Tit Livi
Titus Livius (59 pes – 17 e.s.), i njohur në anglisht si Livy, ishte një historian romak. Ai shkroi një histori monumentale të Romës dhe popullit romak, të titulluar Latin: Ab Urbe Condita, që mbulon periudhën nga legjendat më të hershme të Romës përpara themelimit tradicional në 753 para Krishtit deri në mbretërimin e Augustit në jetën e vetë Livit. Ai ishte në kushte të njohura me anëtarët e dinastisë Julio-Klaudiane dhe një mik i Augustit, [1] nipi i ri i të cilit, perandori i ardhshëm Klaudi, ai e nxiti të merrej me shkrimin e historisë. [2]
Për ne vepra e Livit ka rëndësi të madhe se në të ruhen disa të dhëna mbi fushatat e Aleksandrit Molos dhe Pirros në Itali dhe për Luftërat iliro-romake. Për këto të fundit ai plotëson në shumë drejtime ato që mungojnë ose që kanë humbur nga Polybi.
Jeta
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Livi lindi në Patavium në Italinë veriore, tani Padova moderne, ndoshta në 59 para Krishtit. [3][4][5] Në kohën e lindjes së tij, qyteti i tij i lindjes Patavium ishte i dyti më i pasur në gadishullin italian dhe më i madhi në provincën e Cisalpine Galisë (Italia veriore). Cisalpine Galia u bashkua në Itali gjatë jetës së tij dhe banorëve të saj iu dha shtetësia romake nga Jul Cezari . Në veprat e tij, Livy shpesh shprehte dashurinë dhe krenarinë e tij të thellë për Pataviumin dhe qyteti ishte i njohur për vlerat e tij konservatore në moral dhe politikë. [6] "Ai ishte nga natyra një i vetmuar, i butë në temperament dhe urrejtës ndaj dhunës; paqja restauruese e kohës së tij i dha atij mundësinë për ta kthyer të gjithë pasionin e tij imagjinativ në të kaluarën legjendare dhe historike të vendit që donte." [7]
Vitet e adoleshencës së Livit ishin gjatë viteve 40 para Krishtit, një periudhë luftërash civile në të gjithë botën romake . Guvernatori i Gaulit Cisalpine në atë kohë, Asinius Pollio, u përpoq të tundte Pataviumin në mbështetjen e Marcus Antonius (Mark Antony), udhëheqësi i një prej fraksioneve ndërluftuese. Qytetarët e pasur të Patavium refuzuan të kontribuonin me para dhe armë për Asinius Pollio dhe u fshehën. Pollio më pas u përpoq të korruptonte skllevërit e atyre qytetarëve të pasur për të ekspozuar vendndodhjen e zotërinjve të tyre; ryshfeti i tij nuk funksionoi dhe qytetarët në vend të kësaj u zotuan për besnikërinë e tyre ndaj Senatit . Prandaj është e mundshme se luftërat civile romake e penguan Livin të ndiqte një arsim të lartë në Romë ose të shkonte në një turne në Greqi, gjë që ishte e zakonshme për meshkujt adoleshentë të fisnikërisë në atë kohë. Shumë vite më vonë, Asinius Pollio komentoi me tallje "patavinitetin" e Livy-t, duke thënë se latinishtja e Livit tregonte disa "provincializma" që nuk i binin në sy Romës. Gërmimi i Pollios mund të ketë qenë rezultat i ndjenjave të këqija që ai kishte ndaj qytetit të Patavium nga përvojat e tij atje gjatë luftërave civile. [6]
Livi ndoshta shkoi në Romë në vitet 30 para Krishtit, [8] dhe ka të ngjarë që ai kaloi një sasi të madhe kohe në qytet pas kësaj, megjithëse mund të mos ketë qenë shtëpia e tij kryesore. Gjatë kohës së tij në Romë, ai kurrë nuk ishte senator dhe as nuk mbajti një post qeveritar. Shkrimet e tij përmbajnë gabime elementare për çështjet ushtarake, duke treguar se ai ndoshta nuk ka shërbyer kurrë në ushtrinë romake . Megjithatë, ai ishte i arsimuar në filozofi dhe retorikë. Duket se Livy kishte burimet dhe mjetet financiare për të jetuar një jetë të pavarur, megjithëse origjina e kësaj pasurie nuk dihet. Ai ia kushtoi një pjesë të madhe të jetës shkrimeve të tij, gjë që mundi ta bënte për shkak të lirisë së tij financiare. [6]
Livy njihej se jepte recitime për audiencë të vogël, por ai nuk ishte dëgjuar të merrej me deklamacion, atëherë një argëtim i zakonshëm. Ai ishte i njohur me perandorin Augustus dhe familjen perandorake. Augusti u konsiderua nga romakët e mëvonshëm se ishte perandori më i madh romak, duke përfituar nga reputacioni i Livit shumë kohë pas vdekjes së tij. Suetonius përshkroi se si Livi e inkurajoi perandorin e ardhshëm Klaudi, i cili lindi në vitin 10 para Krishtit, [9] të shkruante vepra historiografike gjatë fëmijërisë së tij. [10]
Vepra më e famshme e Livit ishte historia e Romës . Në të ai rrëfen një histori të plotë të qytetit të Romës, nga themelimi i tij deri në vdekjen e Augustit. Për shkak se ai po shkruante nën sundimin e Augustit, historia e Livit thekson triumfet e mëdha të Romës. Ai e shkroi historinë e tij me tregime të zbukuruara të heroizmit romak në mënyrë që të promovonte llojin e ri të qeverisjes të zbatuar nga Augusti kur u bë perandor. [11] Në parathënien e Livit për historinë e tij, ai tha se nuk i interesonte nëse fama e tij personale do të mbetej në errësirë, për sa kohë që puna e tij ndihmoi në "ruajtjen e kujtimit të bëmave të kombit të shquar të botës". [12] Për shkak se Livi shkruante kryesisht për ngjarje që kishin ndodhur qindra vjet më parë, vlera historike e veprës së tij ishte e dyshimtë, megjithëse shumë romakë besuan se tregimi i tij ishte i vërtetë. [13]
Livy ishte i martuar dhe kishte të paktën një vajzë dhe një djalë. [6] Ai gjithashtu prodhoi vepra të tjera, duke përfshirë një ese në formën e një letre për djalin e tij dhe dialogë të shumtë, me shumë gjasa të modeluara sipas veprave të ngjashme të Ciceronit . [6]
Tit Livi vdiq në qytetin e tij të lindjes Patavium në vitin 17 pas Krishtit.
Veprat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Vepra e vetme e mbijetuar e Livit njihet zakonisht si Historia e Romës (ose Latin: Ab Urbe Condita ). Së bashku me Polibin konsiderohet si një nga rrëfimet kryesore të Luftës së Dytë Punike . [14]
Kur ai filloi këtë punë ai kishte kaluar tashmë rininë e tij, ndoshta 32; me sa duket, ngjarjet në jetën e tij para asaj kohe e kishin çuar në aktivitetin e tij intensiv si historian. Ai vazhdoi të punojë në të derisa u largua nga Roma për në Padova në pleqëri, ndoshta në mbretërimin e Tiberius pas vdekjes së Augustit. Seneka i Ri [15] thotë se ai ishte një orator dhe filozof dhe kishte shkruar disa traktate historike në ato fusha. [16]
Historia e Romës shërbeu gjithashtu si forca lëvizëse pas "teorisë veriore" në lidhje me origjinën e etruskëve. Kjo për shkak se në librin Livy thotë: "Grekët i quajnë gjithashtu "Tirrena" dhe "Adriatiku". . . . Fiset alpine janë padyshim të të njëjtit lloj, veçanërisht Raetii, të cilët për shkak të natyrës së vendit të tyre u bënë aq të paqytetëruar sa nuk ruajtën asnjë gjurmë të gjendjes së tyre origjinale përveç gjuhës së tyre, madje edhe kjo nuk ishte e lirë nga korrupsioni [17] . [18] Kështu, shumë studiues, si Karl Otfried Müller, e përdorën këtë deklaratë si dëshmi se etruskët ose tirrenët migruan nga veriu dhe ishin pasardhës të një fisi alpin të njohur si Raeti. [19]
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Literatura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Livy (1919). Livy. Vëll. I. Përkthyer nga Foster, B. O. Boston: Harvard University Press. ISBN 0-674-99256-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Livy (1998). The Rise of Rome. Vëll. Books 1–5. Përkthyer nga Luce, T. J. Oxford: Oxford University Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!). - Chaplin, Janes D. (2000). Livy's Exemplary History. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-815274-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Damon, Cynthia (1997). "From Source to Sermo: Narrative Technique in Livy 34.54.4-8". The American Journal of Philology. 118 (2): 251–266. doi:10.1353/ajp.1997.0026.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Davies, Jason P. (2004). Rome's Religious History: Livy, Tacitus and Ammianus on their Gods. Cambridge: Cambridge University Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Dorey, Thomas Allen, red. (1971). Livy. London: Routledge. ISBN 9780710068767.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Feldherr, Andrew (1998). Spectacle and Society in Livy's History. Berkeley: University of California Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Hornblower, Simon; Spawforth, Antony, red. (2003). The Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-860641-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Klindienst, Patricia (1990). "'Ritual Work on Human Flesh': Livy's Lucretia and the Rape of the Body Politic". Helios. 17 (1): 51–70.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Kraus, C. S.; Woodman, A. J. (1997). Latin Historians. Oxford: Oxford University Press. fq. 51–81. ISBN 9780199222933.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Levene, D. S. (2010). Livy on the Hannibalic War. Oxford: Oxford University Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Linderski, Jerzy. "Roman Religion in Livy". përmbledhur nga Wolfgang Schuller (red.). Livius: Aspekte senes Werkes. Konstanz: Universitätsverlag Konstanz. fq. 53–70.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Miles, Gary B. (1995). Livy: Reconstructing Early Rome. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 9780801430602.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Moore, Timothy J. (1989). Artistry and Ideology: Livy's Vocabulary of Virtue. Frankfurt: Athenäum.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Rossi, Andreola (2004). "Parallel Lives: Hannibal and Scipio in Livy's Third Decade". Transactions of the American Philological Association. 134 (2): 359–381. doi:10.1353/apa.2004.0017.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Syme, Ronald (1959). "Livy and Augustus". Harvard Studies in Classical Philology. 64: 27–78. doi:10.2307/310937. JSTOR 310937.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Vandiver, Elizabeth (1999). "The Founding Mothers of Livy's Rome: The Sabine Women and Lucretia". përmbledhur nga Titchener, Frances B.; Moorton, Richard F. Jr. (red.). The Eye Expanded: Life and the Arts in Greco-Roman Antiquity. Berkeley: University of California Press. fq. 206–232.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Walsh, Patrick G. (1961). Livy: His Historical Aims and Methods. Cambridge: Cambridge University Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Tacitus. Annales. IV.34.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Suetonius. Claudius. The Twelve Caesars. 41.1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Jerome says Livy was born in 59 BC and died in AD 17. Ronald Syme and others have suggested bringing his birth and death dates back five years (64 BC – AD 12), but this idea has not gained consensus.S.P. Oakley, "Livy and Clodius Licinus", The Classical Quarterly, vol. 42, no. 2 (1992), p. 548
- ^ T.D. Barnes, "Roman Papers by Ronald Syme, E. Badian", The American Journal of Philology, vol. 102, no. 4 (1981), p. 464
- ^ A Companion to Livy, Wiley-Blackwell (2014), p. 25
- ^ a b c d e Livy 1998.
- ^ Livy (1978). Livy: The History of Early Rome. Përkthyer nga Aubrey de Sélincourt (bot. Collector's). Norwalk, Connecticut: Easton Press. fq. viii.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hazel, John (2001). Who's Who in the Roman World. Who's Who Series. Routledge – nëpërmjet EBSCOhost.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Payne, Robert (1962). The Roman Triumph. London: Robert Hale. fq. 38.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Suetonius. Claudius. The Twelve Caesars. 41.1.
Historiam in adulescentia hortante T. Livio, Sulpicio vero Flavo etiam adiuvante, scribere adgressus est. ('In his youth he began to write a history under the encouragement of Titus Livius and with the help of Sulpicius Flavus.')
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!). - ^ Dudley, Donald R (1970). The Romans: 850 BC – AD 337. New York: Alfred A. Knopf. fq. 19.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Feldherr, Andrew (1998). Spectacle and Society in Livy's History. London: University of California Press. fq. ix.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Heichelheim, Fritz Moritz (1962). A History of the Roman People. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall. fq. 47.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dillon, Matthew; Garland, Lynda (28 tetor 2013). Ancient Rome: A Sourcebook. Routledge. fq. 174. ISBN 9781136761362.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Seneca the Younger. Moral Letters to Lucilius. 100.9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Livy wrote both dialogues, which should be ranked as history no less than as philosophy, and works which professedly deal with philosophy" ("scripsit enim et dialogos, quos non magis philosophiae adnumerare possis quam historiae, et ex professo philosophiam continentis libros") —Seneca the Younger. Moral Letters to Lucilius. 100.9.}}
- ^ Livy. History of Rome. Translated by Rev. Canon Roberts, E. P. Dutton and Co., 1912.
- ^ Livy. History of Rome. Translated by Rev. Canon Roberts, E. P. Dutton and Co., 1912.
- ^ Pallottino, Massimo (1975). The Etruscans. Përkthyer nga Cremona, J. (bot. 2nd). Indiana University Press. fq. 65.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)