Terchová
49°15′20″N 19°02′00″E/49,255556 19,033333 Terchová, widok z Obšívanky | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Kraj | |||
| Powiat | |||
| Starosta |
Milan Laurenčík[1] | ||
| Powierzchnia |
84,54[2] km² | ||
| Wysokość |
560[3] m n.p.m. | ||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Nr kierunkowy |
+421 41[3] | ||
| Kod pocztowy |
013 06[3] | ||
| Tablice rejestracyjne |
ZA | ||
Położenie na mapie Słowacji  | |||
Położenie na mapie kraju żylińskiego  | |||
| 49°15′20″N 19°02′00″E/49,255556 19,033333
| |||
| Strona internetowa | |||
Terchová (węg. Terhely) – wieś (obec) w północnej Słowacji (kraj żyliński, powiat Żylina), położona 25 km na wschód od Żyliny, przy wylocie Vrátnej doliny. Znajduje się na pograniczu dwóch mezoregionów geograficznych: Małej Fatry i Gór Kisuckich.
25 stycznia 1688 w Terchovej urodził się Juraj Jánošík. W 2013 roku tradycja muzyki z Terchovej została wpisana na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Terchová położona jest w północno-zachodniej Słowacji (kraj żyliński, powiat Żylina), ok. 25 km na wschód od Żyliny, przy wylocie Vrátnej doliny na pograniczu dwóch mezoregionów geograficznych: Małej Fatry i Gór Kisuckich[6][7].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze ślady pobytu ludzi w rejonie Terchowej pochodzą z epoki brązu z ok. 1500 roku p.n.e.[8] Sama wieś powstała w 1580 roku[8]. W zachowanym do dziś dokumencie lokacyjnym z 22 kwietnia 1580 roku Mikołaj i Franciszek Dersffy, ówcześni właściciele "państwa" feudalnego Strečno–Gbeľany, pozwolili osiedlić się Jirikowi Mudranowi, który został sołtysem i innym 12 osadnikom na wyznaczonym miejscu "na Rovnej hore za Královu lúku". Osadnicy zostali na 12 lat zwolnieni od wszelkich danin i podatków, jedynie w przypadku wojny mieli obowiązek stawić się z bronią do dyspozycji pana. Sołtys miał prawo zbudować sobie młyn i tartak oraz swobodnie warzyć i sprzedawać piwo[9].
Wieś założona została na prawie wołoskim, które w tym czasie straciło już swe znaczenie etniczne i stawało się podstawą do jednej z form intensyfikacji gospodarki wiejskiej. Terchová była początkowo wsią pasterską, charakteryzującą się rozrzuconym osadnictwem i – początkowo – słabym rozwojem. W 1598 roku miała 19 gospodarstw – tylko o 6 więcej niż 18 lat wcześniej[9]. Charakter osadnictwa ulegał zmianie, co związane było z napływem nowej ludności – szczególnie w XVII wieku, oraz rozwojem uprawy roli. W latach 1630–1700 przybyło na ten teren wiele rodzin z południa Słowacji, zagrożonego przez napady Turków, które osiedlały się w rozrzuconych po górach kopanicach i łazach. Gospodarstwa te obrastały w kolejne domy, tworząc osiedla nazywane od przezwiska pierwszego osadnika. W szczytowym okresie wieś liczyła ponad 120 takich przysiółków[7].
W drugiej połowie XVIII wieku Terchová miała już 438 domów, w których mieszkało 380 rodzin, liczących łącznie 2164 obywateli. Duże znaczenie dla rozwoju wsi miały dziedziny rzemiosła, bazujące na obróbce drewna. W połowie XIX wieku było we wsi 10 kół wodnych z piłami (tartaków) oraz jeden młyn papierniczy[9]. Klęski naturalne w XIX wieku i emigracja do kopalń belgijskich i francuskich oraz do Ameryki, doprowadziły do znacznego zmniejszenia populacji. Wraz z ucieczką ludności po II wojnie światowej do miast, głównie Żyliny, spowodowało to zanik ok. 50 przysiółków i osad.
Pod koniec II wojny światowej Terchová została w znacznym stopniu zniszczona. Niemcy, ustępując przed nacierającym frontem, w dniach 8 i 9 kwietnia spalili wieś. Spłonęło 120 drewnianych domów wraz z należącymi do nich zabudowaniami gospodarczymi. Po wyzwoleniu ok. 100 rodzin pogorzelców wyprowadziło się stąd na południe Słowacji. Odbudowa wsi – już murowanej – miała miejsce w latach 1947–1950. Kolejna fala rozbudowy wsi zaczęła się w latach 90. XX wieku, kiedy to nastąpił jej rozwój jako miejscowości wypoczynkowej i stacji narciarskiej.
Obecnie Terchová jest znaną miejscowością turystyczną z rozbudowaną bazą noclegową i gastronomiczną, punktem wypadowym w pasmo Małej Fatry. Posiada kilka wyciągów narciarskich i dobrą komunikację autobusową z Żyliną.
Juraj Jánošík
[edytuj | edytuj kod]25 stycznia 1688 w Terchovej urodził się Juraj Jánošík. Jego pomnik – nadnaturalnej wielkości postać zbójnika wykonana w 1988 roku ze stali nierdzewnej według projektu Jána Kulicha – znajduje się u wlotu Doliny Wratnej (sł. Vrátna dolina). We wsi znajduje się również Muzeum Janosika[10].
Stylizowana postać Janosika jest umieszczona w herbie miejscowości.
W okresie lipiec-sierpień w Terchovej odbywa się festiwal folklorystyczny – Dni Janosika (sł. Jánošíkove dni)[11].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]- kościół św. Cyryla i Metodego – położony w centrum miejscowości, zbudowany w latach 1942–1949. W oknach kościoła wytrawione na matowo sceny z życia Cyryla i Metodego. W kościele znajduje się wyrzeźbiona w drewnie całoroczna szopka bożonarodzeniowa, tzw. Betlejka – dzieło lokalnych artystów Štefana Hanuliaka, Jozefa Holúbka i Štefana Krištofíka powstałe w 1976 roku[12].
- pomnik Juraja Janosika – położony na wzgórzu nad wsią, wykonany ze stalowej blachy nierdzewnej według projektu Jána Kulicha, odsłonięty podczas festiwalu Dni Janosika w 300. rocznicę urodzin zbójnika w 1988 roku[13].
Muzyka
[edytuj | edytuj kod]W Terchovej rozwinęła się charakterystyczna, skoczna muzyka ludowa (sł. Terchovská ľudová hudba, Drevená muzika, Buková muzika, Nebeská muzika, Terchovská ľudovka)[7]. Utwory instrumentalne i wokalne wykonywane są najczęściej przez 3, 4 lub 5-osobowe zespoły (dwustrunowy bas, akordeon diatoniczny), często jako akompaniament do tańca[7]. Muzyce towarzyszy biały śpiew. Do tradycji muzycznej Terchovej zalicza się również grę solową na fujarach pasterskich[7]. Technika gry przekazywana jest z pokolenia na pokolenie – w każdym przysiółku był zespół, który wypracował własny rodzaj muzyki i gry, zarachowując przy tym charakterystyczne brzmienie z Terchovej[7].
W 2013 roku tradycja muzyki z Terchovej została wpisana na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Terchová: Starosta obce. [dostęp 2016-01-06]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 84,54S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Tomasz Darmochwał (red.): Mała Fatra. Warszawa: Agencja :TD” - Wydawnictwo Turystyczne, 2004. ISBN 83-88859-13-7.
- ↑ a b c d e f UNESCO: Nomination File No. 00877. [dostęp 2016-01-06]. (ang.).
- ↑ a b Terchová: História Obec Terchová!. [dostęp 2016-01-06]. (słow.).
- ↑ a b c Klapita Marián: Vznik a začiatky Terchovej, w: "Krásy Slovenska" R. LVII, nr 4/80, s. 148-150
- ↑ Terchová: POVAŽSKÉ MÚZEUM JURAJA JÁNOŠÍKA V TERCHOVEJ. [dostęp 2016-01-06]. (słow.).
- ↑ Terchová: Jánošíkove dni. [dostęp 2016-01-06]. (słow.).
- ↑ Terchová: Terchovský betlehem. [dostęp 2016-01-06]. (słow.).
- ↑ Terchová: Socha Juraja Jánošíka. [dostęp 2016-01-06]. (słow.).
- ↑ UNESCO: Music of Terchová. [dostęp 2016-01-06]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- UNESCO: Music of Terchová. [w:] Youtube [on-line]. [dostęp 2016-01-06]. (ang.).
