Renaissença

Òme de Vitruve per Leonardo da Vinci qu'es vengut un dei simbòls de la Renaissença.

La Renaissença (var. Renaishença) es un movement intellectuau e artistic europèu que se debanèt ai sègles sègle xv e sègle xvi. Aprofichant la fin dei crisis de la fin de l'Edat Mejana e lo redreiçament generau deis estats europèus, l'esfòrç culturau de la Renaissença èra liat au movement intellectuau umanista. Lo periòde veguèt una produccion intellectuala e artistica conscienta e fòrça sostenguda marcada per doas caracteristicas centralas : l'exaltacion de l'èstre uman e la certitud de rompre ambé de temps barbars per restaurar una societat antica considerada coma un modèl. Au nivèu artistic, lo movement entraïnèt la formacion d'un ensems de referéncias esteticas que van venir la nòrma principala deis arts europèus fins a l'aparicion de l'art contemporanèu au començament dau sègle sègle xx. Lo movement apareguèt dins lei centres europèus artistics principaus, Itàlia e Províncias Unidas, e va pauc a pauc s'estendre dins lo rèsta d'Euròpa avans d'agantar de territòris en fòra dau continent coma certanei colonias espanhòulas (Mexic, Peró) o portuguesas (Goa).

Dins aquò, maugrat l'estrambord de mai d'un artista o d'un pensaire e un renovelament culturau prefond, la rompedura ambé l'Edat Mejana es limitat e progressiva. Lei basas economicas de la societat demorèron aquelei de la feodalitat e la màger part deis actors de la Renaissença revolucionèron gaire leis estructuras socialas de l'epòca. Aqueu quadre va donc permetre e favorizar d'un caire l'essor e lo desvolopament dau movement e d'autre caire va impausar sei limits.

Lei causas e lo quadre de la Renaissença

Lo redreiçament europèu de la fin dau sègle XV

La fin dau sègle XV foguèt caracterizat per lo redreiçament d'un continent europèu afeblit per lei crisis de la fin de l'Edat Mejana. Foguèt caracterizat per la restauracion de la patz e deis afaires economics, lo renfòrçament de l'autoritat e dau ròtle deis estats e un començament de renovelament intellectuau liat au contèxte de l'exploracion dau monde per leis Europèus, a divèrsei progrès tecnologics e la descubèrta d'autrei civilizacions. Divèrsei datas foguèron prepausadas per marcar aquela rompedura coma la presa de Constantinòple per leis Otomans en 1453, la descubèrta d'America per Cristòl Colomb en 1492 o l'intrada dei tropas francesa en Itàlia en 1494. Pasmens, la rompedura vertadiera foguèt fòrça progressiva e una partida deis institucions feodalas va subreviure fins au sègle XIX. En revènge, se fau notar que, tre la fin dau sègle XV, la situacion e leis elements, especialament l'autoritat novèla dei sobeirans, que van permetre l'essor de la Renaissença èran en plaça.

La fin dei crisis de la fin de l'Edat Mejana

Estèla marcant la fin oficiala de la Guèrra de Cent Ans en 1475 entre França e Anglatèrra.

L'element primordiau permetent lo redreiçament europèu a la fin dau sègle XV foguèt lo reglament o la disparicion dei crisis pus grèvas de la fin de l'Edat Mejana. D'en premier, au nivèu politic, la segonda mitat dau sègle veguèt l'acabament de divèrsei conflictes. Lo pus important èra la Guèrra de Cent Ans entre França e Anglatèrra que s'acabèt en 1453 au nivèu militar e foguèt finalament reglat politicament en 1475 a Picquigny. Lei dos reiaumes poguèron alora se concentrar sus seis afaires intèrns e reglar la question feodala de l'indepedéncia de Borgonha en 1477 per Loís XI e aquela de la succession anglesa per Enric Tudor en 1485. Durant aqueu periòde, lei ciutats-estats d'Itàlia acceptèron la patz de Lodi e la guèrra civila de Castilha s'acabèt en 1474. La rivalitat entre Castilha e Aragon trobèt tanben una solucion ambé lo maridatge de sei sobeirans entre l'union dei dos reiaumes. Vèrs 1490, la patz èra quasi generala en Euròpa.

Aquela patz aguèt de consequéncias positivas per l'economia e la demografia. De mai, après lei pèrdas deis epidemias de pèsta dau sègle XIV, lo nombre d'epidemias majoras demeniguèt. Ansin, la fin dau sègle XV e lo començament dau sègle XVI foguèron caracterizats per la reaparicion de vilatges abandonats durant lei crisis e per una aumentacion generala de la populacion. L'economia aprofichèt aquelei condicions per se restaurar e tre lo periòde 1480-1500, la produccion agricòla agantèt tornarmai son nivèu dau començament dau sègle XIII. L'artesanat e lo comèrci conoguèron tanben un dinamisme similar que van permetre de donar de mejans novèus a l'accion deis estats.

L'afirmacion de l'autoritat deis estats

Retrach de Loís XI de França, actor major dau renfòrçament de l'autoritat reiala francesa.

A la fin dau sègle XV, Euròpa presentava divèrsei formas de regimes politics. Leis Estats Pontificaus e lo Sant Empèri Roman Germanic èran de monarquiás electivas vestigis de l'afondrament de l'Empèri Roman. Polonha aviá tanben adoptat un sistèma electiu per sa succession reiala. Anglatèrra, Castilha, Aragon e França èran d'estats feodaus dirigits per un poder reiau limitat per leis ambicions de vassaus poderós e lo respèct dei privilègis. Pasmens, l'autoritat dei sobeirans anglés e francés èra sortida renfòrçada de la Guèrra de Cent Ans. Enfin, en Itàlia, de formas variadas existián segon lei ciutats-estats e una fraccion importanta dei senhors èran de caps novèus (capitanis militars, banquièrs...) eissits d'una usurpacion victoriosa dau poder.

Dins aquò, maugrat aquelei diferéncias, totei lei estats dau periòde assaièron de renfòrçar l'autoritat dau govèrn centrau. Aquela politica gropèt generalament la necessitat de redurre lo poder deis institucions e elements capables de limitar aquela autoritat e aquela de crear de mejans novèus per assegurar lo mantenement de l'òrdre novèu. La reduccion dei poders rivaus de l'autoritat centrala foguèt caracterizada per la lucha còntra leis ambicions dei vassaus tròp poderòs : Armanhac, Borgonha, Anjòu e Bretanha en França, Pazzi per la Republica de Florença, Colonna e Orsini dins leis Estats Pontificaus... etc. Foguèt tanben marcada per lei temptativas de limitar lo poder deis institucions representativas (Estats Generaus francés, Parlament anglés...). Aquela politica capitèt en Euròpa Occidentala mai leis institucions d'Euròpa Centrala e Orientala (Sant Empèri, Polonha, Escandinàvia...) resistiguèron. Enfin, lei sobeirans assaièron d'aumentar dirèctament lo contraròtle sus la societat gràcias a la limitacion dei privilègis de l'aristocràcia, dei vilas e de la Glèisa. Dins lo cas d'aquela darriera, mai d'un sobeiran assaièt tanben de limitar lo poder papau sus sa glèisa nacionala.

De son caire, la creacion de mejans novèus per assegurar lo poder de l'autoritat centrala veguèt lo renfòrçament dau govèrn centrau. Lo ròtle dei senhors pus poderós es limitat ais afaires judiciaris e lo nombre de foncionaris foguèt aumentat per melhorar l'influéncia de l'administracion dau sobeiran dins cada província. Lei ressorsas dau govèrn foguèron tanben aumentadas e de sistèmas foguèron creats per permetre un pagament pus regular de l'impòst. Enfin, lo periòde de la fin dau sègle XV veguèt l'aparicion e la formacion d'armadas permanentas equipadas d'armaments novèus. L'utilizacion de l'òst feodau venguèt pus rara e, en fàcia de l'entraïnament de soudats professionaus, la valor militara dei chivaliers de l'Edat Mejana demeniguèt. Lei progrès deis estats per aplicar aquelei politicas foguèron inegaus. Foguèron fòrça importants en França onte la Guèrra de Cent Ans aviá ja renfòrçat lo poder reiau e l'idèa d'un impòst permanent. Foguèron pus limitats dins lo Sant Empèri onte l'aristocràcia èra opausada a l'idèa de reformar una organizacion politica inicialament creada per protegir sei drechs e son autonòmia.

Ansin, a la fin dau sègle XV, totei lei caps de govèrn europèus dispausavan de mejans novèus, mai o mens importants segon la poissança dei resisténcias localas de l'òrdre feodau. Aqueleis otís venguèron de mejans importants de la propagacion deis idèas de la Renaissença gràcias ais òbras de prestigis que van comandar e realizar certanei sobeirans. Per exemple, au sègle XVI, lei rèis de França e d'Espanha van contuniar lor rivalitat militara dins lo domeni culturau entraïnant un essor important de la Renaissença dins aquelei país.

Lo començament de l'exploracion dau monde per leis Europèus e lei progrès tecnologics dau periòde

Lo darrier element que permetèt lo redreiçament europèu e lo desvolopament d'un corrent intellectuau novèu foguèt la descubèrta de tecnologias novèlas coma l'estampariá (vèrs 1430-1450) completadas per lei progrès liats au començament de l'exploracion dau monde per leis explorators europèus. Se lei motivacions d'aqueleis evolucions foguèron magerament politicas e economicas, van permetre de faire mai d'un progrès dins lo domeni tecnic. Pus important, aquò va suscitar un movement de curiositat per lei culturas estrangieras ja conegudas dempuei de sègles coma lei Bizantins o leis Arabis o quasi desconegudas coma lei civilizacions d'Asia Orientala. Ansin, après la casuda finala deis estats bizantins entre 1453 e 1461 e la multiplicacion dei contactes ambé lei principats musulmans dau sud d'Espanha, leis òbras anticas gardadas dins aquelei país e leis estudis originaus de sei sabents poguèron pauc a pauc se difusar en Euròpa. Van venir una fònt important dau renovelament intellectuau europèu e d'inspiracion per leis artistas de la Renaissença.

Lo contèxte economic dau sègle XVI

Lo contèxte economic dau sègle XVI conoguèt de mutacions limitadas e un melhorament generau qu'empachèt divèrsei crisis coma l'aumentacion regulara dei prètz. Aquela economia veguèt l'emergéncia progressiva de sectors economics novèus basats sus lo progrès tecnologic e de pensadas novèlas coma la legitimacion dau profiech. Pasmens, l'estructura de basa de l'economia de la Renaissença èra totjorn de tipe feodau e la contuniacion d'aqueu modèl explica que lo quadre generau de la societat evolucionèt pauc : l'aristocràcia e lo clergat demorèron lei classas dominantas e lei produccions agricòlas lo centre de l'economia.

Dins lo contèxte de redreiçament generau dau continent europèu, la fin dau sègle XV foguèt un periòde d'expansion economica e de creacions o de restauracions de circuits economics. Pasmens, l'aumentacion demografica e lei dificultats tecnicas per aumentar l'ofèrta va entraïnar pauc a pauc una aumentacion de prètz e una demenicion dau nivèu de vida de la màger par deis abitants. Aqueu movement apareguèt ai Províncias Unidas vèrs 1515 e se generalizèt fins a 1550. Aquò empachèt l'aparicion e lo desvolopament de mutacions importantas e lei revenguts feodaus demorèron la nòrma e l'objectiu d'agantar per leis elèits eissidas de la borgesiá novèlas. Ansin, lo quadre economic e lei desiranças socialas de la populacion de la Renaissença èran fòrça similars a aquelei dau periòde precedent.

Lei caracteristicas qu'aqueu quadre economic foguèron l'importància primordiala de l'agricultura e de l'artesanat de subsistància. En causa dei dificultats logisticas, aquelei produchs èran transportats sus de distàncias generalament feblas en direccion dei zonas urbanas pus importantas. Ansin, una vila importanta e sa region formava de circuits comerciaus regionaus que representavan la màger part de l'economia medievala o de la Renaissença. Per lei produchs de luxe o lei matèrias premieras utilizadas per lei servicis de l'estat, d'indústrias e de circuits especifics existián, mai representavan una partida febla dei cambis economics. De mai, la màger part d'aquelei relacions economicas (per exemple, per lo circuit mediterranèu deis espècias) èran ja en plaça durant l'Edat Mejana.

L'agricultura conoguèt gaire de progrès durant lo periòde de la Renaissença. Lei cerealas representavan la màger part de la produccion e, levat de quauquei regions fòrça favorabla (bacin parisenc...), lei rendiments son febles e generalament entre 2,5 e 3,5 per 1. Dins certanei regions, certanei culturas (olivièr, vinha...) permetián d'aumentar lei revenguts dei païsans gràcias a la venda de la produccion. Lo norrigatge es donc fòrça malaisat car necessita de quantitats grandas de manjar e de prat.

Coma l'agricultura, lei basas de l'indústria e de l'artesanat demorèron aquelei de l'Edat Mejana : la produccion dei païsans durant l'ivèrn, lo textil e la metallurgia. Pasmens, aquela darriar va conóisser a partir dau sègle XVI un periòde de progrès tecnic e una demanda importanta per lei besonhs novèus coma aquelei de la produccion d'armas de fuòc. Lo rèsta de l'indústria es plus limitat mai assosta la màger part deis innovacions de l'epòca coma l'estampariá que permetèt tanben de desvolopar l'indústria de la produccion de papièr.

L'aumentacion dei cambis economics foguèt permesa per l'aumentacion dau nombre de pèças de moneda en circulacion e au desvolopament dau credit. La descubèrta e l'esplecha dau continent american i aguèt un ròtle decisiu car permetèt d'importar una quantitat granda de metaus preciós en Euròpa. Pasmens, conjugadas a l'aumentacion de la demanda e ai limits de l'ofèrta, aquò participèt a l'inflacion. La fònt de revenguts pus importantas demorèt donc lei drechs senhoriaus qu'èran magerament basats sus un sistèma d'impòsts en natura. L'accession a la classa aristocrata demorèt donc per aquela rason la desirança de la màger part de la populacion e un factor poderós dau mantenement de l'estructura feodala de la societat.

Lo contèxte politic de la Renaissença

Equilibri religiós en Euròpa a la fin dau sègle XVI.

A partir de la fin dau sègle XV, lo continent europèu veguèt tornarmai lo començament de questions politicas grèvas entraïnant mai d'una guèrra. Lei doas principalas foguèron lei guèrras d'Itàlia e l'aparicion de la Reforma. La premiera foguèt un conflicte lòng entraïnat per lei rivalitats dei ciutats italianas que van permetre l'intervencion dirècta de França e d'Espanha desirosas d'ocupar una partida de la peninsula. Fòrça lòngas, aquelei guèrras s'acabèron per una victòria espanhòula e un afebliment politic deis estats italians. Espanha venguèt la poissança dominanta d'Itàlia. Pasmens, aquelei conflictes foguèron un factor de difusion deis arts de la Renaissença, especialament vèrs França.

La question religiosa foguèt la segonda crisi dau periòde. Apareguèt a partir deis annadas 1520 ambé la creacion dau protestantisme e l'adopcion d'aquela religion per la màger part deis estats dau nòrd d'Euròpa. Afeblida, la Glèisa de Roma poguèt pas reprimir lo movement e lei problemas religiós venguèron una fònt de conflictes e de tensions diplomaticas entre leis estats dau Sant Empèri Roman Germanic.

Lo contèxte intellectuau de l'Umanisme

L'Umanisme foguèt un movement intellectuau dei sègles XV e XVI qu'apareguèt en Itàlia e va se difusar en Euròpa. Basat sus l'eiretatge filosofic medievau e la redescubèrta de la filosofia antica, va encoratjar lo desvolopament d'una estetica novèla basada sus l'observacion de l'òbra divina, d'una etica novèla centrada sus l'èstre uman e de recèrcas teologicas novèlas. Aqueu movement va generalament precedir la revolucion artistica de la Renaissença e pausar una partida dei basas que van permetre son debanament.

Lei basas de l'Umanisme

Vestigis antics coneguts ai sègles XV e XVI e utilizats coma modèls per leis artistas de la Renaissença.

Lei basas intellectuaus de l'Umanisme tènon tres ensems literaris mai o mens diferents. Lo premier es l'eiretatge de la filosofia medievala. D'efèct, inicialament liada a la recèrca teologica, la filosofia d'aqueu periòde èra venguda independenta, especialament dins lei domenis que la Bíblia tractava gaire. Leis òbra principalas èran aquelei de Tomàs d'Aquin au sègle XIII e de Guilhèm d'Occam au sègle XV. Lo segond foguèt la redescubèrta deis autors antics acomençat a partir dau sègle XIV gràcias au contacte ambé leis estats musulmans d'Espanha o l'arribada d'intellectuaus bizantins causadas per l'avançada dei Turcs. Aquò permetèt ai sabents d'Euròpa Occidentala d'estudiar per lo premier còp de tèxtes de Platon, de Pitagòras, d'Euclid o encara de Ptolemèu. Enfin, lo tresen foguèt compausat per leis òbras deis umanistas elei que formèron divèrsei rets de reflexions e de cambis intellectuaus gràcias a l'estampariá e a una correspondéncia importanta.

La difusion e lei consequéncias de l'Umanisme

L'Umanisme conoguèt una difusion importanta dempuei lo nòrd e lo centre d'Itàlia vèrs lo rèsta d'Euròpa. Tres elements permetèron aqueu fenomèn. Lo premier foguèt l'aparicion e lo desvolopament de l'estampariá que permet de difusar leis òbras umanistas entre leis elèits. Lo segond foguèt la correspondéncia quasi permanenta qu'existiá entre certaneis autors umanistas. Va formar pauc a pauc un ret fòrça importanta gràcias ai contactes entre leis intellectuaus principaus e d'umanistas locaus en relacion ambé leis elèits localas permetent donc de difusar rapidament certaneis idèas.

Una dei consequéncias principalas dau desvolopament de l'Umanisme foguèt l'aparicion e la formacion d'una estetica novèla basat sus lo principi que la contemplacion de l'òbra divina (tanben dicha la beutat) èra un mejan de conóissança de la realitat. Creatura viventa pus pròcha de Dieu, l'èsser uman a la capacitat per leis umanistes de crear de causas bèlas gràcias a l'imitacion e l'idealizacion de la natura. Dins aqueu quadre, l'art vèn alora un acte de creacion permetent a l'artista de participar a l'òbra divina e de mostrar un monde ideau ais espectators. Aquò va venir una concepcion centrala per leis artistas de la Renaissença e va entraïnar l'aparicion de definicions e d'objectius novèus per leis arts de l'epòca. Per exemple, d'ara endavant, l'arquitectura foguèt cargada de tradurre l'òrdre naturau gràcias a l'armonia dei formas e l'equilibri dei massas.

Una segonda consequéncia dau movement umanista foguèt lo renovèu de la recèrca tecnologica e scientifica que van permetre certanei progrès dins lei matematicas, l'astronomia (Copernic) o la biologia. Va tanben entraïnar la publicacion d'unei trabalhs teologics marcant l'aspèct prefondament religiós dau movement. Enfin, element important, l'Umanisme va desvolopar una reflexion etica sus l'èstre uman. Considerada coma una creatura privilegiada e naturalament bòna, la rason umana permet de replegar lo desòrdre de la naturau per se concentrar sus l'armonia e lo respèct de la volontat divina. Aquela evolucion es desliura e la libertat e lo respèct d'aquela van venir d'elements centraus dins la reflexion deis intellectuaus e deis artistas dau periòde.

Lo debanament de la Renaissença

Lo debanament de la Renaissença pòu se devesir en tres etapas principalas. La premiera foguèt lo periòde iniciau d'aparicion en Itàlia fins en 1490. Lo segond foguèt lo desvolopament dau classicisme italian fins a 1560. Enfin, la tresena etapa foguèt la difusion dau movement dins lo rèsta d'Euròpa onte va conóisser d'evolucions e de mutacions importantas e donar naissança a d'estils novèus e diferents d'Itàlia segon lei regions.

L'iniciacion italiana de la Renaissença

Interior de la Chapèla dei Pazzi.

La premiera etapa de la Renaissança se debanèt en Itàlia fins a 1490, probablament a partir de l'òbra umanista e de l'eiretatge antic dau país. Lei premiers artistas pertocats per aqueu movement foguèron Brunelleschi (1377-1446), Mesacio (1401-1428) e Donatello (1386-1466). Rapidament, la rompedura ambé l'estil medievau gotic foguèt importanta. Per exemple, lo premier inventèt un vocabulari novèu per definir una arquitectura novèla basada sus l'estil antic. Sa Chapèla dei Pazzi, que sa bastida se debanèt de 1441 a 1478, foguèt una dei premiereis òbras marcadas per l'introduccion d'una estructura « racionala » e matematica.

Lo centre principau dau periòde foguèt Florença gràcias au sostèn dei familhas dominant la vida politica de la ciutat coma lei Pazzi o lei Medicis. Lei principis artisticas novèus foguèron teorizats per Alberti (1404-1472) e lei successors de Brunelleschi, de Mesacio e de Donatello contunièron l'òbra de lor mèstre. Ansin, lei teorias novèlas aguèron rapidement una forma sistèmatica e vulgarizada que van permetre una difusion aisada. L'influéncia de Boticelli (1445-1510) e de Leonardo da Vinci (1452-1519), artistas florentins majors pròches de la familha Medicis, van desvolopar de tecnicas novèlas, acabar l'instauracion de l'estil de la Renaissença coma la nòrma artistica novèla e acomençar sa difusion vèrs lo rèsta d'Euròpa (installacion de Vinci en França).

A la fin dau sègle XV, l'art florentin s'èra ja difusat dins leis autrei centres urbans d'Itàlia coma Pàdoa, Roma, Venècia o encara Milan. Sota l'influéncia deis arts bizantins, Venècia venguèt un centre artistic relativament originau caracterizats per lei trabalhs de Mantegna (1431-1506) e de sei fius sus lei nocions d'espaci e de color.

Lo classicisme italian

Capèla Sixtina.

La començament dei guèrras d'Itàlia a partir de la fin dau sègle XV entraïnèt la rompedura deis equilibris politicas entre leis estats italians. Au nivèu artistic, aquò va se tradurre per un desplaçament deis artistas e un transferiment de la primautat artistica de Florença vèrs Roma. Fins au pilhatge de la ciutat papala per lei mercenaris alemands de Carles Quint en 1527, la vila va conóisser un periòde lòng de trabalhs e l'aparicion de valors artisticas novèlas dicha classicisme italian.

Aqueu darrier èra basat sus la contuniacion de l'idèa de sacralizacion de la Beutat caracterizant lo movement umanista. D'efèct, a l'epòca, aquela nocion èra fortàment definidi per de critèris racionaus e objectius coma l'armonia dei formas o l'armonia matematica. Lo classicisme va donc chausir dirèctament e idealizar lei formas pus pròchas de l'òbra divina per ne'n exprimir l'òrdre, l'armonia e la fòrça. Será donc basat sus de principis matematics coma la simetria.

Aquela evolucion se debanèt magerament a Roma onte lei papas capitèron de faire venir una partida gròssa deis artistas florentins. D'efèct, lo declin d'aquela darriera après sei reviradas militaras entraïnèt la partença d'uneis artistas importants a partir dau decenni 1500-1510. En particular, Michelangelo decidiguèt d'anar a Roma en 1508 après una formacion au contacte de la Cors dei Medicis. Son òbra principala, la Capèla Sixtina, fa partida totjorn partida deis òbras pus famós de l'istòria umana e va revolucionar la pintura, l'escultura e l'arquitectura.

Leis autrei capitalas italianas conoguèron tanben una evolucion similara vèrs lo classicisme. Venècia contunièt d'èstre un centre artistic relativament independent a respèct dau rèsta de la peninsula. L'arquitectura gotica i resistiguèt fins a la fin deis annadas 1520 e l'arribada d'artistas dempuei Roma. En revènge, la pintura conoguèt una tièra d'evolucions sota l'influéncia de Tician (1488-1576) que foguèt capable d'assimilar divèrsei tendàncias e venguèt un autor famós de retrachs. L'infuéncia de Venècia s'espandiguèt pauc a pauc fins a Pàdoa, Verona e Màntoa. A Milan, lo mitan artistic foguèt dominat per lei successors de Leonardo da Vinci e Parma foguèt un centre independent pichon marcat per l'influéncia d'Antonio da Correggio (1489-1534).

A partir deis annadas 1520, la màger part d'aquelei centres adoptèron pauc a pauc un estil novèu dich manierisme en reaccion a l'apogèu dau classicisme. D'efèct, après lo succès deis òbras premieras de la Renaissença, l'estil de seis autors venguèt la nòrma e limitèt l'iniciativa generala. Per exemple, la representacion d'Adam per Michelangelo èra d'ara endavant l'exemple d'imitar per cada pintura d'Adam. Mai d'un artista decidiguèt donc de s'opausar a aquelei tendàncias academicas. Lei caps d'òbras dau premier periòde de la Renaissença demorèron de referéncias importantas que lo manierisme va assaiar d'enriquir, especialament gràcias a una mèscla d'estils diferents. A partir de 1560, lo manierisme èra vengut l'estil dominant en Itàlia mai la mòrt de Michelangelo e de Tician va entraïnar lo declin dau movement e la fin de la Renaissença italiana a partir deis annadas 1580 e l'aparicion dau barròc.

La difusion de la Renaissença e l'aparicion de corrents novèus

A partir dau començament dau sègle XVI, lo nivèu de mestreja agantat per leis artistas italians venguèt lo modèl d'Euròpa. Mai d'un artistas europèus assaièron de viatjar en Itàlia e certanei sobeirans invitèron d'artistas italians dins lor reiaume. Lo cas pus conegut es aqueu de Leonardo da Vinci que moriguèt en França mai son exemple foguèt pas un cas isolat. Ansin, la Renaissença italiana se difusèt rapidament e va entraïnar l'aparicion d'escòlas novèlas dins certanei regions europèas.

La Renaissença francesa

Castèu francés de Chambord bastit per Francés Ièr segon lei principis de la Renaissença francesa.

En fòra d'Itàlia, França foguèt lo centre europèu de la Renaissença amb un interés important de sei rèis per leis arts novèus. Aquò va permetre la formacion d'un classicisme francés que va agantar durant lo sègle XVI un nivèu estetic quasi similar ai mèstres italians e va fortàment influénciar l'art francés dau sègle XVII.

Tres etapas principalas marquèron aqueu desvolopament. La premiera se debanèt sota lei rèines de Carles VIII e de Loís XII. L'art gotic demorèt dominant mai la Renaissença acomencèt d'influénciar certaneis elements arquitecturaus o decoratius. A partir dau rèine de Francés Ièr e deis annadas 1520, aquela tendància se renforcèt e un nombre important d'artistas italians foguèron invitats en França. I desvolopèron leis estils eissits dau classicisme e dau manierisme que se mesclèron ambé l'art locau per formar l'estil caracterizant lei castèus reiaus dau periòde (Fontainebleau, Léger...). Fontainebleau venguèt un centre d'innovacions permanentas e un modèl per lo rèsta dau país. A partir de 1540-1550, aquò va entraïnar l'emergéncia d'un classicisme francés independent fusionant d'influéncias frances, italianas e anticas. Aquel estil conoguèt un desvolopament important, especialament dins lei palais reiaus de París, mai l'entraïnament dei guèrras de religion causèt sa disparicion a partir dau decenni 1570.

La Renaissença olandesa

Lei Províncias Unidas conoguèron una activitat artistica fòrça important durant lo periòde de la Renaissença. Sa caracteristica principala es sa basa locala e son independéncia fòrça granda a respèct de la Renaissença italiana. D'efèct, aqueu territòri èra lo sèti d'una tradicion umanista majora diferenta d'aquela Itàlia. Ansin, se l'arquitectura e l'escultura conoguèron gaire d'evolucions au sègle XV, la pintura veguèt l'aparicion d'estils novèus tre la fin dau sègle XV sota la direccion de pintors coma dei fraires Van Eyck o de Memling.

L'influéncia italiana arribèt a partir de 1510 mai demorèt limitada a certanei vilas o ceucles d'artistas. Lo classicisme s'i desvolopèt gaire mai lo manierisme conoguèt quauquei succès, especialament a Brussèlas. Pasmens, leis artistas olandés principaus de la fin de la Renaissença èran largament independent de l'influéncia italiana coma Pèire Brueghel (1525-1569).

La Renaissença dins lo Sant Empèri Germanic

A partir de 1520, leis estats alemands foguèron magerament regardats per leis afaires religiós e lei populacions protestantas venguèron generalament ostilas a un art vengut d'Itàlia e basat sus una Antiquitat de còps considerada coma pagana. La Renaissença foguèt donc relativament limitada en Alemanha e l'art medievau s'i mantenguèt. Dos centres urbans, Nuremberg e Augsborg, solament foguèron vertadierament marcats per la Renaissença e tanben solament dos artistas majors de l'epòca, Dürer (1471-1528) foguèron influénciat per l'art italian. Vengut protestant, Dürer desvolopèt un art pron independent d'Itàlia basat sus l'art de la gravadura e dau retrach. Lo segond foguèt Hans Holbein lo Jove que s'installèt finalament en Anglatèrra. Sa partença e la mòrt de Dürer marquèron la fin de la Renaissença alemanda.

La Renaissença dins lo rèsta dau continent

Partida Renaissença dau palais reiau de Cracòvia en Polonha.

Castèl de Szczecin, Polonha

Dins lo rèsta d'Euròpa, la Renaissença demorèt relativament limitada maugrat d'influéncias umanistas localas importantas dins certanei regions :

• en Anglatèrra, sa propagacion acomencèt solament sota lo rèine d'Enric VIII. Pasmens, maugrat lo sostèn e la proteccion reiau per leis arts, l'estil de la Renaissença i foguèt limitat a la decoracion interiora e a la musica.
• en Espanha, lo movement de la Renaissença deguèt faciar leis influéncias variadas presentas dins l'Empèri Espanhòu. L'arquitectura flamanda demorèt dominanta fins au rèine de Felipe II (1556-1598). Lo corrent italian veguèt donc son influéncia èstre tardiva e limitada a certanei centres reiaus e ai regions en relacions ambé lo reiaume de Napòli.
• en Portugal - Torre de Belém, Lisbona
• en Polonha, l'influéncia de la Renaissença foguèt inicialament tardiva e limitada au palais reiau de Wavel. Pasmens, a partir de 1550, se desvolopèt un corrent nacionau independent d'Itàlia que va marcar certanei monuments de Cracòvia.
  • en Pomerània - castèu de Szczecin (Pomerània Occidentala)
• en Ongria - castèu de Buda (Budapèst) e Bibliotheca Corviniana

Annèxas

Liames intèrnes

• Fra Angelico.
• Giotto.
• Hieronymus Bosch.
• Pieter Brueghel lo Vièlh.
• Pieter Brueghel lo Jove.
• Jan Brueghel lo Vièlh.
• Jan Brueghel lo Jove.
• Filippo Brunelleschi.
• Donatello.
• Sandro Botticelli.
• Albrecht Dürer.
• Miquèl Angel.
• Rafèu.
• Leonardo da Vinci.
• Jan van Eyck.
• Rogier van der Weyden.
• Palestrina, compositor e musician italian.
• Tomás Luis de Victoria, compositor e musician castelhan.
• Ginés Pérez de la Parra, compositor e musician valencian.