Stana Tomašević
| Stana Tomašević | |||
|---|---|---|---|
.jpg?lang=sh) | |||
| Mesto rođenja | Bar Kraljevina SHS | ||
| Mesto smrti | Beograd SFR Jugoslavija | ||
| Suprug | Eugen Arnesen | ||
| Profesija | ambasador | ||
| Članica KPJ od | 1941. | ||
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba | ||
| Odlikovanja |
| ||
Stana Tomašević-Arnesen (Bar, 28. april 1921. – Beograd, 1983) je bila jugoslovenska partizanka, učesnica Narodnooslobodilačke borbe, politički komesar, a nakon rata društveno-politička radnica Crne Gore i SFRJ i prva žena ambasador Jugoslavije.
Rođena je 28. aprila 1921. godine u Baru. Njen otac Petar Tomašević bio službenik, pa se zbog očeve česte promene službe, školovala u različitim mestima. Godine 1929. njena porodica se kolonizovala na Kosovu i Metohiji. Učiteljsku školu je pohađala u Kosovskoj Mitrovici, Cetinju i Sarajevu, a od avgusta 1940. godine je radila kao učiteljica u selu Vrulja, kod Pljevalja, gde je zatekao početak Drugog svetskog rata.[1][2]
Nakon okupacija Jugoslavije, 1941. godine zajedno sa bratom Dušanom se uključila u Narodnooslobodilački pokret (NOP), a nakon izbijanja ustanka u Crnoj Gori jula 1941. godine je primljena u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Borila se najpre u partizanskom bataljonu „Jovan Tomašević”, a potom u Četvrtoj proleterskoj crnogorskoj udarnoj brigadi. Bila je jedna od prvih žena-boraca koje su se nalazile na funkciji političkog komesara, a kasnije se nalazila na drugim političkim funkcijama – člana Biroa Mesnog komiteta KPJ za Cetinje, člana Sreskog komiteta KPJ za Boku Kotorsku, člana Politiodela brigade, sekretara Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Crnu Goru i člana Biroa Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru. Aktivno je radila na organizovanju omladine i njenom uključivanju u Narodnooslobodilačku borbu, kao i na organizovanju Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USOAJ).[3][4]
Bila je većnik Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) i delegat na Drugom kongresu USAOJ-a, maja 1944. godine u Drvaru, kada je otvorila ovaj Kongres. Tokom boravka u oslobođenom Drvaru, koji je tada bio centar oslobođene teritorije Jugoslavije, Stana je bila pozvana na prijem u Štab britanske vojne misije pri NOVJ, koji je organizovao Randolf Čerčil, sin britanskog premijera Vinstona Čerčila. Tada je fotografisao britanski ratni fotograf Džon Talbot i njena fotografija se pojavila u inostranoj štampi, pa je Stana brzo postala jedan od simbola jugoslovenskog partizanskog antifašizma. Njene fotografije pojavile su se u sovjetskoj štampi, pa čak i u meksičkoj. Fotografija sa Staninim likom nalazila se na letku s pozivom omladini Evrope da sledi primer omladine Jugoslavije, koji su engleski avioni bacali iznad okupiranih zemlja. Ovaj letak inspirisao je norveškog slikara Arnea Taraldsena da na osnovu njenog lika je napravio propagandni antifašistički letak norveškog pokreta otpora.[1]
Završetak rata je dočekala u Beogradu. Bila je bolesna i iscrpljena pa je izvesno vreme provela na bolničkom lečenju. Tada joj je, greškom nedovoljno osposobljenog medicinskog osoblja, transfuzijom data krv zaraženog davaoca, što je izazvalo teško oboljenje, od čijih će komplikacije kasnije dobiti rak jetre, od koga je i umrla u 60 godini života. Nakon ozdravljenja bila je član Biroa Centralnog komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije i potom Narodne omladine Jugoslavije. Godine 1954. je u Beogradu je završila Filozofski fakultet, nakon čega je obavljala brojne važne društveno-političke funkcije. Od 1949. do 1958. godine je bila načelnica za školstvo u Agitpropu Centralnog komitetu KPJ, a od 1958. do 1963. godine je bila pomoćnik Saveznog sekretara za rad i radne odnose Mome Markovića.[3][1]
Godine 1963. na predlog predsednika SFRJ Josipa Broza Tita prešla je u diplomatsku službu i postala je ambasador SFRJ u Norveškoj. Stana je tada postala prva žena ambasador u istoriji jugoslovenske diplomatije. Do 1967. godine se nalazila na službi u Norveškoj i Islandu, a nakon povratka u zemlju bila je birana za narodnog poslanika Savezne skupštine i bila je predsednica Odbora za spoljnu politiku Veća naroda. Pošto je tokom službe u Oslu, Stana stekla veliki broj prijatelja i postigla zavidan ugled, 1973. godine je bila jedna od glavnih ličnosti koja je vodila kampanju da Tito odbije Nobelovu nagradu za mir. Od 1974. do 1978. godine je bila na dužnosti ambasadora u Danskoj. Po povratku u Jugoslaviju nalazila se na funkciji predsednika Saveznog veća Skupštine SFRJ. Bila je birana za člana Centralnog komiteta Saveza komunista Crne Gore, a nalazila se i na funkciji predsednika Komisije za negovanje revolucionarnih tradicija Saveznog odbora Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije.[3][1]
Umrla je u leto 1983. godine u Beogradu i sahranjena je u Aleji narodnih heroja na beogradskom Novom groblju.
Čitava njena porodica je učestvovala u Narodnooslobodilačkom ratu, a brata Duška su ubili četnici. Njen brat Nebojša Bato Tomašević (1929–2017), bio je diplomata i publicista. Bila je udata za norveškog reditelja Eugena Arnesena, koji je umro 1969. godine.[1]
Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih stranih i jugoslovenskih odlikovanja, među kojima je Orden bratstva i jedinstva prvog reda.[3][4]
Jedna ulica u podgoričkom naselju Zabjelo nosi njeno ime.[5]
- Ko je ko u Jugoslaviji. Beograd: Hronometar. 1970.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941–1945 tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1980.
