqta risirwa - Ripichun mach'aykuna sallqa kawsay willkachasqa
Urqukuna: Tunari, Arcopongo, Kukapata, Mazo Cruz, Yanaqaqa, Tutura ;Kunturpuñuna, Khurupanpa, P'allqaluma, Juch'uy Llallawa, Quturipunta (Arani pruwinsyapi);
Quchakuna: Qurani qucha (Chapariy pruwinsyapi); Rudiyu qucha; Parququcha, Asiruqucha, Junt'utuyu, Pilawit'u, Qullpaqucha, Yanatama (Wak'as munisipyupi); K'ichkiqucha (Tarata pruwinsyapi), Larati qucha, Wara Wara qucha
Mayukuna: Chapariy mayu, Jayupaya, Qutakajis, Misicuni, Altamachi, Mamorecillo;

Yurakuna

Sachakuna hukkunapas: ^[2]

Allqu thaqu (Acacia macracantha)
Jarka (Acacia visco)
Ch'illka (Baccharis salicifolia)
T'ula (Baccharis sp.)
China t'ula (Baccharis tricuneata)
Khiñi (Colletia spinosissima)
Ch'akatiya (Dodonaea viscosa)
Ulala (Eriocereus tephracanthus)
Chuchuruma (Eryngium paniculatum)
China kalistu (Eucalyptus camaldulenses)
Urqu kalistu (Eucalyptus globulus)
Igu (Ficus sp.) (kastilla simi: Higuera, Higo)
Lluq'i (Kageneckia lanceolata)
Allqu tuna (Opuntia cochabambensis)

Tuna / Tunas (Opuntia ficus-indica)
Mulli jamillu (Phrigilantus cunaecifolius)
Alamo (Populus deltoides)
Yuraq thaqu (Prosopis alba)
Lurasnu (Prunus persica)
Wayaw (Salix humboldtiana)
Tikira / Tisikira (Schinopsis haenkeana)
Luyu luyu (Schinus polygamus)
Krus Mulli (Schinus sp.)
Mulli (Schinus molle)
Waych'a (Senecio clivicolus)
Phasakana (Trichocereus sp.)
Japa Japa

Llaqta pusana rakiy

Chunka suqtayuq wamanikuna kan:

Wamani	km²	Runakuna (2001) ^[3]	Uma llaqta	Runakuna (2001)
Arqi	1.077	23.464	Arqi	487
Bolívar	413	8.635	Bolívar	467
Campero	5.550	37.011	Aykili	7.381
Carrasco	15.045	116.203	Tutura	1.597
Chapariy pruwinsya	12.445	187.368	Sakawa	92.581
Esteban Arce	1.245	31.997	T'arata	3.323
Germán Jordán	305	31.768	Klisa	6.534
Jarani	506	24.053	Jarani	3.512
Jayupaya	9.620	60.959	Jayupaya	2.014
Kapinuta	1.495	25.582	Kapinuta	4.766
Killaqullu	720	246.803	Killaqullu	74.980
Misk'i pruwinsya	2.730	36.181	Misk'i	2.677
Punata	850	47.735	Punata	14.742
Quchapampa	391	517.224	Quchapampa	516.683
Tapaqari	1.500	25.919	Tapaqari	411
Tiraqi	1.739	35.017	Tiraqi	1.906

Lista:Pulitika rakiy (Buliwya)

Wiñay kawsay

Pruwinsyakunap sutinkuna

Bolívar pruwinsya: Simón Bolívar
Esteban Arce pruwinsya: Esteban Arce
Campero pruwinsya: Narciso Campero
Germán Jordán pruwinsya: Germán Jordán

Runakuna

Quchapampa suyupiqa aswanta Qhichwa runakunam tiyanku.

Runa llaqta	%
Qhichwa	66,2
Aymara	7,0
Waraniyi, Chikitus, Moxos	0,7
Mana indihina	25,6
Huk indihina runa llaqta	0,5

Pukyu: obd.descentralizacion.gov.bo

Simikuna

Quchapampa suyupiqa kastilla, qhichwa, aymara simikunatam lliwmanta astawan rimanku. ^[4]

Simi	Suyu	Buliwya
Qhichwa simi	872.010	2.281.198
Aymara simi	84.921	1.525.321
Waraniyi simi	1.379	62.575
Huk indihina simi	3.351	49.432
Kastilla simi	1.101.822	6.821.626
Hawa simi	40.579	250.754
Indihina similla	269.588	960.491
Kastilla simi indihina simipas	648.195	2.739.407
Kastilla simi hawa simipas	454.273	4.115.751

Musiku

Aswan hatun llaqtakuna

Quchapampa suyupi aswan hatun llaqtakuna ^[5]
Llaqta	Runakuna (2001)	Runakuna (~ 2009)	Llaqta	Runakuna (2001)	Runakuna (~ 2009)
Quchapampa	516.683	616.943	Illataco	3.531	4.586
Sakawa	92.581	105.105	Jarani	3.512	4.166
Killaqullu	74.980	85.224	El Paso	3.344	4.343
Qullqapirwa	41.637	47.430	T'arata	3.323	3.967
Tikipaya	26.732	30.480	Sipi Sipi	3.134	4.715
Punata	14.742	17.336	Irpa Irpa	2.721	3.382
Wint'u	14.180	18.418	Misk'i	2.677	3.477
Aykili	7.381	9.826	Chulla	2.522	3.276
Klisa	6.534	8.293	Tunari	2.510	3.260
Ivirgarzama	6.366	11.746	Bulo Bulo	2.389	3.103
Irunqullu	4.778	6.206	Ucureña	2.306	2.995
Kapinuta	4.766	5.810	Sexta Parte	2.213	2.874
Shinahuta	4.291	5.810	Tulata	2.207	2.867
Chimuri	3.874	6.975	Montenegro	2.159	2.804
Entre Ríos	3.796	4.931	San Benito	2.029	2.635
Qulumi	3.699	4.101	Jayupaya	2.014	2.616

Yachay tarpuy

Inlisyakuna

Katidral, Quchapampa
San Husiy inlisya, Tarata
San Juan Bautista, Punata
Santa Bárbara inlisya, Wak'as
San Ildefonso inlisya, Killaqullu

Katidral, Quchapampa
San Francisco inlisya kunwintuwan (1581 watamanta)
Santo Domingo inlisya (1778 watamanta)
Santa Teresa inlisya kunwintuwan
San Ildefonso inlisya

Karu puriy

Payrumani
Killaqullu
Armakuna: La Cabaña, Liriuni, Kehuiña, Cayacayani
Inkaraqay
Sipi Sipi, Killaqullu pruwinsyapi
Wintu, Killaqullu pruwinsyapi
Tarata
Jarani
Tutura
Tikipaya
Klisa
K'ichkiqucha (Angustora qucha)
Inkachaka (Quchapampa: 90 km)
Villa Tunari
Puerto Villaroel
Chapari riqyun
Inkallaqta
Carrasco mama llaqta parki
Isiboro Secure mama llaqta parki Chapari pruwinsyapi

Raymikuna

Virgen de Urkupiña

Yachachiy

Yachay sunturkuna
- Universidad del Valle
- Ismael Montes Hatun Yachay Wasi, Wak'as munisipyupi

Yanuy

Pukllaykuna

Tusuy

Suyupi paqarisqa runakuna

Pedro Blanco Soto (1795-1829), umalliq
José Maria de Achá (1810-1868), umalliq
Mariano Melgarejo (1820-1871), umalliq
Gualberto Villarroel (1908-1946), umalliq
René Barrientos Ortuño (1919-1969), umalliq
Jorge Quiroga Ramírez (*1960), umalliq
Eduardo Rodríguez (*1956), umalliq
Esteban Arce (1765-1815), awqaq pusaq
Jaime Laredo (*1941), waqachiq
Nataniel Aguirre (1843-1888), qillqaq
Edmundo Paz Soldán (*1967), qillqaq

Apaykachana

Jorge Wilstermann antanka pampa

Kaypipas qhaway

Pukyukuna

↑ www.bolivia.com (kastilla simi)
↑ Jeffery W. Bentley & Jorge Valencia (2003): Learning about Trees in a Quechua-Speaking Andean Community in Bolivia In: Paul Van Mele (ed.) Way Out of the Woods: Learning How to Manage Trees and Forests. Newbury, UK: CPL Press. pp. 69-134 (143 pp) (en) (es).
↑ www.ine.gov.bo
↑ obd.descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)
↑ world-gazetteer (hallch'asqa tiyaypi 2001-03-09)

www.redpizarra.org

Hawa t'inkikuna

Quchapampa suyu: Yupaykuna
bvirtual.proeibandes.org / Vidal Celedonio Arratia Torrez: Ñawpaqta riqsinakunaraq, chantaraq EIB (qhichwa simi, kastilla simi)
bvirtual.proeibandes.org/ Evangelio Muñoz Cardozo: Representación social de escuela en el imaginario colectivo indígena (qhichwa simi, kastilla simi)
bvirtual.proeibandes.org / María Toainga Masaquiza: Enseñanza del castellano como segunda lengua (tesis) (kichwa simi, kastilla simi)
bvirtual.proeibandes.org / Olga Siles Veliz: Uso de los módulos quechuas en las unidades educativas de Pie de Gallo y Candelaria (Qulumi munisipyu, 2001) (kastilla simi; Qhichwa simipi pisichaynin: p. 129 - 130)
bvirtual.proeibandes.org / Cristina Teran: La Enseñanza de la lengua quechua en el sistema educativo escolar del área urbana de Tiquipaya (Tikipaya munisipyu, Buliwya, 2006) (kastilla simi; P'anqap pisiyaynin (qhichwa simipi): p. iv - x)

Punku p'anqa: Buliwya

Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Quchapampa suyu.

	Quchapampa suyu
	Uma llaqta: Quchapampa
	Pruwinsyakuna: Arqi • Ayupaya • Bolívar • Carrasco • Chapariy • Esteban Arce • Germán Jordán • Jarani • Kapinuta • Killaqullu • Misk'i • Narciso Campero • Punata • Quchapampa • Tapaqari • Tiraqi
	Munisipyukuna (uma llaqtakuna): Alalay (Alalay) •Ansaltu (Ansaltu) • Arqi (Arqi) • Arwiytu (Arwiytu) •Aykili (Aykili) • Bolívar (Bolívar • Chimuri (Chimuri) • Jarani (Jarani) • Jayupaya (Jayupaya) • K'uchumuela (K'uchumuela) • Kapinuta (Kapinuta) • Killaqullu (Killaqullu) • Klisa (Klisa) • Mayupura (Mayupura) • Misk'i (Misk'i) • Muela (Villa Rivero) • Muruchata (Muruchata) • Pasurapa (Pasurapa) • Puerto Villarroel (Puerto Villarroel) • Punata (Punata) • Puqu (Puqu) Puquna (Puquna) • Quchapampa (Quchapampa) • Qullqapirwa (Qullqapirwa) •Qulumi (Qulumi) • Sakawa (Sakawa) • San Benito (San Benito) • Santiwañis (Santiwañis) • Saqapampa (Saqapampa) • Sikaya (Sikaya) • Sipi Sipi (Sipi Sipi) • T'uqu (T'uqu) • Takachi (Takachi) • Takupaya (Takupaya) • Tapaqari (Tapaqari) • Tarata (Tarata) • Tikipaya (Tikipaya) • Tiraqi (Tiraqi) • Tulata (Tulata) • Tunari (Tunari) • Tutura (Tutura) • Umiriqi (Umiriqi) • Wak'as (Wak'as) • Wila Wila (Wila Wila) • Wintu (Wintu)
	Amachasqa sallqa suyukuna: Carrasco mamallaqta parki • Isiboro Secure mamallaqta parki • Tunari mamallaqta parki
	Quchakuna: Alalay qucha • Asiruqucha • Junt'utuyu • K'ichkiqucha • Larati qucha • Parququcha • Pilawit'u • Qullpaqucha • Qurani qucha • Rudiyu qucha • Wara Wara • Yanatama
	Mayukuna: Caine • Challwamayu • Chapariy • Chipiriri • Ichilu • Mamorecillo • Mamuriy • Qurani • Rucha • Ñankawasu
	Mawk'a llaqtakuna: Inkachaka • Inkallaqta • Inkaraqay
	Runa llaqtakuna: Aymara • Qhichwa • Yurakari
	Simikuna: aymara • kastilla • qhichwa • yurakari

	Suyukuna (Buliwya)
	Beni · Chuqichaka · Chuqiyapu · Pando · P'utuqsi · · Quchapampa · Santa Krus · Tarija · Uru Uru

[1] www.bolivia.com (kastilla simi)

[2] Jeffery W. Bentley & Jorge Valencia (2003): Learning about Trees in a Quechua-Speaking Andean Community in Bolivia In: Paul Van Mele (ed.) Way Out of the Woods: Learning How to Manage Trees and Forests. Newbury, UK: CPL Press. pp. 69-134 (143 pp) (en) (es).

[3] www.ine.gov.bo

[4] .descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)

[[http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-729&srt=n1pn&col=adhoq&msz=1500&pt=c&va=x&srt=1npn]-5] world-gazetteer (hallch'asqa tiyaypi 2001-03-09)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]