Trijeperioadesysteem

Trijeperioadesysteem
Holo- seen	Histoaryske Tiid
	La Tène-tiidrek			Proto- histoarje
	Hallstatt-tiidrek
	Izertiid
	Let
	Midden
	Ier
	Brûnstiid
	Neolitikum	Kopertiid
		Let		Pre- histoarje
		Midden
		Ier
	Mesoli- tikum of Epipaleo- litikum	Let
		Midden
		Ier
Pleis- toseen	Paleo- litikum	Let
		Midden
		Ier
	Stientiid

It trijeperioadesysteem waard tusken 1820 en 1830 betocht troch Christian Jürgensen Thomsen en yn 1836 (anonym) publisearre. It wie de earste kear dat besocht waard om de prehistoaryske fynsten systematysk te oarderjen troch se op te dielen yn trije haadperioades: de izertiid, brûnstiid en stientiid, op basis fan de ûnderstelling dat minsken gjin stienen ark brûke soene as se brûnzen hiene, en dat se gjin brûnzen ark brûke soene as se izeren ark hiene. Dizze ûnderstelling betsjutte dat de progresje kronologysk ferklearre wurde koe. Mar ek Johann Friedrich Danneil publisearre dat jier in Allgemeinbericht wêryn't hy ek in trijedieling fan de prehistoarje útstelde. Dit late ta fûle strideraasje tusken Dútske en Deenske gelearden, dy't lykwols benammen politike motiven hienen. Ien en oar kulminearre net tafallich yn de Deensk-Dútske Oarloch fan 1864.

Krityk

De krityk op dit systeem barste al gau los doe't de Dútske archeolooch Ludwig Lindenschmit derop wiisde dat de brûnstiid yn Noard-Dútslân letter begûn as yn Súd-Dútslân. Ek waard letter de gedachte dat de oergong tusken de perioades net hookstrooks mar gradueel ferrûn wie algemien akseptearre en it systeem waard útwreide mei de kopertiid. Al yn de 19e iuw blykte it systeem sa groumazich dat de Deen Jens Jacob Asmussen Worsaae yn 1859 in oantal ferfinings publisearre, wêrby't elke perioade (en benammen de stientiid) fierder ûnderferdield is. Tsjintwurdich wurdt in ûnderferdieling brûkt yn inkele tsientallen perioades.

It systeem is ûntwikkele foar de Europeeske prehistoarje, mar is ek yn Aazje en it Midden-Easten goed brûkber. Yn Afrika faalt it lykwols, meidat der fan in brûnstiid gjin sprake is. Ek yn Amearika is der in likense situaasje, dus dit model is beslist net universeel tapasber.