Quirguizstan
| Quirguizstan
Кыргыз Республикасы Kyrgyz Respublikasy Кыргызская республика Kyrgyzskaya respublika | |
|---|---|
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Gentilici quirguiz, quirguiza | |
Forma de govèrn | |
Sadyr Japarov (Садыр Жапаров) | |
Data 1991 | |
• Totala 199 951 km² | |
• Aiga , % % | |
• Totala (2020) 6 586 600 ab. | |
• Densitat 27,4 ab./km² | |
sòm ( KGS) | |
996 | |
KG | |
UTC+6 | |
Quirguizstan (en quirguiz : Кыргызстан; en rus : Кыргызстан) es un país d'Asia centrala qu'a pas cap de frontièra maritima. Confronta Cazacstan al nòrd, Ozbequistan a l'oèst, Tatgiquistan al sud, e China a l'èst. Anciana Republica de l'URSS, obtenguèt son independéncia a l'esfondrament d'aquesta en 1991. Lo país es fòrça montanhós e poblat a l'origina de populacions nomadas. La capitala e pus granda vila es Bishquec.
Lo gentilici es quirguiz -a (plural sensible quirguizes -as).
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Deis originas a la conquista russa
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei Quirguizs son lo premier pòble turc que son existéncia foguèt mencionada dins un document escrich. Originaris de la Mongolia actuala, destruguèron l'Empèri Oigor en 840 e dominèron l'estèpa fins a 924. Vencuts per lei Khitans, una partida dei tribüs quirguizas migrèt vèrs lei Monts Tian dins de circonstàncias mau conegudas. Au sègle XVII, lei Quirguizs demorats en Mongolia lei jonhèron en causa de l'avançada russa en Asia Centrala.
Sota la pression militara dei Jungars, lei Quirguizs s'alièron ai Cazacs e acomencèron sa lònga conversion a l'islam — s'acabèt pas avans lo sègle XX. Pasmens, dins lo corrent deis annadas 1750, aquò empachèt pas lei Chinés d'establir sa senhoriá sus lo pòble quirguiz. Pasmens, dins lei fachs, demorèron independents fins au començament deis annadas 1830 e sa somission au Khanat de Kokand.
La dominacion dei khans ozbècs de Kokand durèt gaire car Russia èra a conquistar ò a sometre leis estats d'Asia Centrala. En 1876, lo Khanat de Kokand foguèt annexat per lei Rus e Quirguizstan foguèt ansin integrat a l'Empèri Rus. Pasmens, la dominacion russa foguèt pas aisament acceptada e plusors revòutas se debanèron. Aquò entraïnèt la fugida de miliers d'abitants en China ont existís totjorn una minoritat quirguiza lòng de la frontiera amb Quirguizstan.
Lo Quirguizstan Sovietic
[modificar | Modificar lo còdi]
Durant la Guèrra Civila Russa, lei Britanics assaièron sensa succès de tornar crear lo Khanat de Kokand. Pasmens, lo projècte mau capitèt e lei Bolchevics installèron son autoritat sus lo territòri quirguiz sensa dificultat vertadiera. Coma leis autreis estats d'Asia Centrala, Quirguizstan conoguèt plusors estatuts e traçats frontaliers dins lo corrent deis annadas 1920 e 1930. En 1924, foguèt creada una region autonòma quirguiza que venguèt una Republica Socialista Sovietica Autonòma en 1926 avans d'obtenir l'estatut de republica constituva de l'Union Sovietica en 1936. Relativament complèxa en causa de l'imbricacion dei diferents pòbles d'Asia Centrala, sa frontiera es sovent traçada au pè dei montanhas pobladas per lei Quirquizs.
Montanhós e pauc desvolopat, Quirguizstan venguèt una republica fòrça fidèla a l'Union Sovietica. A partir de 1928, lo poder assaièt de sedentarizar la populacion e introduguèt la collectivizacion de l'economia. Durant lo periòde Brejnev, la direccion de la RSS Quirguiza foguèt fisada a l'elèit locala. Aquò permetèt de desvolopar l'educacion, l'economia e la demografia. De mai, maugrat l'eliminacion dei « nacionalistas » per Estalin, la promoccion dau quirguiz, lenga oficiala de la RSS, per leis autoritats favorizèt lo mantenement de la cultura dau país.
Dins lo corrent deis annadas 1980, de tensions etnicas apareguèron amb la minoritat ozbèca au sud dau país. En junh de 1990, de chaples entraïnèron la mòrt de 171 personas. En parallèl, lei Quirguizs votèron en favor dau mantenement de l'URSS (88,7%) en març de 1991. Pasmens, après la temptativa de còp d'estat de l'estiu de 1991, leis autoritats localas proclamèron son independéncia lo 31 d'aost.
Lo Quirguizstan independent
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde Akaiev
[modificar | Modificar lo còdi]En octòbre de 1991, Askar Akaiev foguèt elegit a la presidéncia de la Republica. En mai de 1993, una constitucion novèla foguèt adoptada. Akaiev adoptèt una politica liberala per atraire d'investiments estrangiers (privatizacion dei companhiás dau país... etc.). Pasmens, deguèt faciar divèrsei problemas coma l'emigracion de la comunautat russa (basa importanta de l'elèit intellectuala dau país), la radicalizacion dei religiós (desvolopament de l'islamisme e arribada de glèisas protestantas aggressivas).
Per limitar la partença dei Rus, lo govèrn donèt un estatut de cooficialitat au rus. Gardèt tanben de relacions importantas amb Russia. Pasmens, assaièt tanben de crear de relacions amb China, amb leis autrei republicas d'Asia Centrala e amb la coalicion estatsunidenca en Afganistan.
En març de 2005, lo partit d'Askar Akaiev obtenguèt 92% dei sufragis exprimits ais eleccions legislativas. Aquò permetiá au president de modificar la constitucion per contuniar de se presentar a la presidéncia. Pasmens, l'oposicion denoncièt de fraudas importantas e organizèt de manifestacions. Lo 24 de març, reversèt Askar Akaiev que s'exilèt en Russia.
Lo periòde Bakiev
[modificar | Modificar lo còdi]Cap principau dei manifestacions còntra lo regime Akaiev, Kurmanbek Bakiev foguèt elegit president en julhet de 2005. Nomèt Felix Kulov, autra figura de l'oposicion, a la tèsta dau govèrn. Pasmens, la situacion evolucionèt gaire.Bakiev nomèt rapidament de parents ò d'amics a de pòstes importants e foguèt accusat a son torn de fraudas electoralas.
Tre 2006, Felix Kulov demissionèt per protestar còntra lo desvolopament de la criminalitat e de la corupcion. Lo president assaièt d'aprofichar l'antagonisme entre Russia e Estats Units per se mantenir au poder. Ansin, permetèt ai dos país de gardar e d'aumentar sei basas militaras dins lo país. Pasmens, foguèt finalament reversat lo 7 d'abriu de 2010 per de trèbols sociaus entraïnats per una aumentacion dau pretz de l'electricitat.
Quirguizstan dempuei 2010
[modificar | Modificar lo còdi]Après lo reversament de Kurmanbek Bakiev, Quirguizstan conoguèt un periòde d'instabilitat car lei revendicacions socialas e politicas dei movements d'oposicion dau nòrd (relativament industrializat e russificat) e lo sud (rurau, conservador e en partida islamizat) èran diferentas. De mai, aquelei tensions entraïnèron una resurgéncia dei questions regardant lei doas minoritats nacionalas principalas dau país (russa au nòrd e ozbèca au sud). Ansin, en mai e junh de 2010, en despiech de l'instauracion de l'estat d'urgéncia dins plusors regions meridionalas, de pogròms antiozbècs entraïnèron la mòrt de miliers de personas e la fugida de 400 000 abitants en Ozbequistan.
Pasmens, maugrat lei trèbols etnics grèus tocant lo país, de negociacions entre partits d'oposicion permetèron l'establiment d'un regime parlamentari lo 27 de junh. Lei poders dau president foguèron reduchs e la chausida dau Premier Ministre foguèt fisada a un parlament monocamerau. En octòbre, d'eleccions legislativas permetèron d'elegir lei deputats. Après quauquei dificultats, Almazbek Atambaiev (partit sociau-democrata, PSDK) foguèt nomat coma cap d'un govèrn de coalicion en decembre. En 2011, la populacion l'elegiguèt a la presidéncia mai l'oposicion l'accusèt de fraudas. Au Parlament, lo PSDK capitèt de gardar lo poder gràcias a seis aliats. En 2012, d'importanteis acòrds de cooperacion amb Russia foguèron signats permetent lo mantenement dei fòrças militaras russas presentas en Quirguizstan en cambi de l'annulacion dau deute quirguiz.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
