Ramón J. Sender

Ramón J. Sender
Persona informo
Naskonomo	Ramón José Sender Garcés
Naskiĝo	3-an de februaro 1901 (1901-02-03) en Chalamera
Morto	16-an de januaro 1982 (1982-01-16) (80-jaraĝa) en San-Diego
Lingvoj	hispana vd
Ŝtataneco	Usono (1946–) Hispanio (–1946) vd
Alma mater	Universitato Centra de Madrido vd
Familio
Edz(in)o	Florence Hall (en) (1943–1963) Amparo Barayón (en) (1935–1936) vd
Infanoj	Ramon Sender (en)  ( Amparo Barayón (en) ) vd
Profesio
Alia nomo	Ramón J. Sender vd
Okupo	verkisto ĵurnalisto romanisto vd
Honorigoj Honorigoj (1969)  Premio Planeta (1941)  Guggenheim-stipendio vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Ramón J. SENDER (naskiĝis la 3-an de februaro 1901, mortis la 16-an de januaro 1982) estis verkisto kaj en Hispanio antaŭ ties intercivitana milito kaj en Usono (ekzilita hispana komunumo). Inter lia romanoj menciendas Imán, Míster Witt en el Cantón (Nacia Premio de Literaturo en 1935), Réquiem por un campesino español kaj Crónica del alba. Li partoprenis en la Hispana Enlanda Milito en la respublika tendaro; lia unua edzino Amparo Barayón kaj lia frato Manuel Sender (tiam urbestro de Huesca) estis mortpafitaj fare de la insurekciaj fortoj, grandparte kiel parencoj de la verkisto mem, kiun ili ne povis kapti, en Zamora kaj Huesca, respektive. Je la fino de la milito li ekziliĝis, dekomence en Meksikon kaj, ekde 1942, en Usono.

Vivo

Li naskiĝis en kamparana aragona regiono kaj eĉ kiam junulo jam laboris kiel apotekisto. Tamen li klopodis malfermi sian vojon al la literatura medio per ĵurnalismo en ĉefurbo Madrido, sed lia patro reportis lin al loĝurbo Huesca [ŬESka], kie li redaktoris lokan bultenon. Poste li militservis en la tiama hispana kolonio de Norda Maroko unu jaron post teruraj bataloj kaj amasmortigoj, nome dum la Rif-milito. Je sia reveno al Madrido li laboris jam kiel ĵurnalisto en burĝa fama ĵurnalo "El Sol" (La Suno), kie li recenzis librojn kaj traktis regionajn aragonajn temojn dum la dudekaj jaroj.

La sekvonta jardeko estis la respublika epoko. Sender laboris jam por pli maldekstraj ĵurnaloj kiel "La libertad" (Libereco), kaj en anarkiisma medio, poste komunisma. Dum la civila milito li estis oficiro en la respublika armeo, dum la frankistoj ekzekutis lian edzinon kaj lian fraton, urbestro de Huesca.

Post la milito li ekziliĝis en Amerikon (1939), unue al Meksiko kaj poste al Usono, kie li profesoris en universitatoj ĉefe sudokcidentaj, kie la hispana kulturo sufiĉe viglas. Li ŝtataniĝis en Usono kaj asimiliĝis al la ĉeftendenco ideologia: apogo al usona partopreno en la Vjetnama milito, kontraŭkomunismo ktp. Dume li pluigis kontaktojn kun ekzilitaj sektoroj, verkistoj ktp. Oni petis la Nobelpremion por li, sed li neniam atingis tion. Kiam li revenis porokaze al Hispanio inter la fino de la 1970-aj jaroj kaj komenco de la 1980-aj jaroj li montris sintenon tre for de tiuj kiuj esperis ankoraŭ revolucieman figuron. Tamen en tiuj jaroj lia populareco helpis ampleksan disvastigon de liaj verkoj, kaj tiutempaj kaj verkitaj dum la ekzilo.

Verkaro

Krom la ĵurnalisma tasko, la plej grava parto de la verkaro (pli ol 100 libroj kaj miloj da artikoloj) estas kelkaj romanoj rilataj ĉefe al la hispana realo aŭ al la hispana historio.

La maroka milito aperas en Imán (1930) (Magneto), la anarkiisma revolucia epoko en Siete domingos rojos (1932) (Sep ruĝaj dimanĉoj) kaj antaŭvido de intercivitana milito sed en historia epizodo de la 19-a jarcento en Míster Witt en el Cantón (1936), romano per kiu li atingis la Literaturan Nacian Premion.

Post la milito jam ekde la ekzilo li verkis kelkajn romanojn pri tiu sperto, kiel la plej fama Réquiem por un campesino español (1953-60) (Rekviemo pro hispana kamparano), Crónica del alba (1942 kaj poste) (Kroniko de taĝiĝo) kun priskribo de antaŭmilita epoko, El rey y la reina (1948) (La reĝo kaj la reĝino). Per tiu temo li kunligis kun la hispana ekzilita komunumo, kiu tute interesiĝis pri ĝi kaj pri la nostalgio malebli reveni hejmen.

Alia aro da romanoj enprofundiĝas en la historio ĉefe ĉu hispana ĉu sudamerika kun rilato al Hispanio, kiel "Los tontos de la Concepción" (1963) (La stultuloj de la Concepción), "Carolus Rex" (1963) pri la reĝo Karolo la 2-a, "La aventura equinoccial de Lope de Aguirre" (1964) pri fama ribelema konkeristo, "El bandido adolescente" (1965) (La adoleska bandito) pri Billy the Kid.

Krome aliaj gravaj romanoj estas:

• "El lugar de un hombre" (1939) (Homloko)
• "Epitalamio del prieto Trinidad" (1942)
• "El verdugo afable" (1952) (La afabla ekzekutisto), kiu kolektas materialon de la 1930-aj jaroj,
• "La tesis de Nancy" (1962) (La disertacio de Nancy) pri malfacilaĵoj de usona studentino en Hispanio.
• La aventura equinoccial de Lope de Aguirre (1964) (La ekvinoksa aventuro de Lope de Aguirre) pri la ekspedicio al Amazono organizita de Pedro de Ursúa al la serĉado de El Dorado kaj la postan ribelon organizitan de Lope de Aguirre.

Analizo de lia graveco

Krom menciitaj verkoj Sender verkis interesegajn rakontojn aŭ novelojn.

Li estis tre konata ĵurnalisto kaj politika homo en la 1930-aj jaroj. Poste li daŭre estis konata kaj sekvata nur de ekzilitaj hispanoj, dum en Hispanio mem lia verkaro estis malpermesata el 1939 ĝis la 1970-aj jaroj, do li falis preskaŭ en amasforgeso.

Dum la 1930-aj jaroj jaroj li revenis vizite en Hispanion, sed lia tiama verkaro kaj verkado estis ne tiom bonkvalita (11 libroj en la du kaj duono lastaj jaroj de lia vivo) kaj li ne facile kunligis kun iliaj legantoj ĉar li ŝanĝis al usonecaj vivo kaj sento kaj al spiritisma parolemo.

Tamen restas kelkaj el liaj verkoj el la 1930-aj jaroj kaj multaj de tiam ĝis 1970-aj jaroj jaroj per kiuj li klopodas analizi kaj la hispanan tragedion kaj ankaŭ la senco de la homo sur la tero.

Verkoj

Rakontaro (romanoj, noveloj, rakontoj)

1930-aj jaroj

• Imán (1930)
• El verbo se hizo sexo: Teresa de Jesús (1931)
• O.P. (Orden Público) (1931)
• Siete domingos rojos (1932)
• Viaje a la aldea del crimen (1934)
• La noche de las cien cabezas (1934)
• Míster Witt en el cantón (1935)
• Contraataque (1938)
• Proverbio de la muerte (1939). En 1947 modifita al La esfera. En 1969 aperis la definitiva eldono de La esfera
• El lugar de un hombre (1939), reviziita en 1958

1940-aj jaroj

• Mexicayotl (1940)
• El viento de la Moncloa (1940)
• Crónica del alba (1942-1966)
  • I - Crónica del alba. Hipógrifo violento. La «Quinta Julieta».
  • II - El mancebo y los héroes. La onza de oro. Los niveles del existir.
  • III - Los términos del presagio. La orilla donde los locos sonríen. La vida comienza ahora.
• Epitalamio del prieto Trinidad (1942)
• La esfera (1947)
• El rey y la reina (1948)
• El vado (1948)

1950-aj jaroj

• El verdugo afable (1952)
• Mosén Millán (1953) (poste Réquiem por un campesino español en 1960)
• Bizancio (1956)
• Los cinco libros de Ariadna (1957)
• Los laureles de Anselmo (1958)
• Emen Hetan (1958)

1960-aj jaroj

• La llave (1960)
• Novelas ejemplares de Cíbola (1961)
• La luna de los perros (1962)
• Carolus Rex (1963)
• Los tontos de la Concepción (1963)
• Jubileo en el Zócalo (1964)
• La aventura equinoccial de Lope de Aguirre (1964)
• El bandido adolescente (1965)
• Cabrerizas Altas (1965)
• Las gallinas de Cervantes y otras narraciones parabólicas (1967)
• La llave y otras narraciones (1967)
• Tres novelas teresianas (1967)
• Las criaturas saturnianas (1968)
• El extraño señor Photynos y otras narraciones americanas (1968)
• Novelas del otro jueves (1969)
• La tesis de Nancy (1962), al kiu sekvis:
  • Nancy, doctora en gitanería (1974)
  • Nancy y el Bato loco (1974)
  • Gloria y vejamen de Nancy (1977)
  • Epílogo a Nancy: bajo el signo de Taurus, (1979)
• Nocturno de los catorce (1969)
• En la vida de Ignacio Morel (1969, Premio Planeta)

1970-aj jaroj

• Relatos fronterizos (1970)
• Zu, el ángel anfibio (1970)
• La antesala (1971)
• Tanit (1972)
• El fugitivo (1972)
• Túpac Amaru (1973)
• Una Virgen llama a tu puerta (1973)
• Cronus y la señora con rabo (1974)
• Las Tres Sorores (1974)
• La mesa de las tres moiras (1974)
• La efemérides (1976)
• Arlene y la gaya ciencia (1976)
• El pez de oro (1976)
• El alarido de Yaurí (1977)
• El Mechudo y la Llorona (1977)
• Adela y yo (1978)
• El superviviente (1978)
• Solanar y lucernario aragoneses (1978)
• La mirada inmóvil (1979)
• Por qué se suicidan las ballenas (1979)

1980-aj jaroj

• Ramú y los animales propicios (1980)
• La muñeca en la vitrina (1980)
• Monte Odina (1980)
• El zodiacal en el parque (1980)
• Una hoguera en la noche (1980)
• La Cisterna de Chichen Itzá (1981)
• Chandrío en la Plaza de las Cortes (1981)
• Orestíada de los pingüinos (1981)
• El oso malayo (1981)
• El crimen de las tres efes (1981)
• El jinete y la yegua nocturna (1982)

Postmortaj verkoj

• Álbum de radiografías secretas (1982)
• Hughes y el once negro (1984)
• Toque de queda (1985)

Eseo

• El problema religioso en México; católicos y cristianos (1928)
• América antes de Colón (1930)
• Teatro de masas (1932)
• La República y la cuestión religiosa (1932)
• Proclamación de la sonrisa (1934)
• Madrid-Moscú, narraciones de viaje (1934)
• Carta de Moscú sobre el amor (1934)
• Historia de un día de la vida española (atribuebla, 1935)
• Crónica del pueblo en armas (historias para niños) (1936)
• Unamuno, Valle Inclán, Baroja y Santayana (1955)
• Examen de ingenios. Los noventayochos (1961)
• Valle Inclán y la dificultad de la tragedia (1965)
• Ensayos sobre el infringimiento cristiano (1967)
• Tres ejemplos de amor y una teoría (1969)

Teatro

• La llave («teatro de guerra o de urgencia»).
• El secreto («teatro de guerra o de urgencia»).
• La fotografía («teatro de guerra o de urgencia»).
• La casa de Lot («teatro de guerra o de urgencia»).
• Hernán Cortés (1940).
• El Diantre, tragicomedia para el cine según un cuento de Andreiev (1958).
• Los antofogastas, Donde crece la marihuana (1967).
• Don Juan en la mancebía, drama litúrgico en cuatro actos (1968).
• Donde crece la marihuana.
• Los laureles de Anselmo (1958) «novela escénica».
• Jubileo en el Zócalo (1966) «novela escénica».

Poezio

• Las imágenes migratorias (1960)
• Libro armilar de poesía y memorias bisiestas (1973)

Eksteraj ligiloj

• Verkoj de Ramón J. Sender en Instituto de Estudios Altoaragoneses

• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Ramón J. Sender en la hispana Vikipedio.