Przejdź do zawartości

Wiedeńska Umowa Językowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Wiedeńska Umowa Językowa (serb.-chorw. Bečki književni dogovor) – podpisany 28 marca 1850 w Wiedniu wspólny dokument, będący porozumieniem chorwackich i serbskich pisarzy, uczonych oraz działaczy narodowych w zakresie standaryzacji języka literackiego Chorwatów i Serbów[1]. Jest uważany za początek języka serbsko-chorwackiego[2][3].

Sygnatariusze

[edytuj | edytuj kod]

Sygnatariuszami umowy byli najważniejsi XIX-wieczni przedstawiciele chorwackiego, serbskiego i słoweńskiego świata lingwistycznego[3]:

Galeria sygnatariuszy

[edytuj | edytuj kod]

Treść i charakter

[edytuj | edytuj kod]

Umowa zaczyna się następującym zwrotem:

Niżej podpisani wiedząc, że jeden naród powinien mieć jedną literaturę (…) zebraliśmy się dnia dzisiejszego, żeby porozmawiać, jak w kontekście literatury moglibyśmy się pogodzić i pojednać[4].

W tekście dokumentu ani razu nie padła jakakolwiek propozycja nazwy dla nowego języka, mającego pomagać współtworzenie, w duchu ideologii iliryjskiej, jednego, wspólnego, południowosłowiańskiego narodu. Na jego określenie padają jedynie zaimki „my”, „swój”, czy „nasz”. Tworzenie postulowanego języka motywowano koniecznością narodową. Naród południowosłowiański winien posiadać jedną literaturę i jeden język literacki, chroniący przed ewentualną dezintegracją. Celowy lub przypadkowy brak nacisku na forsowanie nazwy pozwolił uniknąć partykularnej nacjonalizacji nowego tworu, co sprzyjało niwelowaniu barier komunikacyjnych i okazało się bardzo korzystne[1], zwłaszcza w obliczu faktu, że miał to być język wspólny dla Chorwatów, Czarnogórców, muzułmanów z Bośni i Hercegowiny oraz prawosławnych Serbów[2].

Jako dialektalną bazę budowanego języka twórcy przyjęli subdialekt określony przez dialektologów jako „nowosztokawski wariant wschodniohercegowiński w wymowie ijekawskiej”, czego głównym zwolennikiem był Vuk Karadžić. Z czasem Chorwaci nazwali go „hrvatskosrpskim” lub „hrvatski ili srpski”, Serbowie i Czarnogórcy „srpskohrvatskim” (czasami „srpski ili hrvatski”), natomiast Bośniacy stosowali nazwę „srpskohrvatski / hrvatskosrpski”, „hrvatskosrpski / srpskohrvatski” lub „bosanskohercegovački književnojezički izraz”. Potocznie mówiono najczęściej „srpski” lub „hrvatski”, czasami „bosanski”[1].

Implementacja

[edytuj | edytuj kod]
Język serbsko-chorwacki, którego historię zapoczątkowano umową

Umowa początkowo funkcjonowała jedynie na papierze. Jej elementy zaczęto przyjmować począwszy od lat 60. XIX w. w szkolnictwie i administracji (m.in. na terenie Czarnogóry). Do pełnej integracji nie doszło jednak nigdy, np. w Chorwacji obowiązywał „Pravopis hrvatskoga ili srpskoga jezika”, napisany przez Dragutina Boranicia(inne języki), a w Czarnogórze „Pravopis srpskohrvatskog književnog jezika” serbskiego lingwisty, Aleksandra Belicia, co wskazywało na to, iż realizacja postanowień umowy wiedeńskiej była iluzoryczna (oba słowniki realizowały różną koncepcję wspólnego języka)[2]. W drugiej połowie XIX wieku Serbowie i Chorwaci byli ciągle politycznie rozbici i ulegali różnym wpływom zewnętrznym (Austro-Węgry oraz Turcja). W obu krajach, głównie w Chorwacji funkcjonowały szkoły filologiczne przeciwne lingwistycznym porozumieniom[4].

Według niektórych badaczy języka, umowa była przykładem praktycznej realizacji XIX-wiecznych nastrojów nacjonalistycznych w okresie politycznych antyhabsburskich, jak również antyosmańskich ruchów na Bałkanach i wiary w bardzo istotną, kulturową rolę języka, jako czynnika narodowo- i państwowotwórczego. Wychodziła naprzeciw silnym tendencjom zjednoczeniowym części przedstawicieli narodów bałkańskich[3].

Po II wojnie światowej polityka językowa komunistycznej Jugosławii opierała się na zasadniczym dogmacie jedności językowej, skodyfikowanej w 1954 umową nowosadzką[2].

Tekst umowy po polsku opublikował Henryk Jaroszewicz w pracy „Jugosłowiańskie spory o status języka serbsko-chorwackiego w latach 1901–1991” (Wrocław, 2006)[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e Zdzisław Darasz, Pisarz i jego język. Przypadek Iva Andricia, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica 12” (12), Kraków 2017, s. 56, ISSN 2083-1765.
  2. a b c d Monika Skrzeszewska, Polityka językowa w Czarnogórze (2007–2014) – czyli rzecz o czarnogórskości [online], s. 283.
  3. a b c Karolina Katarzyna Biegańska, Deklaracija o zajedničkom jeziku 2017 a serbska polityka językowa, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Polonistyki, 2018, s. 17.
  4. a b Magdalena Herzog, Poglądy Petara Milosavljevicia na serbski język i literaturę, Gdańsk: Uniwersytet Gdański, 2009, s. 21–24.