Przejdź do zawartości

Róża dzika

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Róża dzika
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

róża

Gatunek

róża dzika

Nazwa systematyczna
Rosa canina L.
Sp. pl. 1:491. 1753[3]
Synonimy
  • Rosa lutetiana Léman.
  • Rosa montivaga Déségl[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwiat róży dzikiej
Owoce
Owoce w trakcie suszenia

Róża dzika (Rosa canina L.), nazwy ludowe: psia róża (tłumaczenie nazwy łacińskiej) oraz szypszyna (pochodzenie słowiańskie; stąd szypszyniec różany) – gatunek krzewu z rodziny różowatych, z rodzaju róża. Występuje na obszarach umiarkowanych i ciepłych półkuli północnej. Można ją spotkać prawie w całej Europie, na terenach do 1500 m n.p.m., w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, na Maderze, w Azji; rozprzestrzeniła się także w Australii i Nowej Zelandii[4]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Krzew o wysokości do 3 m, czasami pnącze o wysokości do 12 m. Gałęzie są łukowato odgięte ku ziemi. Gałązki z silnie, hakowato zakrzywionymi kolcami[5][6].
Liście
Złożone są z 5–7 jajowato-eliptycznych, ostro ząbkowanych listków o ostro, pojedynczo lub podwójnie piłkowanych brzegach. Są zielone, rzadko tylko sine, nagie lub owłosione[5].
Kwiaty
Pięciopłatkowe kwiaty, różowe lub białawe są pojedyncze lub zebrane w kwiatostany. Wyrastają na szypułkach dłuższych od podsadek. Działki kielicha słabo ogruczolone, po przekwitnięciu są przeważnie odgięte w dół i dość wcześnie odpadają[5]. Hypancjum zazwyczaj podłużne, rzadko kuliste[6].
Owoce
Owoc szupinkowy wielkości 2–3 cm, wydłużony, purpurowoczerwony.

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: dojrzałe owoce (Fructus Rosae). Są składnikiem wielu mieszanek ziołowych. Zawierają oprócz ogromnej ilości witaminy C garbniki, karotenoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry, pektyny. Owoce są niezwykle bogatym źródłem witaminy C – zawierają jej dziesięciokrotnie więcej niż porzeczka czarna. Już 1-3 jej owoce w zupełności wystarczą do pokrycia dziennego zapotrzebowania człowieka na tę witaminę. Naturalna witamina zawarta w owocach jest przy tym trzykrotnie bardziej skuteczna od witaminy syntetycznej w tabletkach[10][potrzebny przypis]. Owoce róży mogą być używane do sporządzania przetworów i win (zob. wino z dzikiej róży)[11][12][13]. Owoce dzikiej róży zawierają również witaminy A, B1, B2, E, K i kwas foliowy, flawonoidy, kwasy organiczne, pektyny oraz garbniki[14].
  • Działanie: słabo rozkurczające, żółciopędne, łagodnie moczopędne. Róża jest stosowana przede wszystkim jako lek ogólnie wzmacniający (bogate źródło witaminy C), ale także pomocniczo do leczenia różnych schorzeń wątroby, nerek i przewodu pokarmowego[13]. Specjalnie przyrządzone konfitury z dzikiej róży mogą być skutecznym lekiem na chorobę zwyrodnienia stawów[15].
  • Zbiór i suszenie: owoce zbiera się, gdy dojrzeją, ale jeszcze zanim zrobią się miękkie. Suszenie ich jest dość trudne; owoce trzeba rozdrobnić, przez pierwsze 10 min. należy trzymać je w temp. ok. 100 °C, by szybko zniszczyć enzymy rozkładające witaminę C, potem suszyć w temp. ok. 50–60 °C[11].
Sztuka kulinarna
  • Z płatków wykonuje się konfitury, szczególnie nadające się do nadziewania pączków[16].
  • Kandyzowane płatki nadają się do dekoracji ciast oraz są dodatkiem do potpourri[16].
  • Z owoców wytwarza się dżemy, soki, syropy i koncentraty witaminowe. Przetwory z róży nadają się do samodzielnego spożycia, są także używane do aromatyzowania słodyczy, napojów, ciast[16].
  • Z owoców oraz płatków robi się aromatyczne herbaty[16].
  • W Szwecji z dojrzałych owoców przyrządza się zupę różaną (nyponsoppa)[17].
Inne zastosowania
  • Z nasion wytwarza się olej z dzikiej róży[18].
  • W szkółkarstwie Rosa canina jest używana jako podkładka dla róż szlachetnych[18].
  • Pędy kwitnącej róży lub gałązki z dojrzałymi owocami są wykorzystywane do wykonywania bukietów i dekoracji wnętrz[16].

Udział w kulturze

[edytuj | edytuj kod]
  • Próbowano ją kiedyś stosować jako lek na wściekliznę, stąd jej angielska nazwa dog-rose[19].
  • Była uprawiana w starożytnym Rzymie. Rzymianie wykonywali z niej wieńce, które nakładali na głowę podczas uczt. Wypełniali jej płatkami także poduszki, co miało uspokajać i usypiać[16].
  • Zdaniem znawców roślin biblijnych róża dzika i róża fenicka wymienione są w Biblii, chociaż bez rozróżnienia gatunku. Nie zawsze jednak pod nazwą róża kryją się róże, czasami jako róże określane są również: oleander pospolity, narcyz wielokwiatowy lub tulipan górski. Jeden z tych dwu gatunków róż jest wymieniony w Księdze Mądrości (2,8). Świadczy o tym nie tylko fakt, że te dwa gatunki róż są w Izraelu pospolite, ale także kontekst wydarzeń w cytowanym fragmencie Biblii: istniał wówczas zwyczaj zakładania przez biesiadników wieńców z róż podczas uczt[20].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2015-01-03].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
  5. ↑ a b c d e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. ↑ a b c d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  7. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ a b K Y Lim, G Werlemark, R Matyasek, J B Bringloe i inni. Evolutionary implications of permanent odd polyploidy in the stable sexual, pentaploid of Rosa canina L. „Heredity”. 94 (5), s. 501–506, 2005. DOI: 10.1038/sj.hdy.6800648. ISSN 0018-067X. (ang.). 
  9. ↑ Ä Gustafsson. The constitution of the Rosa canina complex. „Hereditas”. 30 (3), s. 405–428, 2010. DOI: 10.1111/j.1601-5223.1944.tb02738.x. ISSN 0018-0661. (ang.). 
  10. ↑ Dzika róża – źródło witaminy C i nie tylko. Jak uprawiać? [online], TwojOgrodek.pl [dostęp 2019-05-22] (pol.).
  11. ↑ a b Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  12. ↑ Serwis botaniczny Lonicera. [dostęp 2008-01-21].
  13. ↑ a b Jan Macků, Jindřich Krejča: Atlas roślin leczniczych. Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  14. ↑ Anna Guttman: Dzika róża: witaminowa bomba. 2013. [dostęp 2013-02-10]. (pol.).
  15. ↑ Róża sposobem na stawy - Nauka - rp.pl [online], www.rp.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  16. ↑ a b c d e f Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
  17. ↑ Swedish Food, Rosehip soup. Nyponsoppa
  18. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  19. ↑ Howard, Michael. Traditional Folk Remedies (Century, 1987); s 133
  20. ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Róża_dzika&oldid=73109193”