Sayan Dağları

Sayan dağları
Sayan dağları
	Mönk Sarıdağ
En yüksek noktası
Yükseklik	3492 m
Koordinatlar	51°43′08″N 100°36′53″E
Coğrafya
Konum	Rusya-Moğolistan

Sayan Dağları (Tuvaca: Саян даглар; Rusça: Саяны; Moğolca: Соёоны нуруу - Sayanı/Soyony nuruu), Göktürk Kağanlığı devrindeki adı : Kögmen Dağları^[1]) Moğolistan'ın kuzeybatısında, Sibirya'nın güneyindeki sıra dağlardır.

Coğrafya ve ekoloji

Rusya-Moğolistan sınır hattında yer alan sıra dağlardır. Tuva'nın kuzeyi, Buryatiya'nın batısı ve Krasnoyarsk ile İrkutsk'un ise güneyini oluşturur. Sayan dağları kabaca bir yay oluşturur kuzeye konveks olarak ve batıda Altay dağlarından doğuda Baykal Gölü'ne uzanır. Güneyde Khamar-Daban adlı Transbaykalya dağ sırasıyla buluşur. Sayan dağları kabaca iki parçadan oluşur: Doğu sayanlar, Batı sayanlar olarak tanımlanan bu parçalar farklı jeolojik tarihe sahip olup merkezde bir araya gelirler. Doğu dağ sırası daha yüksektir ve Mönk Sarıdağ zirvesi 3492 metreye ulaşır.^[2] Altay-Sayan dağ sistemi coğrafi anlamda çok önemli bir bölgeyi oluşturmakla kalmaz, aynı zamanda ekolojik ve biyolojik anlamda da bir dünya hazinesidir. İklim ve yer şekillerinin çeşitliliğini gösteren bu bölge orman, dağ ormanı, orman-bozkır, bozkır, çöl-bozkır, tatlı su-nemli topraklar gibi pek bitkisel ortamdan oluşur ve coğrafi olarak Sibirya taygası ve Orta Asya steplerini ayırır. Dünyanın el değmemiş sayılı ekolojik bölgelerinden biri olan sayan dağları çam, karaçam ve köknar ağaçlarından oluşan balta girmemiş orman varlığına sahiptir, bölgenin yüzde 39'u vejetatif olarak zengin bir kısım oluşturur. Dünyanın en büyük 10 nehri'nden ikisine hayat veren de Altay-Sayan dağ sırasıdır: Bb ve Yenisey nehirleri. Kabaca 5.5 milyon km'lik su boşaltma havzasına sahip iki büyük nehirler örtüşen bir bölgededir. Bu nehirlerin asıl kaynağı 49 km^3 hacmindeki kalıcı buzullarıdır. Bölge sadece nehirlerce değil göllerce de zengindir, zira 27 bin üzerinde irili ufaklı göle sahiptir. başlıca göller; Khuvsgul, Uvs ve Teletskoe'dir. Liken, yosun ve 3500'ü bulan damarlı bitki varlığı bölgenin iklimsel toleransı hakkında fikir verebilmektedir. Flora olarak zengin bölge aynı zamanda 680 omurgalı canlıya ev sahipliği yapmaktadır. 77 balık, 143 memeli, 425 kuş ve 25 sürüngen türü bu eko bölgede yaşamaktadır ve bunların 39'u endemiktir.^[3]

Jeolojik geçmiş

Altay-Sayan dağ sistemi ilk olarak prekambriyen dönemin sonuyla paleozoik dönem içinde kıvrım mekanizmasıyla oluştu ve yaklaşık 300 milyon yıl önce deformasyona uğrayarak yok oldu. 250 milyon sene evvel Mezozoyik başında yeniden kıvrım etkisiyle oluşan dağ sistemi, yaklaşık 80 milyon yıl önce yok oldu. son oluşum senozoyik dönem içinde etkin konverjan (yaklaşan) levha hareketleri sayesinde başlamış ve dağ sistemi son kez oluşmuştur. Günümüzdeki şeklini almasıysa erozyon, buzul aşındırması ve çeşitli deformasyonlarla oluşmuştur. Özellikle buzullar jeomorfolojik pek çok etki bırakmıştır. Geç Pleyistosen dönemi içinde buzul etkisi, vadiler aşındırmış ve morenler, kaba taneli çökeller ve buzul gölleri bırakmıştır.^[4]

Kaynakça

^ Bartold, V. V. (1935) 12 Vorlesungen uber die Geschichte der Turken Mittelasiens Deutsche Gesellschaft für Islamkunde, Berlin, p.46, OCLC 3673071 7 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Sayan Mountains". Encyclopædia Britannica, inc. Encyclopædia Britannica, inc. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
^ Editors of WWF, Editors of WWF. "Golden Mountains in the centre of Eurasia". www.wwf.com. WWF. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
^ Editors of Ergaki, Editors of Ergaki. "Geology of Sayan mountains". www.ergaki-park.ru/en/. Ergaki Naturel Park. 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.

Daha da bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Sayan Dağları ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Tuva -Sayan dağları
Sayan dağları fotoğraflar1 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Bartold, V. V. (1935) 12 Vorlesungen uber die Geschichte der Turken Mittelasiens Deutsche Gesellschaft für Islamkunde, Berlin, p.46, OCLC 3673071 7 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[s-2] The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Sayan Mountains". Encyclopædia Britannica, inc. Encyclopædia Britannica, inc. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.

[S1-3] Editors of WWF, Editors of WWF. "Golden Mountains in the centre of Eurasia". www.wwf.com. WWF. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.

[s2-4] Editors of Ergaki, Editors of Ergaki. "Geology of Sayan mountains". www.ergaki-park.ru/en/. Ergaki Naturel Park. 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]