Stare Tarnowice
50°26′23″N 18°49′15″E/50,439722 18,820833| Dzielnica Tarnowskich Gór | |
 Kościół pw. św. Marcina | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Miasto | |
| Data założenia |
przed 1251[1] |
| W granicach Tarnowskich Gór | |
| Zarządzający |
Jarosław Podgórski |
| Powierzchnia |
6,88 km² |
| Populacja (2022) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
1771,7 os./km² |
| Strefa numeracyjna |
(+48) 32 |
| Kod pocztowy |
42-612 |
| Tablice rejestracyjne |
STA |
Położenie na mapie Tarnowskich Gór  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |
| 50°26′23″N 18°49′15″E/50,439722 18,820833
| |
| Strona internetowa | |
Stare Tarnowice (niem. Alt Tarnowitz) – część miasta[3] i dzielnica Tarnowskich Gór, od której pochodzi nazwa miasta. Powstała w 1316. Pierwszym właścicielem był prawdopodobnie rycerz Adam de Tarnowice, a następnie jego syn (lub brat) Święcisław, później Włodkowie, Wrochemowie i inni.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Najdawniejsza wzmianka o Tarnowicach (jednak o kwestionowanej datacji[4]) pochodzi z 1251 roku[1]. Późniejsze wzmianki pochodzą z początku XIV wieku, kiedy właścicielem osady był Adam de Tarnowice, występujący jako świadek w dokumentach między 1310 a 1351 rokiem. Później wsią władał Święcisław, członek dworu księcia oleśnickiego Konrada II, wyznaczony w 1369 roku jako rozjemca przy sporze o podział księstwa bytomskiego. Ostatnimi znanymi rycerzami z Tarnowic są: rycerz Sambor, wzmiankowany w 1411 roku, oraz Mikołaj i Teodor Włodkowie herbu Sulima, poświadczeni w 1415 roku. Siedzibą rycerską w XIV i XV wieku była przypuszczalnie wieża obronna wzniesiona na kopcu, którego pozostałości widoczne są za kościołem św. Marcina[5]. Osada ta należała wówczas – jak większość na terenie dzisiejszych Tarnowskich Gór – do parafii w Reptach. Na początku XV wieku została utworzona osobna parafia w Tarnowicach, w których wybudowano kościół pw. św. Marcina (zbudowany ok. 1400 r.) będący najstarszym istniejącym kościołem na terenie powiatu tarnogórskiego.
W okresie powstania Tarnowskich Gór na początku XVI wieku na polach między Tarnowicami (odtąd zwanymi Stare Tarnowice), Sowicami i Lasowicami, właścicielem osady była rodzina Wrochemowieów. Wymieniany wówczas w dokumentach Piotr Wrochem jest zapewne fundatorem zamku, który zastąpił wcześniejszą siedzibę właścicieli koło kościoła.
W 1683 w drodze na odsiecz Wiednia król polski Jan III Sobieski kazał czterech żołnierzy powiesić w Tarnowicach za to, iż rabowali[6].
W 1801 założono kolonię fryderycjańską Bergfreiheit dla górników kopalni kruszców srebronośnych „Fryderyk” w pobliskich Bobrownikach[7].
Ostatnimi właścicielami Starych Tarnowic była od 1820 roku rodzina hrabiów i książąt Henckel von Donnersmarck ze Świerklańca, która w 1822 roku przekształciła dobra tarnowickie (z Pniowcem, Opatowicami i Kolonią Wolności[8]) w fideikomis. W 1891 roku hrabia Guido Henckel von Donnersmarck połączył tereny Starych Tarnowic i Rept w jeden fideikomis dla swego młodszego syna hrabiego Krafta. Rezydował on w neorenesansowym pałacu w parku na pograniczu Rept i Starych Tarnowic.
Po 1922 r. osada znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej. W latach 70. i 80. na polach między Starymi Tarnowicami a Opatowicami wzniesiono osiedle „Przyjaźń” – największe osiedle mieszkaniowe Tarnowskich Gór. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Tarnowice Stare”[9].
Panowie Starych Tarnowic
[edytuj | edytuj kod]- Adam de Tarnowice (wzmianki między 1310 a 1351)
- Święcisław (wzmianka w 1369)
- Sambor (wzmianka w 1411)
- Mikołaj i Teodor Włodkowie herbu Sulima (wzmianka 1415)
- Wrochemowie – od co najmniej 1525 do 1603 r.
- Ohm-Januszewscy – 1603 – XVIII w.
- Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck – 1820–1848
- Guido Henckel von Donnersmarck – 1848–1916
- Kraft Henckel von Donnersmarck – 1916–1945
Transport
[edytuj | edytuj kod]Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]
Publiczny transport zbiorowy na terenie dzielnicy obejmuje przewozy autobusowe, których organizatorem od 1 stycznia 2019 jest Zarząd Transportu Metropolitalnego[10].
W granicach administracyjnych dzielnicy znajdują się przystanki: Stare Tarnowice Pomorska, Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń, Stare Tarnowice Francuska, Stare Tarnowice Janasa, Stare Tarnowice Szpital, Stare Tarnowice Pętla, Stare Tarnowice Litewska, Stare Tarnowice Sielanka, Stare Tarnowice Kościół Św. Marcina, Stare Tarnowice Staw Cegielnia, Tarnowskie Góry Hala Sportowa i Tarnowskie Góry Park Wodny[11].
Według stanu z sierpnia 2024 przez Stare Tarnowice przejeżdżają i zatrzymują się autobusy kursujące na liniach[11]:
- M107 (Tarnowskie Góry Dworzec – Pyskowice Szpitalna),
- 3 (Osada Jana Pawilon – Stare Tarnowice GCR),
- 64 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Pętla),
- 80 (Tarnowskie Góry Dworzec – Gliwice Centrum Przesiadkowe),
- 134 (Tarnowskie Góry Dworzec – Wieszowa Stacja Paliw),
- 135 (Bytom Dworzec – Stare Tarnowice GCR),
- 142 (Tarnowskie Góry Dworzec – Strzybnica Kościelna),
- 191 (Tarnowskie Góry Dworzec – Boniowice Szkoła),
- 614 i 615 (Miasteczko Śląskie Osiedle – Rybna Lotników),
- 712 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Sielanka),
- 749 (Tarnowskie Góry Plac Zembali – Stare Tarnowice GCR),
- 780 (Szarlej Kaufland – Stare Tarnowice GCR).
Handel i usługi
[edytuj | edytuj kod]
W dzielnicy poza drobnym handlem znajdują również sklepy wielkopowierzchniowe takie jak supermarket Aldi, market Stokrotka, dwa markety Biedronka, wolnostojący, pasaż handlowy „Poczdamska” mieszczący m.in. drogerię Rossmann, aptekę Ziko, księgarnię, sklepy spożywcze, pasaż handlowy „Czerwona Torebka” mieszczący m.in. aptekę sieci Zdrowit oraz filię Poczty Polskiej.
Usługi zlokalizowane są głównie na Osiedlu „Przyjaźń” (centrum spa), w dawnej wsi Stare Tarnowice znajduje się duże ogrodnictwo.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Na terenie dzielnicy mieści się przedszkole oraz żłobek (ul. Bałkańska) oraz dwie szkoły podstawowe: nr 15 przy ulicy Litewskiej i nr 8 (do 2017 Gimnazjum nr 4) przy ulicy Janasa. Brak szkół ponadpodstawowych oraz wyższych.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]- Spółdzielczy Dom Kultury „Jubilat” przy ulicy Litewskiej,
- Miejska Biblioteka Publiczna. Filia nr 2, ul. Gustawa Morcinka 7.
Herb
[edytuj | edytuj kod]
Według statutu dzielnicy Stare Tarnowice do 2015 roku herbem dzielnicy był:
(...) biała kosa bez drzewca, biała siekiera i cep, ułożone obok siebie na niebieskim polu, drzewce są barwy złotej[12].
Sport
[edytuj | edytuj kod]W dzielnicy działa klub piłkarski TS Tarnowiczanka Stare Tarnowice z siedzibą przy ulicy Włoskiej 9a[13]. Zespół obecnie (sezon 2019/2020) gra w rozgrywkach śląskiej B-klasy w grupie Bytom II[14]. Jego stadion znajduje się na terenie zabytkowego parku w dzielnicy Repty Śląskie[13].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach
- Zamek w Starych Tarnowicach
- Kościół św. Marcina w Tarnowskich Górach-Starych Tarnowicach (stary)
- Kościół św. Marcina w Tarnowskich Górach-Starych Tarnowicach (nowy)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Panic 1991 ↓, s. 13.
- ↑ BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Ludność miasta Tarnowskie Góry według stanu na dzień 31.12.2022 r.. 2023-01-11. [dostęp 2023-02-07]. (pol.).
- ↑ Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2019 r. poz. 2360).
- ↑ Drabina 2000 ↓, s. 33–34.
- ↑ Materiały z grodzisk stożkowatych w Woźnikach i Tarnowicach Starych w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu [online], www.academia.edu [dostęp 2016-04-21].
- ↑ Marcin Kopiec: Król Sobieski na Śląsku w kościołach w drodze pod Wiedeń. 1920, s. 15.
- ↑ Marek Wojcik. Kolonia Wolność Górnicza (Bergfreiheit). „Montes Tarnovicensis”, wrzesień 2017. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.).
- ↑ Tarnowice Stare, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 206.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 25. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Paweł Pawlik: Koniec KZK GOP, MZK Tychy i MZKP Tarnowskie Góry. Teraz to ZTM. onet.pl, 2019-01-02. [dostęp 2021-11-01]. (pol.).
- ↑ a b Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista przystanków: Tarnowskie Góry. Transport GZM. [dostęp 2024-03-04]. (pol.).
- ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego; tytuł: uchwała nr VII/76/2011 Rady Miejskiej w Tarnowskich Górach z dnia 16 marca 2011 r. w sprawie Statutu Dzielnicy STARE TARNOWICE.
- ↑ a b Skarb – Tarnowiczanka Stare Tarnowice (Tarnowskie Góry) [online], www.90minut.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ 90minut.pl: Klasa B 2019/2020, grupa: Bytom II. [dostęp 2019-09-14]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Idzi Panic: Wczesnośredniowieczne osadnictwo w kasztelanii bytomskiej. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.
- Jan Drabina: Okręg tarnogórski przed założeniem miasta. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
- Tarnowice Stare, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 206.
