Teoria kurhanowa
Teoria kurhanowa – hipoteza zaproponowana w 1956 roku przez amerykańską archeolog litewskiego pochodzenia Mariję Gimbutas w monografii The Prehistory of Eastern Europe, Part I. Jest to model rozprzestrzeniania się języka praindoeuropejskiego, obejmujący w przybliżeniu lata 4400–2800 p.n.e. Teoria ta była stale modyfikowana przez autorkę, aż do lat 90. XX wieku. Nazwa pochodzi od dawnych zwyczajów pogrzebowych rozpowszechnionych na euroazjatyckim stepie – składania ciała w kurhanie[1].
Praojczyzna
[edytuj | edytuj kod]Teoria zakłada istnienie jednej konkretnej praojczyzny, zamieszkałej początkowo przez ludność posługującą się językiem praindoeuropejskim. Stosuje się również niemieckie określenie Urheimat. Praojczyzna miałaby być zlokalizowana w przybliżeniu na północ od Morza Kaspijskiego, wokół Jeziora Aralskiego, na terenie obecnego północnego Kazachstanu, rozciągając się aż do górnego biegu rzeki Jenisej. Tak szeroki zasięg praojczyzny tłumaczy się pasterskim i półosiadłym trybem życia jej mieszkańców. Mieliby oni wypasać bydło i owce, jak również udomowić konie, pomocne w późniejszej ekspansji[1].
Główne założenia
[edytuj | edytuj kod]Zgodnie z teorią kurhanową kolebką kultury indoeuropejskiej byłyby euroazjatyckie stepy. Stamtąd konni wojownicy i pasterze mieliby wyruszyć w trzech falach ekspansji podbijając kolejne lokalne grupy myśliwych-zbieraczy, narzucając im swoją kulturę i język[1].
Fale ekspansji
[edytuj | edytuj kod]Teoria zakłada trzy następujące po sobie okresy podbojów i ekspansji. Datowanie było wielokrotnie poprawiane przez autorkę, w miarę doskonalenia metody datowania radiowęglowego C14. W 1977 roku opublikowała ona ostateczną wersję:
- 1. fala (4400-4300 p.n.e.); ekspansja w kierunku na północ od Morza Czarnego, dalej w region Dunaju i Bałkany
- 2. fala (3400-3200 p.n.e.); ekspansja w kierunku Zakaukazia, obecnego Iranu, Anatolii
- 3. fala (3000-2800 p.n.e.); ekspansja w kierunku Morze Egejskiego, Adriatyku, Syrii, Palestyny, ewentualnie Egiptu[1].
Krytyka
[edytuj | edytuj kod]Niektóre założenia początkowe teorii Gimbutas były kwestionowane, często ze względu na pomijanie aspektu lingwistycznego, a nadmierne skupienie się na archeologii. Teoria opiera się w dużym stopniu na zapisie kopalnym, w szczególności na rytuałach pogrzebowych i garncarstwie. Teoria bezpośrednio wiąże ślady archeologiczne z konkretnym językiem i nie uwzględnia ewentualnych zapożyczeń[1].
Teoria anatolijska
[edytuj | edytuj kod]Jedną z najbardziej znanych konkurencyjnych teorii jest teoria anatolijska, autorstwa Colina Renfrew. Jako praojczyznę proponuje się w niej region Anatolii.