Voornaamwoord

'n Voornaamwoord is 'n woord wat as plekhouer of plaasvervanger vir 'n selfstandige naamwoord dien. In Afrikaans is daar verskillende voornaamwoorde.

Persoonlike voornaamwoord

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Persoonlike voornaamwoord.

Die persoonlike voornaamwoord staan in die plek van:

• Persoon of persone bv.
  • Willie leer hard. Hy sal beslis slaag.
  • Ek; jy; u; hy; sy; ons; julle; hulle; dit is dors.
  • Die man ken my; jou; u; hom; haar; ons; julle; hulle.
• 'n Dier of diere:
  • Die hond is in die huis. Jaag hom uit.
  • Die perske is groen. Moenie hom eet nie.

Onpersoonlike voornaamwoord

Die onpersoonlike voornaamwoord kom gewoonlik by natuurlike verskynsels voor:

• Dit reën.
• Dit hael.
• Dit spook.

Besitlike voornaamwoord

Die besitlike voornaamwoord dui besitting aan:

• Dit is my; jou; u; haar; sy fiets.
• Die fiets is myne; joune; hare; u s`n; syne;.

Betreklike voornaamwoord

'n Voornaamwoord wat 'n bysin tot die selfstandige naamwoord van die omvattende saamgestelde sin betrek, word 'n betreklike voornaamwoord genoem. Hierdie tipe voornaamwoord, as deel van 'n bysin, staan dus relatief (en met betrekking tot) die selfstandige naamwoord in die hoofsin.

Voorbeelde:

• Die persoon vir wie dit gegee is.
• Die pen wat ek gebruik is duur.

Vraag: Wanneer word wie gebruik en wanneer word wat gebruik?

"Wat" is die mees gebruikte betreklike voornaamwoord in Afrikaans en dit word vir sowel mense as diere en dinge gebruik, byvoorbeeld:

• Die man wat daar loop.
• Die hond wat daar loop.
• Die stoel wat daar staan.
• Die man wat hier was.

"Wie" verwys na mense en diere maar word in Afrikaans as betreklike voornaamwoord nooit alleen gebruik nie. Dit is dus grammatikaal verkeerd om te sê:

• Die man wie hier was. (Verkeerde gebruik)

wie is egter wel korrek indien voorsetsel soos vir, van, aan, met, op en tot vooraf gebruik word, of wanneer dit voor die partikel se gebruik word om besit aan te dui.

Korrekte voorbeelde:

• Die vrou wie se kind siek is.
• Die vrou vir wie die geskenk is.
• Die koning aan wie eer betuig word.
• Die kind met wie ek gepraat het.
• Die meisie op wie hy verlief is.

Sonder 'n voorsetsel is die vorm dus altyd wat, en in die geval van mense en diere, word wie slegs tesame met 'n voorsetsel of die partikel "se" gebruik.

In die gevalle waar wat saam met 'n voorsetsel of agtersetsel gebruik sou word, word nuwe betreklike voornaamwoorde geskep:

Byvoorbeeld:

• Die pen waarmee ek skryf is duur.

Die oorblywende betreklike voornaamwoorde is dan:

• wat + aan = waaraan.
• wat + by = waarby.
• wat + deur = waardeur.
• wat + in = waarin.
• wat + met = waarmee.
• wat + na + toe = waarnatoe.
• wat + onder = waaronder.
• wat + oor = waaroor.
• wat + op = waarop.
• wat + sonder = waarsonder.
• wat + uit = waaruit.
• wat + van = waarvan.
• wat + vir = waarvoor.

Vraende voornaamwoord

Die vraende voornaamwoord staan gewoonlik aan die begin van 'n sin:

• Wie het gekom?
• Wat het hy gesê?
• Watter kind het seergekry?
• Waaroor is jy dankbaar?
• Waarmee is jy klaar?

Onbepaalde voornaamwoord

Die onbepaalde voornaamwoord het nie betrekking op een persoon of saak nie:

• Iemand het dit gevat.
• Niemand het hulle huiswerk gedoen nie.
• Die mense sê dis waar.

Etimologie

Die woord "voornaamwoord", stam van die gelyknamige Nederlandse woord af. Die vrye morfeem, (nl) voor, kan in Nederlands (afhangende van die konteks) óf (af) voor óf (af) vir beteken. Die betekenis van "voornaamwoord" is dus dat dit "vir" 'n naamwoord instaan, en nie dat dit in 'n posisie relatief tot (dit wil sê (af) voor) 'n naamwoord staan nie.

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir voornaamwoord.