Sesde Grensoorlog
Die Sesde Grensoorlog (die Oorlog van Hintsa) van 1834-1836 was die sesde in die reeks van nege Kaapse grensoorloë wat tussen 1779 en 1877 deur Groot-Brittanje en die Kaapkolonie teen die Xhosa-stamme gevoer is.
Redes
[wysig | wysig bron]Aan die oosgrens van die Kaapkolonie het daar omstabiele omstandighede geheers. Weens die uitbreidende Zoeloe-ryk ('n gevolg van die Mfekane) is die Xhosa suidwaarts gedryf. Gedurende die vorige grensoorloë is die Xhosa se suidwaartse beweging gestuit en die gebied ten suide van hulle beset deur die Khoikhoi, Britse setlaars en grensboere. Hoofmanne Makomo en Tjali was verbitter omdat hulle uit die Tjumi-gebied verdryf is. Die gevoel is vererger deur die vergelding deur koloniale patrollies weens die verhoogde veediefstalle deur die Xhosa as gevolg van die heersende droogte. Xhosa-oorbevolking en 'n weifelende grensbeleid (spoorstelsel, verdragstelsel, besettting van neutrale gebied) skep verdere onsekerheid. Die Xhosa vertolk dit as 'n teken van swakheid aan die kant van die blanke. Om geld te spaar was daar 'n vermindering van Britse troepe in die gebied en is daar 'n beperking op die kommando's geplaas. Handelaars het wapens en ammunisie aan die Xhosa verkoop. Gewapende Khoikhoi-drosters is met ope arms deur die Xhosa verwelkom. Daarby het die Xhosa in die vorige grensoorloë oorlogservaring teen die blanke opgedoen. Dit het alles 'n gevoel van onveiligheid by die setlaars en grensboere geskep.
Oorlog
[wysig | wysig bron]Op 21 Desember 1834 bars 'n Xhosa-mag van 15 000 man gelei deur Makomo, Tjali en ander Gaika-kapteins oor die grens van die Kaapkolonie. Alle grensbewoners is heeltemal verras. Plunderende groepe verwoes die land tussen die Winterberge en die see. In die vallei van die Katrivier het die Khoikhoi erg gely. Piet Retief en 'n kommando tree in die Winterberge teen die invallers op. 'n Honderd koloniste sterf, honderde plase is verwoes, opstalle geplunder en afgebrand. Sewe duisende mense raak dakloos. Die grensboere verloor 115 000 beeste, 161 000 skape en bokke, 5 700 perde en 60 waens. Die soldate en koloniste vergeld deur 60 000 beeste terug te verower en hutte en selfs hele krale af te brand. Tot sover as Uitenhage was daar geen blanke boer op plase meer oor nie. Baie van hulle het die veiligheid van Grahamstad opgesoek.
Die Kaapse regering tree vinnig op. Britse troepe vertrek oor land en per skip na Algoabaai. Lt.-kol. Harry Smith vertrek op sy legendariese perderit na Grahamstad. 'n Mag van 3 000 man bestaande uit 'n Khoikhoi-mag, koloniste en Britse soldate loods vergeldingsaanvalle. Die Xhosa ly verskeie neerlae o.a. by Trompettersdrift in die Groot-Visrivier. Alhoewel die meeste kapteins oorgee, vlug Makomo en Tjali, die Rarabe-hoofman, na die klowe van die Amatolaberge. Sir Benjamin D'Urban, die Kaapse goewerneur, glo verkeerdelik dat Hintsa, die kaptein van die Galekas, beheer het oor alle Xhosa-stamme en hou hom dus verantwoordelik vir die aanvalle op die koloniste en die veediefstalle. In April 1835 lei D'Urban met Harry Smith as tweede-in-bevel 'n mag oor die Groot-Keirivier na Hintsa se kraal net oos van die huidige Butterworth. In die krygsoptrede word Hintsa gyselaar geneem. In 'n ontsnappingspoging op 12 Mei by Nqabaraspruit word Hintsa doodgeskiet. Dit lei tot groot ergernis by die Britse regering, vyandskap by die Xhosa teen die Britte en opgewondenheid by die filantrope en sendelinge.
Gevolge
[wysig | wysig bron]Die Sesde Grensoorlog eindig as 'n groot militêre sukses vir die Britse owerheid. Harry Smith stig die Provinsie van Koningin Adelaide en die Fingo's word lojale Britse onderdane, word van vuurwapens voorsien, vorm kommando's om hul nuwe land te beveilig en veg as bondgenote saam in die komende oorloë. Weens 'n beperkte Britse troepemag het die owerhede baie op die kommando's staatgemaak. Owerhede het voorrade, waens en perde van die grensboere opgekommandeer. Daarby het die grensboere ook enorme verliese gelei deur die skade aan landerye en plaashuise en veediefstalle. Die vergoeding wat deur die Britse owerheid verskaf is, was onvoldoende. Lord Charles Glenelg, die Britse minister van kolonies, het die grensboere daarby ook nog beskuldig dat hul militêre ekspedisies om gesteelde vee terug te kry konflikte aanhits. Dus het die grensboere vertroue in die Britse regering en regstelsel verloor en het hierdie oorlog net nog meer bygedra tot die redes vir die Groot Trek.
Bibliografie
[wysig | wysig bron]- Böeseken, dr. A.J. 1966. Die Nuusbode. Kaapstad: Nasou.
- Gie, S.F.N.: Geskiedenis vir Suid-Afrika of Ons Verlede. Deel II (1795-1918). Kaapstad: UUB, 1955.
- Pretorius, Fransjohan (red.): Geskiedenis van Suid-Afrika. Van voortye tot vandag. Kaapstad: Tafelberg, 2012. ISBN 978-0-624-05466-5
- Van der Walt, A.J.H., Wiid, J.A., Geyer, A.L.: Geskiedenis van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasou, 1966.