Szanta (roślina)

Szanta
	; Morfologia (szanta zwyczajna)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	szanta
	Nazwa systematyczna
	Marrubium L.; Sp. Pl. 582. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Marrubium vulgare L.
Synonimy
	Atirbesia Raf.; Lagopsis (Bunge ex Benth.) Bunge;
	Atirbesia Raf.; Lagopsis (Bunge ex Benth.) Bunge;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Szanta (Marrubium L.) – rodzaj bylin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków^[5] (The Plant List wymienia 49 gatunków zweryfikowanych^[6]). Rośliny te występują na wyspach Makaronezji, w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji sięgając do jej centralnej części^[5]^[7]. Najbardziej zróżnicowane są w Turcji, gdzie rośnie ich 18 gatunków^[7]. W Polsce antropofitem zadomowionym jest szanta zwyczajna M. vulgare, przejściowo dziczeje (jako efemerofit) także szanta obca M. peregrinum^[8]. Na ogół są to rośliny spotykane w miejscach suchych, skalistych, w zbiorowiskach zaroślowych^[7].

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, niektóre mają własności lecznicze^[9]. Szeroko stosowana jako roślina lecznicza była zwłaszcza szanta zwyczajna, stosowana także do aromatyzowania słodyczy i likierów^[5].

Nazwa łacińska rodzaju wywodzi się od hebrajskiego słowa marob oznaczającego gorzki sok. Dawniej bowiem rośliny tego rodzaju były przez Żydów spożywane w czasie święta Pesach^[9].

Morfologia

Pokrój: Byliny i rośliny jednoroczne osiągające do 70 cm wysokości^[7]. Łodyga prosto wzniesiona, o kwadratowym przekroju^[9].
Liście: Naprzemianległe, pojedyncze, jajowate, gęsto owłosione, ze słabo widocznym nerwacją^[7]^[9].
Kwiaty: Drobne, zebrane w licznokwiatowe okółki. Kielich niewielki, z 10 wystającymi żyłkami przewodzącymi, zakończony 5, 10 lub 30 ząbkami. Korona zrosłopłatkowa, fioletowa do białej, kremowa lub żółtawa. Płatki tworzą rurkę zakończoną dwiema wargami, górną wyprostowaną i rozciętą oraz dolną trójłatkową. Pręciki cztery, w dwóch parach, schowane w rurce korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka^[7].
Owoce: Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze, gładkie rozłupki^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Marrubieae z podrodziny Lamioideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.)^[4].

Wykaz gatunków^[6]^[10]

Marrubium alyssoides Pomel
Marrubium alysson L.
Marrubium anisodon K.Koch
Marrubium aschersonii Magnus
Marrubium astracanicum Jacq.
Marrubium atlanticum Batt.
Marrubium ayardii Maire
Marrubium × bastetanum Coincy
Marrubium bourgaei Boiss.
Marrubium catariifolium Desr.
Marrubium cephalanthum Boiss. & Noë
Marrubium cordatum Nábelek
Marrubium crassidens Boiss.
Marrubium cuneatum Banks & Sol.
Marrubium cylleneum Boiss. & Heldr.
Marrubium depauperatum Boiss. & Balansa
Marrubium duabense Murata
Marrubium echinatum Ball
Marrubium eriocephalum Seybold
Marrubium fontianum Maire
Marrubium friwaldskyanum Boiss.
Marrubium glechomifolium Freyn & Conrath
Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth.
Marrubium heterocladum Emb. & Maire
Marrubium heterodon (Benth.) Boiss. & Balansa
Marrubium hierapolitanum Mouterde
Marrubium incanum Desr. – szanta siwa
Marrubium leonuroides Desr.
Marrubium litardierei Marmey
Marrubium lutescens Boiss. & Heldr.
Marrubium multibracteatum Humbert & Maire
Marrubium × paniculatum Desr.
Marrubium parviflorum Fisch. & C.A.Mey.
Marrubium peregrinum L. – szanta obca
Marrubium persicum C.A.Mey.
Marrubium pestalozzae Boiss.
Marrubium plumosum C.A.Mey.
Marrubium procerum Bunge
Marrubium propinquum Fisch. & C.A.Mey.
Marrubium rotundifolium Boiss.
Marrubium supinum L. – szanta odgięta
Marrubium thessalum Boiss. & Heldr.
Marrubium trachyticum Boiss.
Marrubium vanense Hub.-Mor.
Marrubium velutinum Sm.
Marrubium vulcanicum Hub.-Mor.
Marrubium vulgare L. – szanta zwyczajna
Marrubium werneri Maire
Marrubium womnowii Popov

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ ^a ^b Genus: Marrubium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-04-06].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 566, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Marrubium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-04-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 295. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[grin-4] Genus: Marrubium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-04-06].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 566, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[tpl-6] Marrubium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-04-06].

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 295. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[gawrys-10] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]