Saltu al enhavo

Saliŝa lingvaro

Nuna versio (nereviziita)
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Saliŝa lingvaro
lingva familio
indiĝenaj lingvoj de Nord-Ameriko
Lingvaj kodoj
  Glottolog sali1255
Angla nomo Salishan
Franca nomo langues salish
v • d • r
Antaŭ-kontakta distribuo de la saliŝa lingvaro (ruĝe).

La saliŝa lingvaro estas grupo da lingvoj de okcidenta Kanado kaj nordokcidenta Usono. Ĉiuj el ili karakteriziĝas de aglutineco kaj mirigaj konsonantaroj—ekzemple la vorto xłp̓x̣ʷłtłpłłskʷc̓ (xɬp’χʷɬtɬpɬːskʷʦ’) de la lingvo Nuxálk, kiu signifas "li estis havinta kornuson" havas 13 sinsekvajn konsonantojn sen vokala interrompo.

La vorto saliŝa devenas de la lingvonomo de la montana tribo Saliŝ. Poste la nomon etendis lingvosciencistoj por referenci aliajn lingvojn parencajn. Multaj el la apartaj lingvoj ne havas proprajn nomojn, anstataŭe havante specifajn nomojn por lokaj dialektoj, ĉar historie pli kulture gravis lokaj grupoj ol pli vastaj tribaj rilatoj.

Ĉiuj saliŝaj lingvoj estas endanĝerigitaj—kelkaj tre tiel, kun sole tri aŭ kvar restantaj parolantoj. Al la plimulto de la lingvoj restas nur parolantaro pli ol sesdekjaraĝa, kaj multaj havas nur parolantojn pli ol okdekjaraĝajn.

Famili-divido

[redakti | redakti fonton]

La saliŝa lingvaro entenas 23 lingvojn. Sube estas listo de saliŝaj lingvoj, dialektoj, kaj sub-dialektoj. Tiu ĉi listo estas lingvoscienca klasifikado, kiu eble ne korespondas al politikaj dividaĵoj. Multaj saliŝaj grupoj konsideras sian parolmanieron esti aparta lingvo anstataŭ dialekto.

I. Belakula

1. Nuĥalk (a.k.k. Bella Coola, Salmon River)
  • Kimskvit
  • Belakula
  • Kvatna
  • Taleo

II. Bordo-saliŝa

A. Centra bordo-saliŝa (a.k.k. Centra saliŝa)
2. Komoksa
  • Komoksa (a.k.k. Qʷ’úmŭʷs)
  • Sliammon (Homalko-Klahus-Sliammon) (a.k.a. ʔayʔaǰúθəm)
3. Halkomelema
Insula (a.k.k. Hul’q̱’umi’num’, həl̕q̓əmín̓əm̓)
  • Cowichan
  • Nanaimo
Downriver (a.k.k. Hunq’umʔiʔnumʔ)
  • Katzie
  • Kwantlen
  • Musqueam
Upriver (a.k.k. Upper Stalo, Halq’əméyləm)
  • Chehalis
  • Chilliwack
  • Tait
4. laŝucida (angle: Lushootseed, Puget Salish; laŝucide: dxwləšucid)
Norda
  • skaĝeta (angle: Skagit, laŝucide: skajet)
  • snohomiŝa (angle: Snohomish, laŝucide: sduhubš)
  • sok-suiatla (angle: Sauk-Suiattle, laŝucide: suiʔatl'abixw)
Suda
  • duvamiŝa (angle: Duwamish, laŝucide: dxwduʔabš)
  • niskvala (angle: Nisqually, laŝucide: sqwaliʔabš)
  • pujalupa (angle: Puyallup, laŝucide: spuyaləpubš)
  • sahevamiŝa (angle: Sahewamish, laŝucide: sʔəhiw'abš)
  • skajkomiŝa (angle: Skykomish, laŝucide: sq'ixwəbš)
  • snokvalma (angle: Snoqualmie, laŝucide: sdukwalbixw)
  • sukvamiŝa (angle: Suquamish, laŝucide: suqwabš)
5. nuksaka (angle: Nooksack, nuksake: ɬə́čələsəm, ɬə́čælosəm) (†)
6. Pentlaĉa (a.k.k. Pənƛ̕áč) (†)
7. Seŝelta (a.k.k. Shashishalhem, šášíšáɬəm)
8. Skvamiŝa (a.k.k. Sqwxwu7mish, Sḵwx̱wú7mesh, sqʷx̣ʷúʔməš)
i. Markol-saliŝa grupo (a.k.k. Straits)
9. klalama (angle: Klallam / Clallam, klalame: nəxʷsƛ̕áy̓emúcən)
  • Becher Bay
  • Orienta
  • Okcidenta
10. Nord-markola saliŝa (angle: Northern Straits)
  • lamia (angle: Lummi, lamie: xwlemi’chosen, xʷləmiʔčósən) (†)
  • Saniĉa (a.k.k. SENĆOŦEN, sənčáθən, sénəčqən)
  • Samiŝa (a.k.k. Siʔneməš)
  • Semaihmoo (a.k.k. Tah-tu-lo) (†)
  • Sooke (a.k.k. T’sou-ke, c̓awk) (†)
  • Songhees (a.k.k. Lək̓ʷəŋín̓əŋ) (†)
11. tvana (angle: Twana, Skokomish, tvane: sqʷuqʷúʔbəšq, tuwáduqutšad) (†)
  • Quilcene
  • Skokomiŝ (a.k.k. Sqʷuqʷúʔbəšq)
B. Camosa (a.k.k. Olimpia)
i. Interna-landa
12. Kaŭlica (a.k.k. Lower Cowlitz, Sƛ̕púlmš) (†)
13. Supra ĉehalisa (a.k.k. Q̉ʷay̓áyiɬq̉) (†)
  • Oakville Chehalis
  • Satsop
  • Tenino Chehalis
ii. Maritime
14. Suba ĉehalisa (a.k.k. ɬəw̓ál̕məš) (†)
  • Humptulips
  • Westport-Shoalwater
  • Wynoochee
15. Kvinalta (a.k.k. Kʷínayɬ)
  • Queets
  • Quinault
C. Tilamuk
16. Tilamuk (a.k.k. Hutyéyu) (†)
Sileca
  • Sileca
Tillamook
  • Garibaldi-Nestucca
  • Nehalem

III. Interna saliŝa

A. Norda
17. Ŝusvap (a.k.k. Secwepemctsín, səxwəpməxcín)
Orienta
  • Kinbasket
  • Shuswap Lake
Okcidenta
  • Canim Lake
  • Chu Chua
  • Deadman's Creek-Kamloops
  • Fraser River
  • Pavilion-Bonaparte
18. Lilueta (a.k.k. Lilloet, St’at’imcets)
  • Lillooet-Fountain
  • Mount Currie-Douglas
19. Thompson River Salish (a.k.k. Nlaka’pamŭ, Ntlakapmuk, nɬeʔkepmxcín, Thompson River, Thompson Salish, Thompson, konata dum la pionira epoko kiel la Klackarpun, Couteau aŭ Knife Indianoj)
  • Lytton
  • Nicola Valley
  • Spuzzum-Boston Bar
  • Thompson Canyon
B. Suda
20. Kor-dalena (a.k.k. Coeur d’Alene, Snchitsu’umshtsn, snčícuʔumšcn)
21. Kolumbia-saliŝa (a.k.k. Columbia, Nxaʔamxcín)
  • Chelan
  • Entiat
  • Moses Columbia
  • Wenatchee (a.k.k. Pesquous)
22. Kolvil-Okanagana (a.k.k. Okanagana, Nsilxcín, Nsíylxcən, ta nukunaqínxcən)
Northern
  • Head of the Lakes
  • Penticton
  • Similkameen
  • Vernon
Southern
  • Lakes-Colville-Inchelium
  • Methow
  • San Poil-Nespelem
  • Southern Okanogan
23. Spokan-Kalispela (a.k.k. Kalispela)
  • Flathead (a.k.k. Séliš)
  • Kalispel (a.k.k. Qalispé)
  • Chewelah
  • Kalispel
  • Pend d’Oreile
  • Spokane (a.k.k. Npoqínišcn)

Pentlaĉa, nuksaka, tvana, suba ĉehalisa, supra ĉehalisa, kaŭlica, kaj tilamuka estas nun mortintaj. Pluse, la Lummi, Semiahmoo, Songhees, kaj Sooke dialektoj de Norda markolo ankaŭ mortintas.

Genetikaj rilatoj

[redakti | redakti fonton]

Estas proponite, ke la saliŝa lingvaro eble parencas al la lingvaroj Wakaŝan kaj Ĉimakuan en la hipoteza lingvo-familio Mosan. Ankaŭ estas klopodoj montri rilaton inter la izolita lingvo Kutenaj al Mosan.

Famili-trajtoj

[redakti | redakti fonton]

Literaturo

[redakti | redakti fonton]
  • Czaykowska-Higgins, Ewa; & Kinkade, M. Dale (Eds.). (1997). Salish languages and linguistics: Theoretical and descriptive perspectives. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-015492-7.
  • Kroeber, Paul D. (1999). The Salish language family: Reconstructing syntax. Lincoln: University of Nebraska Press in cooperation with the American Indian Studies Research Institute, Indiana University, Bloomington.
  • Thompson, Laurence C. (1973). The northwest. In T. A. Sebeok (Ed.), Linguistics in North America (pp. 979–1045). Current trends in linguistics (Vol. 10). The Hauge: Mouton.
  • Thompson, Laurence C. (1979). Salishan and the northwest. In L. Campbell & M. Mithun (Eds.), The languages of native America: Historical and comparative assessment (pp. 692–765). Austin: University of Texas Press.

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Saliŝa_lingvaro"