Ryś kanadyjski

Ryś kanadyjski
	Lynx canadensis
	Kerr, 1792
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	kotowate
Podrodzina	koty
Rodzaj	ryś
Gatunek	ryś kanadyjski
Synonimy
	Felis Lynx canadensis Kerr, 1792; Lynx subsolanus Bangs, 1897; Lynx canadensis mollipilosus Stone, 1900;
	Felis Lynx canadensis Kerr, 1792; Lynx subsolanus Bangs, 1897; Lynx canadensis mollipilosus Stone, 1900;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ryś kanadyjski^[6] (Lynx canadensis) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Zamieszkuje Kanadę i północ USA: Alaskę, Góry Skaliste i Krainę Wielkich Jezior.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr nadając mu nazwę Felis Lynx canadensis^[2]. Holotyp pochodził z Kanady^[7].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[8]^[9].

Etymologia

Lynx: gr. λυγξ lunx, λυγκος lunkos „ryś”^[10].
canadensis: Kanada^[11].

Morfologia

Długość ciała 76,2–106,7 cm, długość ogona 5–12,7 cm; masa ciała 5–17,3 kg, przy czym u dorosłych samców ciężar ciała wynosi średnio 10,7 kg (zakres 6,3–17,3 kg), natomiast u dorosłych samic średnio 8,6 kg (zakres 5–11,8 kg)^[12]. Futro letnie rudobrązowe, zimą szare lub szarobrązowe. Cętki na brzuchu i wewnętrznej stronie łap. Ogon krótki, tylne nogi wyraźnie dłuższe, co jest prawdopodobnie przystosowaniem do poruszania się w wysokim śniegu. Kończyny silnie owłosione, mają dużą powierzchnię w stosunku do niewielkiej masy ciała. Uszy zakończone charakterystycznym pędzelkiem, koniec ogona ciemny. 29 sierpnia 2020 roku po raz pierwszy zaobserwowano odmianę melanistyczną – filmowany osobnik miał czarną sierść z białawo-szarymi włosami ochronnymi na całej długości, a także białawo-szare włosy na bokobrodach oraz na pysku i grzbiecie^[13].

Ekologia

Pokarm

Żywią się przede wszystkim zającami amerykańskimi (Lepus americanus), a stopień uzależnienia tych drapieżników od tych właśnie ofiar jest na tyle duży, że 10-letni cykl liczebności zająca amerykańskiego decyduje o wielu aspektach życia rysia.

Rozród

Ciąża trwa 60-70 dni, w miocie od 1 do 8 kociąt (w zależności od liczebności zajęcy); niektóre samice dojrzewają płciowo w wieku 10 miesięcy, ale zazwyczaj okres dojrzewania samic trwa 22-23 miesiące, podobnie jak samców.

Długość życia

Na wolności dożywają 15 lat.

Tryb życia

Prawdopodobnie prowadzą samotniczy, czasem obserwuje się wędrujące razem dwie samice z młodymi; w okresie niedostatku zajęcy rysie strzegą ściśle swych rewirów; gdy zajęcy jest bardzo dużo, rewiry osobników tej samej płci mogą na siebie zachodzić.

Siedlisko

Rysie kanadyjskie zamieszkują tajgę, sporadycznie są spotykane w tundrze.

Status

W Kanadzie ryś kanadyjski jest nadal liczebny, choć jego populacja zależy ściśle od liczebności zajęcy amerykańskich. W okresie wyżu liczebnościowego zajęcy i zaraz po tym okresie zagęszczenie rysi może wynosić nawet 40 osobników na 100 km². Po załamaniu się liczebności zajęcy zagęszczenie rysi może spaść do 2 na 100 km². Gdy zajęcy jest bardzo mało, rysie kanadyjskie wędrują na obszary odległe nawet o kilkaset kilometrów, mogą też zacząć polować na drobne gryzonie, ptaki, a nawet mulaki białoogonowe i renifery tundrowe. Ścisła zależność rysia kanadyjskiego od zajęcy amerykańskich jest jednak typowa jedynie dla populacji północnych. W południowej części zasięgu ma ten drapieżnik wiele innych możliwości pokarmowych (zające wielkouche i królaki błotne). W USA południowy zasięg rysia kanadyjskiego znacznie się zmniejszył w ostatnim półwieczu; w 1999 roku w stanie Kolorado podjęto próbę reintrodukcji rysia kanadyjskiego.

Przypisy

↑ Lynx canadensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 157. (ang.).
↑ O. Bangs. Notes on the lynxes of eastern North America, with descriptions of two new species. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 11, s. 49, 1897. (ang.).
↑ W. Stone. Report on the birds and mammals collected by the McIlhenny Expedition to Pt. Barrow, Alaska. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 52, s. 48, 1900. (ang.).
↑ J.J. Vashon J.J., Lynx canadensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-04] (ang.).
↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lynx canadensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-04].
↑ A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 41–42, 2017. (ang.).
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 402. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 390, 1904. (ang.).
↑ canadensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-04] (ang.).
↑ M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 152. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ T.S. Jung. Paint it black: first record of melanism in Canada lynx (Lynx canadensis). „Mammalia”, s. 1–4, 2022. DOI: 10.1515/mammalia-2022-0025. (ang.).

[itis-1] Lynx canadensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Kerr-2] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 157. (ang.).

[Bangs-3] O. Bangs. Notes on the lynxes of eastern North America, with descriptions of two new species. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 11, s. 49, 1897. (ang.).

[Stone-4] W. Stone. Report on the birds and mammals collected by the McIlhenny Expedition to Pt. Barrow, Alaska. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 52, s. 48, 1900. (ang.).

[iucn-5] J.J. Vashon J.J., Lynx canadensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-04] (ang.).

[Cichocki&inni-6] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lynx canadensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-04].

[Kitchener&inni-8] A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 41–42, 2017. (ang.).

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 402. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Palmer-10] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 390, 1904. (ang.).

[11] canadensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-04] (ang.).

[hmw1-12] M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 152. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[jung-13] T.S. Jung. Paint it black: first record of melanism in Canada lynx (Lynx canadensis). „Mammalia”, s. 1–4, 2022. DOI: 10.1515/mammalia-2022-0025. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]