SZD-40 Halny

SZD-40 Halny

Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Szybowcowy Zakład Doświadczalny
Konstruktor	Władysław Okarmus
Typ	szybowiec
Konstrukcja	górnopłat
Załoga	2
Historia
Data oblotu	23 grudnia 1972
Liczba egz.	1
Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość	20 m
Wydłużenie	24,84
Długość	8,75 m
Wysokość	1,74 m
Powierzchnia nośna	16,11 m²
Profil skrzydła	NACA 66 216 416 modyfikowany
Masa
Własna	410 kg
Użyteczna	200 kg
Startowa	610 kg
Osiągi
Prędkość minimalna	61 km/h
Prędkość dopuszczalna	240 km/h
Prędkość min. opadania	0,59 m/s przy 85 km/h
Doskonałość maks.	43 przy 100 km/h
Współczynnik obciążenia konstrukcji	+5 / -2,5 g
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska
Rzuty

SZD-40 Halny – polski, dwumiejscowy szybowiec doświadczalny zaprojektowany w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym w Bielsku-Białej.

Historia

Klasa dwumiejscowych szybowców wyczynowych przez wiele lat nie była rozwijana, nastąpiło to dopiero pod koniec lat sześćdziesiątych. Pojawiły się nowe konstrukcje - włoski Caproni Vizzola A-21 „Calif” i niemiecki SB-10. Polscy konstruktorzy obserwowali te prace i w 1971 r. w SZD przystąpiono do prac nad dwumiejscowym szybowcem doświadczalno-rekordowym oznaczonym SZD-40. Zespół konstruktorów pod kierunkiem Władysława Okarmusa poszukiwał rozwiązań pozwalających na wykorzystanie części istniejących już konstrukcji. Zakładano, że odciąży to prototypownie i powoli na zmniejszenie kosztów opracowania prototypów i późniejszej produkcji seryjnej.

Pierwsza koncepcja przewidywał przebudowę szybowca SZD-31 Zefir 4 na wersję dwumiejscową z miejscem pasażera usytuowanym za partią centralną płata. Projekt ten wymagał jednak zastosowania dodatkowego obciążenia w przodzie kadłuba i przekonstruowanie osłony kabiny, dlatego też został zarzucony.

Ostatecznie podjęto decyzję o dokonstruowaniu dwumiejscowego kadłuba do przekonstruowanego skrzydła Zefira 4 - zmodyfikowano profil, klapy i lotki oraz zwiększono rozpiętość do 20 m. Modyfikacja profilu skrzydła została przeprowadzona poprzez zmianę noska skrzydła oraz krawędzi spływu. Wprowadzone zmiany spowodowały przekwalifikowanie szybowca do klasy specjalnej. W połączeniu z nowym kadłubem miało to dać szybowiec o nowoczesnej sylwetce i wysokich osiągach. W budowie kadłuba wykorzystano doświadczenia z pracy nad prototypem SZD-37 Jantar stosując podobne rozwiązania konstrukcyjne: laminatowy przód w partii zaskrzydłowej łączy się z duralową zbieżną rurą przechodzącą w metalowy statecznik kierunku. Zmodernizowano podwozie główne poprzez zainstalowanie mechanizmu chowania koła głównego. Kabina została przedłużona, pierwsze miejsce zajmował pasażer, drugie pilot.

Prototyp, o znakach rejestracyjnych SP-2645, został oblatany przez pilota doświadczalnego Zdzisława Byloka w dniu 23 grudnia 1972 r. Po zakończeniu prób fabrycznych przekazano „Halnego” do próbnej eksploatacji w Centrum Szybowcowym w Lesznie.

Ustanowiono na nim rekordy:

• 26.05.1977 r. - Adela Dankowska z pasażerką Ewą Jagiełło ustanowił rekord świata w przelocie docelowo-powrotnym - 580 km,
• 1.08.1978 r. - Adela Dankowska z pasażerką E. Gorzelak, ustanowiła rekord świata prędkości na trasie 100 km - 126,3 km/h,
• 2.06.1979 r. - Stanisław Witek z pasażerem J. Kochańczykiem ustanowił rekord Polski w prędkościowym przelocie docelowo-powrotnym 320 km - 108,6 km/h,
• 4.05.1980 r. - Adela Dankowska z pasażerką S. Piątek, przelot prędkościowy na trasie 500 km - 93,7 km/h,
• 14.05.1980 r. - Pelagia Majewska z pasażerką V. Malcher odległościowy przelot docelowo-powrotny - 617,43 km.

Szybowiec nie był produkowany seryjnie. Jedyny egzemplarz był wykorzystywany do początku lat 90. Obecnie, dzięki inicjatywie Witolda Nowaka z Aeroklubu Gliwickiego, został odrestaurowany i lata w gliwickim klubie muzealnych szybowców ze znakami rejestracyjnymi SP-2645.

Konstrukcja

Wolnonośny górnopłat o skrzydłach z wyraźnym skosem do przodu „kijankowym” kadłubie z miejscami dla pilota i pasażera w układzie tandem oraz z usterzeniami w układzie „T”.

Kadłub o konstrukcji mieszanej. Przód, mieszczący kabinę, wykonany z laminatu epoksydowego za skrzydłem przechodzi w stożkowaną rurę duralową zakończoną metalowym statecznikiem pionowym. Partia centralna kadłuba, do której mocowane są skrzydła, zbudowana jest na kratownicy wykonanej z rur stalowych. Kabina zakryta, osłonięta jednoczęściową osłoną. Zaczep do lotów na holu umiejscowiony pod fotelem w pierwszej kabinie.

Skrzydło dwudzielne o obrysie trapezowym, ze skosem ujemnym o konstrukcji drewnianej z pokryciem sklejkowym, o konstrukcji skorupowej, bezdźwigarowe. Do głównego zespołu doklejony jest w przedniej części wykonany ze sklejki nosek, a w części spływowej przymocowane są klapy i lotki o konstrukcji bezszczelinowej. Hamulce znajdują się na dolnej i górnej powierzchni skrzydła, a każdy zespół składa się z dwóch płyt i elastycznej (laminatowej) nakładki zamykającej. Hamulce, lotki i klapy są napędzane przy pomocy popychaczy.

Usterzenie wolnonośne w układzie T, spinane ze statecznikiem kierunku jednym poziomym sworzniem cylindrycznym. Wszystkie napędy sterów popychaczowe z wyjątkiem linkowych dla steru kierunku.

Wyposażenie: prędkościomierz PR-250s lub PR-400s, wysokościomierz W-12s lub W-10s, wariometr WRs-5 z kompensatorem WEC, wariometr WRs-30c, zakrętomierz EZS-3, busolę BS-1, radiostacja RS-6101, aparatura tlenowa SAT-5.

Podwozie jednotorowe złożone z chowanego koła głównego i stałego kółka ogonowego. Koło główne wyposażone w hamulec szczękowy, kółko ogonowe osłonięte owiewką.

Bibliografia

• Skrzydlata Polska nr 24/1973.
• Jerzy Śmielkiewicz, SZD-40X "HALNY", Biuletyn Informacyjny Instytutu Lotnictwa, nr 4 [59] 1973 r.
• Janusz Babiejczuk, Jerzy Grzegorzewski, Polski przemysł lotniczy 1945-1973, Wydawnictwo MON, Warszawa 1974, s. 129.