Przejdź do zawartości

Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1 stycznia 1914
Lwów

Data i miejsce śmierci

19 sierpnia 1986
Wrocław

profesor nauk medycznych
Specjalność: biochemia
Alma Mater

Uniwersytet Lwowski

Doktorat

27 czerwca 1939
Uniwersytet Lwowski

Habilitacja

1954

Profesura

1961

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Lwowski
Uniwersytet Wrocławski
Akademia Medyczna we Wrocławiu

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” Medal Komisji Edukacji Narodowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Multimedia w Wikimedia Commons

Wanda Lucyna Mejbaum-Katzenellenbogen[1] (ur. 1 stycznia 1914 we Lwowie, zm. 19 sierpnia 1986 we Wrocławiu) – polska biochemiczka, twórczyni wrocławskiej szkoły biochemicznej, profesor nauk medycznych.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie i dzieciństwo

[edytuj | edytuj kod]

Wanda Mejbaum urodziła się we Lwowie w rodzinie Wacława Mejbauma, historyka, nauczyciela i działacza Narodowej Demokracji, oraz Marii Walerii z domu Deryng (1889–1962), nauczycielki gry na fortepianie i śpiewu. Była ich najstarszym dzieckiem, miała braci Mestwina (1918–1926) i Wacława (1933–2002)[2]. W rodzinnym mieście poznała swojego przyszłego męża Jerzego Katzenellenbogena, z którym razem studiowała na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (Jerzy Katzenellenbogen został psychiatrą). Jerzy Katzenellenbogen był pochodzenia żydowskiego i podczas niemieckiej okupacji Lwowa ukrywał się w domu Mejbaumów na Zamarstynowie[3][4]. W 1946 roku w Gliwicach urodziła się im córka Ewa, a następnie we Wrocławiu Maria[3].

Okres lwowski

[edytuj | edytuj kod]
Dyplom doktorski Wandy Mejbaum-Katzenellenbogen

Studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie ukończyła w 1938 roku. Na trzecim roku studiów, po zaliczeniu egzaminu z chemii lekarskiej, została stażystką Jakuba Parnasa[3], w którego zespole kontynuowała pracę w późniejszym okresie. Umożliwiło jej to jeszcze podczas studiów napisanie pracy doktorskiej z dziedziny chemii fizjologicznej[5] pt. Mikrometoda oznaczania pentoz oraz jej zastosowanie do kozymazy i fosfokozymazy, którą obroniła w wieku 25 lat, uzyskując 27 czerwca 1939 roku stopień naukowy doktora wszechnauk medycznych[3].

W tym samym roku w czasopiśmie naukowym „Hoppe-Seyler's Zeitschrift für physiologische Chemie(inne języki)” opublikowała artykuł pt. Über die Bestimmung kleiner Pentosemengen insbesondere in Derivaten der Adenylsäure (pol. Oznaczanie małych ilości pentoz szczególnie w pochodnych kwasu adenilowego)[6] oparty na swojej rozprawie doktorskiej[7], który w latach 1945–1988 był ósmą najczęściej cytowaną (2655 cytowań) pracą naukową w dziedzinie nauk biologicznych[8] oraz jedyną polską publikacją w tzw. klasykach cytowań (ang. citation classic) wydawnictwa Current Contents of Life Sciences[9].

Okres wrocławski

[edytuj | edytuj kod]

Do roku 1946 działalność naukową i dydaktyczną prowadziła we Lwowie, by następnie przenieść się do Wrocławia, gdzie przez kolejne lata pracowała na Uniwersytecie Wrocławskim i powstałej później Akademii Medycznej. W tym czasie razem z Ireną Mochnacką(inne języki) pomagały Tadeuszowi Baranowskiemu odbudowywać i organizować we Wrocławiu życie naukowe[10]. W latach 1946–1958[11] Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen pracowała w prowadzonym przez Baranowskiego Zakładzie Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej (od 1950 roku wydział Akademii Medycznej[9]). W 1959 roku przeniosła się na Wydział Farmacji AM, jednocześnie pracując na Uniwersytecie Wrocławskim[12].

Była starszym asystentem, następnie adiunktem, a w 1954 roku uzyskała stanowisko docenta, składając rozprawę naukową dotyczącą składu chemicznego i enzymów mięśni gładkich[9]. W 1961 roku została profesorem nadzwyczajnym UWr., a w 1973 roku zwyczajnym. Z jej inicjatywy, w 1959 roku powołane zostały katedry biochemii na Wydziale Farmacji AM oraz na Wydziale Nauk Przyrodniczych UWr., których została kierowniczką[12]. W latach 1959–1968 była także kierowniczką Zakładu Chemii Fizjologicznej Wydziału Farmacji AM[1]. Poza organizowaniem katedr w obu uczelniach, w latach późniejszych pełniła także inne funkcje. W 1961 roku uruchomiła biochemię jako nowy kierunek na Uniwersytecie Wrocławskim[3]. W latach 1962–1964 była dziekanem Wydziału Farmacji, a następnie dyrektorem Instytutu Botaniki (w latach 1964–1968[1]) oraz Botaniki i Biochemii UWr. (1971–1973[1])[12]. W 1969 roku odeszła z Akademii Medycznej i kontynuowała pracę na Uniwersytecie[9].

Poza pracą uczelnianą była członkinią rady redakcyjnej polskiego kwartalnika naukowego „Postępy Biochemii(inne języki)” (1968–1983[5]), czasopisma naukowego „Acta Biochimica Polonica(inne języki)” i „Wiadomości Chemicznych”, a także przewodniczącą wrocławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej[9] (1962–1976[5]) oraz VIII Wydziału (nauk biologicznych) Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (1970–1974[5])[12]. Była także aktywną członkinią Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, a także Botanicznego, Fizjologicznego(inne języki)[11] oraz Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN[9]. W 1974 roku z jej inicjatywy zorganizowano pierwsze Sesje Naukowe Absolwentów Biochemii, które w następnych latach przekształciły się w Sesje Naukowe Absolwentów Biologii Molekularnej[12].

Dorobek naukowy

[edytuj | edytuj kod]

Prace badawcze Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen prowadziła głównie w dziedzinach biochemii i analityki biochemicznej, w większości na Uniwersytecie[12]. W swoich badaniach opracowała oryginalne metody analityczne dotyczące oznaczania pentoz, białek, alkilorezorcynoli, garbników i glikoprotein w preparatach biologicznych. Rozpoczęła także prace nad strukturą i funkcją makrocząsteczek. Interesowała się enzymami proteolitycznymi i ich inhibitorami z tkanek zwierzęcych oraz roślinnych, a także udziałem białek w strukturze i funkcji DNA i polisacharydów[9]. W następnych latach badania w tych i innych kierunkach, jak badania związków fenolowych oraz glikoprotein, były kontynuowane przez jej uczniów[12].

Wynalazła, później znaną jako „metoda wrocławska”, praktyczną i tanią turbidymetryczną metodę oznaczania białek z użyciem taniny[13], która umożliwiła pracę słabo wyposażonym klinicznym pracowniom analitycznym i naukowym. Inną opracowaną przez nią metodą było zagęszczanie białek i glikoprotein za pomocą taniny i kofeiny, co ułatwiało izolację tych makrocząsteczek z płynów ustrojowych. Mejbaum-Katzenellenbogen zbadała także endogenną funkcję orozomukoidu w surowicy ludzi zdrowych i chorych, co pozwoliło na odkrycie jego interakcji z immunoglobulinami. Profesor zapoczątkowała też i rozwinęła we Wrocławiu badania nad naturalnymi garbnikami, które, jak postulowała, mogły w warunkach in vivo unieruchamiać aktywne białka i inne makrocząsteczki[12].

Rozpoczęła także produkcję odczynników biochemicznych dla firmy Polskie Odczynniki Chemiczne. W latach 70. XX wieku Instytut Biochemii Uniwersytetu Wrocławskiego był jedynym w kraju producentem ureazy, kwaśnej fosfatazy, rybonukleazy, kilku inhibitorów proteaz oraz innych odczynników wykorzystywanych w analizie i diagnostyce[11].

Mejbaum-Katzenellenbogen opublikowała w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych w sumie niemalże 150 prac naukowych i artykułów przeglądowych[12]. Wydała także skrypt do ćwiczeń z biochemii[14] oraz przetłumaczyła (wraz z mężem) na język polski podręcznik do chemii fizjologicznej Harpera[15]. W ciągu swojej kariery naukowej i dydaktycznej wykształciła ponad 150 absolwentów biochemii, 35 doktorów, 8 doktorów habilitowanych (w większości zostali oni później profesorami)[16].

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Za działalność naukowo-dydaktyczną oraz wychowawczą i organizacyjną została wyróżniona szeregiem odznaczeń państwowych, m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi (1959), Odznaką XV-lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska (1960), Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego (1969), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1975[a]), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1975), został jej również nadany tytuł Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1982)[12][16]. Wielokrotnie wyróżniona nagrodami Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej[9]. W uznaniu zasług Polskie Towarzystwo Biochemiczne nadało jej godność Członka Honorowego (1983)[9][17].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Dane dot. nadania tego medalu W. M-K. podano za wskazanymi źródłami, jednak Medal 10-lecia Polski Ludowej był nadawany wyłącznie w latach 1954–55. Zatem źródło albo podaje błędną datę nadania lub najprawdopodobniej chodzi o Medal 30-lecia Polski Ludowej nadawany od 1974 roku.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Encyklopedia Wrocławia. Wyd. 3. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 524. ISBN 83-7384-561-5.
  2. ↑ Marian Tyrowicz: Mejbaum, Wacław. W: Polski Słownik Biograficzny, Tom 20. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich/Wydawnictwo PAU, 1975, s. 396–398.
  3. ↑ a b c d e W sobotę orzechowe rogaliki. W: Wanda Dybalska: Taki zwyczajny: o profesorach Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut”, 2005, s. 299–306. ISBN 83-7432-012-5.
  4. ↑ Joanna Halaubrener-Lisowska. Moje lwowskie dzieciństwo na Górze św. Jacka (1939–1945). „Cracovia Leopolis”. 2 (58), s. 42, 2009. 
  5. ↑ a b c d Renate Strohmeier: Lexikon der Naturwissenschaftlerinnen und naturkundigen Frauen Europas : von der Antike bis zum 20. Jahrhundert. Frankfurt a. Main: Thun, 1998, s. 192. ISBN 3-8171-1567-9.
  6. ↑ W. Mejbaum. Über die Bestimmung kleiner Pentosemengen, insbesondere in Derivaten der Adenylsäure. „Hoppe-Seyler´s Zeitschrift für physiologische Chemie”. 258 (2–3), s. 117–120, 1939. DOI: 10.1515/bchm2.1939.258.2-3.117. ISSN 0018-4888. 
  7. ↑ Obituary. „Acta Biochimica Polonica”. 33 (4), s. 232–233, 1986. ISSN 1734-154X. 
  8. ↑ David Pendelbury. Venerable Papers: Ten Classic Articles Over 50 Years Old. „The Scientist”. 4 (2), s. 14, 1990-01-20. (ang.). 
  9. ↑ a b c d e f g h i Wspomnienia pośmiertne. Prof. W. Mejbaum-Katzenellenbogen. „Diagnostyka laboratoryjna”. XXII (6), s. 225–226, 1986. Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej. 
  10. ↑ Giorgio Semenza (red.): Comprehensive biochemistry: Stories of success – personal recollections. Elsevier, 2007, s. 194. ISBN 978-0-444-52246-7.
  11. ↑ a b c Professor Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen 1911–1986. „Acta Biochimica Polonica”. 34 (4), s. 333–335, 1987. ISSN 1734-154X. 
  12. ↑ a b c d e f g h i j Profesor dr med. Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen 1914–1986. Twórczyni Biochemii Uniwersyteckiej we Wrocławiu. „Postępy Biochemii”. 33, s. 3–5, 1987. Polskie Towarzystwo Biochemiczne. ISSN 0032-5422. 
  13. ↑ W. Mejbaum-Katzenellenbogen. Turbidymetryczna mikrometoda oznaczania białek taniną. „Acta Biochim Pol”. 2 (3), s. 279–296, 1955. PMID: 13326092. 
  14. ↑ red. Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen: Ćwiczenia z biochemii dla biologów. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1981, 1982, 1989, 1992.
  15. ↑ Harold A. Harper: Zarys chemii fizjologicznej. tłum. Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen i Jerzy Katzenellenbogen. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1972.
  16. ↑ a b Bronisława Morawiecka: Wanda Mejbaum-Katzenellenbogen. W: Jan Trzynadlowski (red.): Uczeni wrocławscy. T. 2. (1974–1994). Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 1994, s. 154. ISBN 83-04-00037-7.
  17. ↑ Wiecej Informacji o PTBioch. Polskie Towarzystwo Biochemiczne. [dostęp 2009-10-12]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wanda_Mejbaum-Katzenellenbogen&oldid=73169554”