Raffinaderij
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Raffinaderij is 'n sjemische installatie boe me door 't destillere (oetkoke) en aander sjemische percesse vaan rouw olie versjèllende bruukbaar olieprodukte krijg. De zoe gemaakde produkte kinne daan weure opgeslaoge, mèt 'n pieplijn weure getransporteerd of per wage weure verveurd. Dit is nujeg umtot rouw olie 'nen hendeg vervojlende, neet zier efficiënte en potentieel explosiegevierleke brandstof is. Door de raffinaasj oontstoon brandstoffe veur gans versjèllende apparaote, wie ouch zwoer produkte die neet veur de verbranding zien bedoeld.
De veurnaomste bewèrking vaan de olie is de destillatie. Heibij weurt de rouw olie in 'nen ove verwermp tot 'n graod of 400. De mieste stoffe in de olie verdaampe daan, meh sommege blieve vleujbaar en zakke nao oonder. D'n daamp stijg op in d'n destillatietorie, boe de temperatuur gestiedeg aofnump. Bestanddeil veur bestanddeil condenseert daan en weurt aofgeveurd, tot me bovenin op kamertemperatuur oetkump. Oonder dees condities zien nog e paar liechter stoffe gaasvörmeg; die verlaote d'n torie daan es gaas. De zwoerste deile (die oonderin wegzakke) bestoon oet/weure verwèrk tot asfalt, kunswas (paraffine) en smeerolie (in aofloupende volgorde vaan diechde), daonao volge de hoofbesten vaan steukolie (mazout), daan die vaan diesel, daan vaan kerosine, daan vaan benzine en bovenin butaan en propaan (die kinne weure verwèrk tot lpg).
Dit is de veurnaomste bewèrking in de raffinaderij, meh feitelek is 't nog mer stap ein. Allewel tot rouw olie veur 't euvergroet deil besteit oet koolwaterstoffe (in 't bezunder alkane en cykloalkane), zitte toch ouch väöl aander stoffe drin, vaan water en zaajt tot opgelosde amorfe koolstof, wie ouch stikstof (diverse verbindinge), zuurstof (idem), solfer (soms hiel väöl) en spore vaan metale. Väöl vaan die stoffe höbbe hun eige touwpassinge, meh ze mote wel vaan de aander bestanddeile weure gesjeie. Naotot de olie gedestilleerd is, goon de versjèllende stoffe nog door diverse apparaote, die variëre vaan aander destillatietories tot filters en oontluchters. Sommege produkte weure synthetisch gemaak. In rouw olie zitte naomelek neet alle groondstoffe in de verhajding die de merret nujeg heet. Daorum weure zwoerder deile (wie steukolie) dèks gekraak tot liechtere. Oongewunsde isomere weure ouch 'umgeboge' tot bruukbaarder vörm. Dit perces vint neet per se gans in de raffinaderij plaots: dèks weure tösseprodukte, oonder de verzaomelnaom nafta, getransporteerd nao 't achterland boe ze beveurbeeld tot benzine weure gecombineerd. Ouch de productie vaan diverse plastics vint boete de raffinaderij plaots.
Raffinaderije zien veural in haves te vinde, boe tankers de rouw olie direk in de ketel kinne poompe. Bij veurkäör stoon ze aon 't begin vaan 'n have: dit heet de gecombineerde veurdeile tot de dèks enorm tankers neet deep 't binneland in mote en tot de vervojlende, stinkende installatie rillatief wied vaan bewoend gebeed kump te stoon. 'n Oongelök in 'n raffinaderij kin veur hendeg gevierleke situaties zörge.