Wikipedystka:Agewa79/brudnopis2

Polonia w Turcji

Stosunki polsko- tureckie do końca XVIII w.

Polska była pierwszym europejskim krajem Europy które nawiązało stosunki dyplomatyczne z Imperium Osmańskim. Było to w Bursie, w 1414, za panowania Władysława Jagiełły. Wysłał on do sułtana Skarbka Górskiego oraz Grzegorza Ormianina z propozycją rozejmu w sprawie Węgier.

Za panowania Władysława Warneńczyka sułtan Murad II wysłał poselstwo do Polski (tr Lehistan) z zamiarem przedłużenia traktatu zawartego za panowania Jagiełły. Kolejne przedłużenie traktatu nastąpiło w 1478 za panowania Kazimierza Jagiellończykapo kolejnej wojnie. W 1498 Turcy po raz pierwszy wkroczyli na ziemie polskie: Ruś Czerwoną i Podole. Rozejm zawarty w 1501 mówił o wykupienie jeńców i nawiązanie stosunków handlowych.

W 1553 za panowaniaZygmunta Augusta doszło do odnowienia traktatu zawartego przez Władysława Jagiełłę. Wkrótce potem książę Dymitr Wiśniowiecki z kozakami wyrusza na ziemie Tureckie. Rada Senatu zdecydowała się wysłać do sułtana Sulejmana I Wspaniałego poselstwo, by ułagodzić sułtana i pogratulować mu niedawnego zwycięstwa z Persją. Poselstwo składało się z Andrzeja Bzickiego kasztelana chełmskiego, Stanisława Żółkiewskiego, przyszłego wojewody ruskiego, ojciec hetmana, Erazma Otwinowskiego sekretarza, tłumacza i pisarza ariańskiego. (rodzina Otwinowskich była w xvi i xvii tłumaczami wielu wypraw na wschód. Samuel jest autorem przekładu 'ogrodu różanego' Saadiego). Do Stambułu poselstwo dotarło 24 sierpnia 1557, a opuściło 13 września. Erazm Otwinowski towarzyszył również delegacji Piotra Zborowskiego w 1568 oraz Jerzego Tarnowskiego w 1569. W tym okresie żoną sułtana Sulejmana II Wspaniałego była Roksolana. Pochodziła z Rohatynia na Podolu. Wzięta w jasyr, sprzedana jako niewolnica sułtanowi. Nazywano ją „Radosną Sułtanką”. Korespondowała z Zygmuntem Augustem, królową Boną. Sprzeciwiała się przymierzu Polski z Habsburgami. W tym czasie na dworze przebywał również Joahim Strasz (Ibrahim Bej). Dragoman Wysokiej Porty. Był Polakiem, poturczeńcem. Posiadał znajomość języków Wschodu. Był zręcznym politykiem, odbywał liczne podróże dyplomatyczne do Polski, Austrii, Hiszpanii. W sprawach dotyczących Polski był pierwszym doradcą sułtana. (18). W drugiej połowie XVI w. na dworze sułtana przebywał również Salomon Askenazy. Lekarz królowej Bony oraz Zygmunta Augusta, od 1561 lekarz nadworny sułtana Sulejmana. W latach 1533 i 1553 podpisano traktaty z Turcją o wzajemnej przyjaźni. Pokój trwał do bitwy pod Cecorą. 9 października 1621 doszło do podpisania pokoju i przyjaźni. Przywrócono granicę na Dniestrze. Polska miała prawo do utrzymania stałego posła w Stambule. Do Stambułu miała wyruszyć delegacja z Krzysztofem Zbaraskim na czele, by podpisać pokój. Zbaraski był koniuszym wielkim koronnym, starostą powiatów, teoretykiem wojny, uczniem Galileusza. Towarzyszył mu Samuel Kuszewicz sekretarz. Delegacja wyruszyła 9 września 1622. Rokowania pokojowe przerwał bunt janczarów i obalenia sułtana i wezyra. Nowym wezyrem został Husejn Pasza, przychylny Polsce. Potwierdzono pakt chocimski oraz zwolniono polskich jeńców.

W 1667 roku wysłano do sułtana Mehmed IV delegację pod przewodnictwem Hieronima Radziejowskiego w celu przedłużenia pokoju. W tym czasie w Turcji mieszkał Wojciech Bobowski (Ali Bej). Pochodził z Małopolski. Dostał się do niewoli tatarskiej a stamtąd do Turcji. Oddano go do szkoły paziów, tu przyjął Islam i nowe imię: Ali Bej. Piastował stanowisko pierwszego dragomana na dworze sułtanów. Przekładał na język turecki modlitewniki, Biblię, dzieła holenderskiego prawnika Grotiusa, Komenskiego. Zbierał informacje o Islamie.

W 1667 Jan Kazimierz podpisał traktat polsko-rosyjski. Turcja uznała go za akt przeciwko sobie i do działań dywersyjnych i zaczepnych skierowała Tatarów w 1667. Atak został odparty przez hetmana Jana Sobieskiego. Turcja żądała wycofania wojsk polskich z Ukrainy i Podola. Wojna rozpoczęła się 1672 roku. Polska utraciła Kamieniec. W Buczaczu 1672 podpisano traktat, na mocy którego Polska zrzekała się na rzecz Turcji Ukrainy i Podola z Kamieńcem oraz zobowiązała się płacić roczny haracz. Sejm Warszawski w 1673 podjął uchwały o stanie obronności państwa, opracowano memoriał w sprawie wojny z Turcją. W październiku rozpoczęła się kampania Sobieskiego zakończona zwycięstwem pod Chocimiem. Następna kampania w 1675 zakończyła się podpisaniem układu żórawińskiego. Polska przestała płacić haracz, Podole z Kamieńcem pozostawało przy Turcji. Sprawę Ukrainy odroczono do dalszych rozmów.

W maju 1677 pod przewodnictwem Jana Gnińskiego(herbu Trach, wojewoda chełmiński) do Turcji udała się kolejna delegacja w celu zawarcia pokoju z Turcją. Rozmowy trwały 18 miesięcy do grudnia 1678. Potwierdzono układ żurawiński, wykupiono polskich więźniów. (znaleźć miniatury Sevina obiad u wezyra, seraj, 1679).

2 stycznia 1683 rozpoczęła się wojna Turcji z Austrią. W kwietniu 1683 roku został zawarty sojusz austriacko- polski, a w lipcu Jan III Sobieski wyruszył na pomoc oblężonemu Wiedniowi. 12 września armia turecka została rozbita, a Kara Mustafa uciekł. W styczniu 1699 w Karłowicach został zawarty traktat, w wyniku którego Polska odzyskała utracone ziemie z Kamieńcem włącznie. Turcja utraciła praktycznie wszystkie terytoria w Europie. Wraz z osłabieniem Turcji, animozje pomiędzy krajami słabną. Ratyfikacja traktatu odbyła się w Turcji. Na czele delegacji stanął Rafał Leszczyński. W XVI w.-XVII w. poselstwa z Polski do Turcji informowały o koronacji nowego króla, zatwierdzano umowy i traktaty. Odegrały dużą rolę w kształtowaniu wyobrażenia o Polakach, kulturze, obyczajach i bogactwie. Rodził się mit o bogatym i potężnym Lechistanie.

W czasie Konfederacji Barskiej sułtan Mustafa III dostarczał konfederatom broń i amunicję. Turcja w XVII w. opowiedziała się po stronie Leszczyńskiego, przeciwko Sasom. Po wyborze Stanisława Poniatowskiego na króla Polski, wysłannika Tomasza Aleksandrowicza traktowano podejrzliwie. Aleksandrowicz, zorganizował pierwszą stałą polską placówkę w Stambule. Jego następcą został Bogumił Everhardt. Dary Stanisława Augusta przywiezione przez Aleksandrowicza znajdują się obecnie w pałacu Topkapı.

Od drugiej połowy XVIII w. posłowie polscy w Stambule przebywali na stałe. Niektórzy również i dla innych mocarstw, tak jak Karol Adolf Boscamp Lasopolski, przebywający w Stambule od 1776. pracował nie tylko dla Polski, ale również dla Rosja.

11 października 1766 założono szkołę polską w Stambule, dla szkolenia tłumaczy. Przetrwałą 30 lat. Ukończył ją między innymi Piotr Crutt. W czasie Insurekcji kościuszkowskiej w Stambule pomagał uchodźcom przybywającym z Polski. Innym uczniem był Kirkor- tłumacz Ogińskiego- jednego z emisariuszy powstania. Obok szkoły, w Stambule istniał kantor pocztowy istniejący od 1793 roku. Polskim posłem był wówczas Piotr Potocki. Mieszkał przy ulicy noszącym wówczas nazwę ulicy Polskiej (Leh sokağy). Sekretarzem poselstwa był Chrzanowski. Chrzanowski zmarł na cholerę panującą w Turcji w latach 1792-1793]. Pochowano go tak jak innych polaków w Kościół NMP Drapieris w Perze.

W czasie Sejmu Czteroletniego Rosja żądała zamknięcia polskich placówek w Turcji. Turcja ociągała się z tym. W tym czasie rodzi się legenda o domu przy Leh sokağy. Legenda o poselstwie kraju, którego nie ma na żadnej mapie Europy. Na oficjalnych przyjęciach było zawsze zarezerwowane puste miejsce dla przedstawiciela dyplomatycznego Lehistanu, który jak ogłaszał mistrz ceremonii „tym razem nie mógł przybyć”. Turcja jako jedyne państwo nie uznało rozbiorów Polski. W drugiej połowie XVIII w. następuje ożywienie kontaktów handlowych między Polską a Turcją. Z Turcji importowano tkaniny, kawę, owoce i słodycze, do Turcji wywożono wódkę. W Stambule pojawiły się pierwsze polskie sklepy. Kupcami byli: Marcin Persowski, Bogdan Markiewicz, Jakub Muradowicz, A. Okulski (kupiec z Warszawy, ożeniony z Ormianką). Pojawiają się pierwsi turyści. W 1784 w Stambule przebywał Jan Potocki autor „Rękopisu znalezionego w Saragossie”. Wraz z nim podróżował Aleksander Borzęcki. W 1787 roku Stambuł odwiedziła Urszula z Zamoyskich Mniszchowa (żona marszałka wielkiego koronnego i siostrzenica króla) wraz z przyjaciółkami. W tym samym czasie przebywał w Stambule rysownik Stanisława Augusta Jan Christian Kamsetzer z poleceniem utrwalenia na rysunkach architektury Stambułu.

W więzieniu w wieży Yedikule również przebywali Polacy: Józef Szumlański (w czasie walk [Napoleon I Bonaparte|Napoleona]] w Egipcie dostał się do niewoli tureckiej).

Stambuł dla uciekinierów z Polski stał się miejscem politycznego azylu. Po upadku konfederacji barskiej Kazimierz Pułaski i inni konfederacji uciekli właśnie tutaj. Pułaski otrzymał od Wysokiej Porty zasiłek. Usiłował organizować polskie oddziały zbrojne. We wrześniu 1777 ze Smyrny statkiem przedostał się do Francji. Następnie w Stambule przebywał Józef Sułkowski zabiegając u ambasadora Francji o poparcie sprawy polskiej. Po krótkim pobycie w Polsce wraca przejściowo do Stambułu w 1795 a następnie udaje się do Francji. W tym samym roku w Stambule przebywa Józef Zajączek oraz wódz powstania kościuszkowskiego na Wołyniu generał Joachim Denisko. W latach 1795- 1796 w Stambule przebywa Michał Kleofas Ogiński.

Stambuł był drugim po Paryżu ośrodkiem polskiej emigracji po III rozbiorze Polski.

Polonia w Turcji

W czasie Powstania listopadowego liczono na poparcie Turcji. Posłowie sejmu: Roman Sołtyk, Franciszek Dąbrowski, Tadeusz Ślaski, domagali się wysłania do Turcji delegacji, która miała nakłonić Turcję do wystąpienia przeciwko Rosji. Wniosek odrzucono. Przeciwko był m.in. Julian Ursyn Niemcewicz, uważający, że sytuacja wewnętrzna w Turcji jest tak napięta, że państwo to nie będzie brało udziału w żadnej wojnie . W grudniu]] 1830 minister Sebastiani wysyła Aleksandra Colonnę Walewskiego w tajnej misji dyplomatycznej z Paryża do władz powstańczych. (syn Marii Walewskiej i Napoleona, aresztowany przez Prusaków, ucieka, dociera do Warszawy. Adiutant naczelnego wodza powstania Michała Radziwiłła, za udział w bitwie pod Grochowem, został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari). W 1831 wysłano go do Londynu z poleceniem od rządu powstańczego, by zorganizować wysłanie posłów do Stambułu z apelem o uznanie powstańczych władz i wszczęcie działań zbrojnych przeciwko Rosji. Posłami tymi byli: Konstanty Waldorff- Wolicki, Konstanty Linowski (syn dyrektora poczty w Królestwie Polskim), Bartłomiej Komirowski. Wyruszyli 13 marca 1831, dotarli do Stambułu 9 maja. Upadek powstania spowodował, że pojedynczo opuścili Stambuł.

Zabiegi u sułtana przejmie emigracja polska: obóz Czartoryskiego oraz Towarzystwo Demokratyczne Polskie z Joachimem Lelewelem na czele. Między sułtanem Mahmudem II a władcą Egiptu wybuchła wojna i Turcja szukała sprzymierzeńca. Jeden z posłów Wysokiej Porty w Paryżu- Namyk Pasza poznał Adama Czartoryskiego i jego poglądy na rolę Turcji w odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Zrodził się pomysł aby część emigracji polskiej przenieść z Paryża do Stambułu i by pomogła ona zreorganizować armię i administrację sułtańską w ramach odbywającego się w Turcji tanzimatu. Pomysł ten został niezrealizowany. Następca Namyka Paszy- Reszid Pasza również pozostawał w bliskim związku z Adamem Czartoryskim i jego siostrzeńcem Władysławem Zamoyskim.

Dzięki tej współpracy między Hotelem Lambert a Reszidem Paszą do Stambułu wyjechał generał Wojciech Chrzanowski (uczestnik kampanii napoleońskiej, członek sztabu kwatermistrzowskiego armii Królestwa Polskiego, uczestnik walk w wojnie rosyjsko-tureckiej 1828, autor pierwszej mapy Królestwa). W Stambule zostaje pierwszym doradcą sułtana do spraw armii. Zreorganizował turecką armię: wprowadził rekrutację zbliżoną do francuskiej, powołał dywizje obrony terytorialnej, utworzył artylerię i konnicę, opracował plany umocnień fortyfikacyjnych miasteczka Szumla (dziś Kolarowgard).

Z inicjatywy Adama Czartoryskiego i z poparciem Reszida paszy, w 1841 w Stambule powstaje stała Agencja Polska. W jej skład wchodzili: agent główny, radca, sekretarz, kanclerz, dragoman, trzech służących i strażnik. Rząd turecki zobowiązał się subwencjonować Agencję w pierwszych latach jej działania. Pierwszymi pracownikami Agenci byli: K. Wereszczyński, Puławski (polski Tatar, zmienił w Turcji imię na Ahmed Beja).

Agentem głównym został Michał Czajkowski. (Kozak-powieściopisarz. Pochodził z Ukrainy. Uczestnik powstania listopadowego. Początkowo członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, w 1836 przeszedł do Konfederacja Narodu Polskiego, w 1838 związał się z Hotelem Lambert. W Stambule jego celem było osłabienie wpływów rosyjskich na Wysoką Portę.

1842 do Stambułu przybyła Ludwika Śniadecka (Kornelia Ludwika Śniadecka). (Pochodziła z Wilna, kochał się w niej Juliusz Słowacki. Zakochana we Korsakowie. Zmarł w Szumli a ona zdecydowała się pojechać do Turcji i odnaleźć jego grób. Po powstaniu wyrusza w drogę. W Odessie pozostała 11 lat). W Stambule poznała Michała Czajkowskiego. Zamieszkali razem w dzielnicy Ortaköy. Po pożarze w 1851 przenoszą się na Beşiktaş. Beşiktaş był miejscem spotkań stambulskiej polonii, sułtańskich dostojników, przyjeżdżających z zagranicy Polaków. Dom odwiedził Adam Mickiewicz, Teodor Tomasz Jeż, Karol Brzozowski, Władysław Mickiewicz, Ryszard Berwiński (poeta, publicysta, polityk, żołnierz), Stanisław Chlebowski (malarz). Dla gości zawsze były przygotowane pokoje gościnne, konie i powozy. Decyzję związania się z żonatym Czajkowskim Ludwika Śniadecka przypłaciła zerwaniem kontaktów z rodziną. Grobu w Szumli nie udało się jej odnaleźć, by uczcić pamięć Korsakowa zorganizowała w monasterze w Czylin Dere przytułek dla uciekinierów z Rosji. Nadzorcą został Antoni Aleksander Iliński. Iliński wraz z Czajkowskim koło monastyru zaczęli formować oddziały kozackie. Do pomocy Ilińskiemu przydzielono Tatara Puławskiego. Oboje zostali aresztowani w wyniku zabiegów carskiego posła w tureckim ministerstwie wojny. By wydostać się z niego, przeszli na Islam. Odtąd Iliński nazywał się Iskender Bej, a Puławski- Ahmed Bej. Ludwika Śniadecka, podczas nieobecności Sadyka Paszy w Stambule, przebywała w kupionym przez Sadyka folwarku w Üsküdar po azjatyckiej stronie miasta. Umiera 22 lutego 1866. Pochowano ją na cmentarzu w Adampolu.

Iskender Bej reorganizował armię sułtańską, w czasie Rewolucji Węgierskiej dołączył jako ochotnik do oddziałów Bema. Ożenił się w 1850 roku z czternastoletnią Bośniaczką. Służył jako komentant 3 pułku jazdy w wyprawie Ömera Paszy w stłumieniu powstania w Bośni i Hercegowinie. Podczas Wojny Krymskiej otrzymał tytuł generała i tytuł paszy. Umiera w 1861. Pochowano go na cmentarzy w Stambule, za Bramą Adrianopolską.

Od 1849 roku, po przegranej węgierskiej Wiośnie Ludów zaczyna się prawie masowe osadnictwo Polaków w Turcji. Agencja oprócz pracy politycznej, zajmuje się również organizowaniem dla Polaków pracy, mieszkań. 17 grudnia 1850Michał Czajkowski przyjmuje Islam, zmienia imię na Sadyk Pasza i przekazuje kierownictwo Agencji Polskiej Władysławowi Kościelskiemu. Mimo to, oficjalne stosunki z Wysoką Portą i koordynowanie prac agentów polskich na wschodzie oraz kontakty z Hotelem Lambert, nadal należą do Sadyka Paszy. Władysław Kościelski (uczestnik powstań w Wielkopolsce 1846-1848). Kieruje Adampolem i reprezentuję Polskę w Turcji. Rośnie jego znaczenie w Divanie i tureckim ministerstwie wojny (Seraskieracie). Za zasługi przy organizowaniu wojska tureckiego na Bałkanach i Krymie zostaje mianowany generałem dywizji i otrzymuje tytuł paszy. Przechodzi na Islam i otrzymuje tytuł Sefer Bej. Z czasem rośnie jego znaczenie również u sułtana Abdulecida. Jest propagatorem europejskiego ceremoniału na dworze, reogranizuje konnicę. Jest Marszałkiem dworu i mistrzem ceremonii.

Czajkowski od 1854 werbował ochotników do powstających legionów, w obliczu zbliżającej się wojnie turecko-rosyjskim. Sztandar legionów był dwubarwny, na czerwonym polu srebrny półksiężyc, na białym polu, złoty krzyż prawosławny. Komendantem pułku został pułkownik Kirkor. W czasie Wojny Krymskiej walczyli z generałem Paskiewiczem, dotarli do Bukaresztu. Zgodnie z zawartym turecko-austriackim rozejmem, Bukareszt został przekazany Austrii. Za waleczność i odwagę Sadyk Pasza zostaje odznaczony najwyższym orderem tureckim- orderem Medżidje. Gdy na ziemiach polskich wybuchło Powstanie Styczniowe, Sadyk Pasza potępia powstanie, jest rzecznikiem idei panslawistycznych, myśli o podporządkowaniu swoich oddziałów Rosji. Jego syn Władysław (Muzaffer Bej) (komendant szkoły podoficerów w Stambule założonej przez Sadyka Paszę, kapitan gwardii sułtańskiej) sprzeciwiał się tej decyzji. Również Polonia w Stambule sprzeciwia się temu. Sadyk Pasza, po śmierci Ludwiki Śniadeckiej podjął decyzję o przeniesieniu się na Ukrainę. Rząd sułtana uznał to za zdradę i odebrał mu tytuły, odznaczenia i generalską pensję. Michał Czajkowski umarł 4 stycznia 1886.

Z Paryża przyjechała do Stambułu córka Sadyka Paszy- Karolina Suchodolska (żona malarza Piotra Suchodolskiego). Książę Adam Czartoryski jeszcze przed założeniem Agencji Polskiej wykupywał polskich żołnierzy z niewoli tureckiej, rosyjskiej, czerkieskiej. Pomagali mu w tym misjonarze- Lazaryści. Książę Adam Czartoryski wykupił od nich teren położony u stóp góry Alemdağu, kilkadziesiąt kilometrów od Stambułu. W przeszłości koczowali tu Cyganie, stąd jego wcześniejsza nazwa- Czingiane Konağı, czyli Cyganie Obozowisko. Dopiero syn księcia Adama- Władysław Czartoryski w 1883 w całości spłacił ziemię.

Agenci:

• Michał Czajkowski
• Kościelski
• od marca 1852 Stanisław DrozdowskiDrozdowski- doktor. Zwalcza epidemię cholery i febry. Sprowadza z Europy laudanum i chininę, organizuje pierwsze lazarety polowe, wygłasza odczyty o higienie. Za zasługi w walce z epidemiami otrzymuje od sułtana Abdülmecida tytuł lekarza dworu, a gdy uratował zdrowie matki padyszacha, ten nadał mu tytuł paszy Bagdadu. Drozdowski go nie przyjął, zostając w Adampolu.
• 1858 Władysław Jordan. Podpułkownik. Współpracownik generała Bema. Jeden ze współorganizatorów oddziałów polskich w armii węgierskiej, towarzysz Bema w obozach w Turcji.
• 1864 Tadeusz Oksza- Orzechowski. (doktor, urodzony w 1837 na Podolu w bogatej rodzinie ziemiańskiej, powstaniec styczniowy, wysłany przez Traugutta do Turcji z prośbą o pomoc powstańcom. Urodzony dyplomata.

Początkowo osadę zamieszkiwali wykupieni z niewoli rosyjskiej powstańcy z 1831. następnie żołnierze Bema po Wiośnie Ludów oraz z legionu Wysocki. Otrzymywali ziemię, budulec, narzędzia rolnicze, konie lub woły, drób. Ziemię otrzymywano w wieczystą dzierżawę, nie wolno jej było sprzedawać. W wypadku małżeństwa z nie polakiem osadnik tracił prawo do ziemi i musiał opuścić Adampol. Prawo do osiedlenia się mieli tylko Polacy albo Słowianie- katolicy. W zamian za ziemię i dom, mieszkańcy zobowiązani byli do pracy na folwarku i przy szarwarkach jeden dzień w tygodniu. W 1847 pańszczyzna została zamieniona a 6 dni w roku pracy na folwarku, a następnie zniesiono ją zupełnie. Na czele osady stał wybierany przez osadników wójt, który podlegał mianowanemu przez Czartoryskiego 'agentowi głównemu' w Stambule. Spory miał rozstrzygać konsul francuski. Kościelski zakłada pierwszą cegielnię w Adampolu. Powstają murowane domy. Stanisław Drozdowski zakłada pierwszą szkołę polską, młyn wodny.

Stopniowo rysują się różnice poglądów między Drozdowskim a Zamoyskim. Według Drozdowskiego, należy połączyć pracę Agencji Polskiej z dążeniami Słowian Bałkańskich. Zamoyski natomiast uważał, iż Agencja Polska powinna działać wyłącznie dla interesów Francji i Anglii. Zamoyski starał się osłabić znaczenie Drozdowskiego i ostatecznie udało mu się zastąpić go na stanowisko kierownika Agencji Władysławem Jordanem. Jordan nie był lubiany w Adampolu. Prowadził bardzo wystawny tryb życia, który to pokrywał z dochodów z Adampolu. Wójtem wsi był wówczas ksiądz Ławrynowicz. (liberał, demokrata, uważał, że interesy Adampola są sprzeczne z wielką polityką prowadzoną przez Czartoryskich i Hotelem Lambert).

15 lipca 1861 umarł w Paryżu książę Adam Czartoryski. Na czele stronnictwa stanął jego syn Władysław, realną władzę ma Władysław Zamoyski. Zamoyski widząc rozdźwięk pomiędzy Jordanem a Polonią turecką zastępuje Jordana doktorem Tadeuszem Okszą- Orzechowskim w 1864. Wraz z Okszą- Orzechowskim do Stambułu przybyli generał Edmund Taczanowski oraz generał Edmund Różycki. Orzechowskiemu sprzyjał również Kościelski (Sefer pasza). Turcja dała Orzechowskiemu cichą aprobatę w jego planach, czyli stworzeniu wojska, które uderzy na ziemie ruskie. Po upadku powstania Orzechowskiemu zaproponowano kierowanie Agencją i Adampolem, ten jednak, czując się wysłannikiem Traugutta i nie popierając poglądów Hotelu Lambert odmówił. Przeniósł się jednak do Adampola i poznawszy jego mieszkańców po pewnym czasie zgadza się na nieoficjalne kierowanie Adampolem. Mianuje nowego wójta po śmierci księdza Ławrynowicza- Wilkoszewski. Rozbudowuje szkołę w Adampolu. W 1865 roku w Stambule wybuchła epidemia cholery. Orzechowski uczestniczył w jej zwalczaniu, za co otrzymał od sułtana order Medżidije. W 1867 założył w Stambule Korespondencyjne Biuro Prasowe. Było ono subwencjonowane przez Wysoką Portę, służyło koordynacji działań polskich agentów w Wiedniu, Budapeszcie, miastach bałkańskich, Petersburgu, Odessie, zdobywało informacje o sile i rozmieszczeniu floty rosyjskiej na Morzu Czarnym, rozlokowaniu wojsk rosyjskich, pruskich w obliczu zbliżającej się wojny rosyjsko- pruskiej oraz wojny rosyjsko- tureckiej. Orzechowskiego wkrótce zaczęto nazywać w Stambule Okszą Bejem. Pomagał wielkiemu wezyrowi Ali paszy w uzyskaniu międzynarodowej pożyczki, pośredniczył w zakupie statków parowych, broni i amunicji. Był jednym z akcjonariuszy spółki budującej koleje we wschodniej Rumelii, opracowywał plany podmiejskiej kolei w Stambule, tworzył projekty stałej komunikacji pasażerskiej na Bosforze i Dardanelach. Od 1866 odgrywał ważną rolę w politycznych posunięciach dworu tureckiego, przygotowywał wraz z Wacławem Przybylskim (współpracownik '”Kuriera Warszawskiego,” były profesor nauk przyrodniczych, autor prac z dziedziny statyki i medycyny, tłumacz L'Oiseau Micheleta, uczestnik powstania styczniowego, sekretarz ds Litwy przy Rządzie Narodowym, zbliżony zaopatrywaniami do obozu białych, przez pewien czas był naczelnikiem Warszawy. W okresie dyktatury Traugutta kierował wydziałem prasowym i z jego ramienia przyjechał do Turcji.) podróże sułtana Abdulaziza do Francji i Anglii, brał udział w nawiązaniu stosunków Turcji z Watykanem.

Wacław Przybylski był znany w Turcji pod imieniem Wacława Beja. Publikował artykuły na temat Turcji w Paryżu, zajmował się sprawą stosunków turecko- rosyjskich i opublikował pracę „Les Ottomans et les Moskovites”. Rząd turecki zlecił mu pomoc w nawiązaniu stosunków z Napoleonem III i pośredniczenie w rozmowach francusko- tureckich w 1867. Zmarł w Stambule w 1871. W tym samym roku z Turcji wyjechał Orzechowski. Umarł w Zurychu w 1902.

Po powstaniu styczniowym do Turcji napłynęła nowa fala uchodźców. Wykształceni, wiele wnieśli do Turcji: rząd turecki zlecał im wiele oficjalnych robót: budowali pierwsze linie kolejowe na Bałkanach, mosty i drogi, zakładają linie telegraficzne i telefoniczne (między innymi Karol Korab- Brzozowski. Wojna turecko- rosyjska zakończona Traktatem Londyńskim stworzył nowy układ sił i od tej pory Turcja zaczęła szukać porozumienia z Rosją, która zaczęła żądać rozwiązania Biura Korespondencyjnego i wydania polskich oficerów. Turcja nie spełniła tego żądania oświadczając, że wydanie emigrantów nie jest zgodne z zasadami Koranu. Ponadto w Rosji i Turcji obowiązywał traktat z 1774 głoszący, że ekstradycji nie podlegają wszyscy ci, którzy przejdą na islam lub prawoslawie.

Generał Bem wierzył, że jedynie Turcja przez wypowiedzenie wojny Rosji pozwoli Polsce i innym narodom słowiańskim odzyskać niepodległość. Jego ideą było trójzaborowe powstanie wywołane wojną. Po upadku rewolucji węgierskiej udał się więc do Turcji wraz z żołnierzami polskimi i węgierskimi, między innymi Ilińskim, Zarzyckim, Władysławem i Zygmuntem Jordan, Tomaszem Wierzbickim, Teofilem Łapińskim. Początkowo zostali umieszczeni w obozie w Widyniu, następnie przeniesiono ich do Szumli. W 1849 Bem przeszedł na Islam przyjmując imię Murad Pasza. Uważał, że tylko w ten sposób będzie mógł swobodnie organizować oddziały wojskowe. Inni zarzucili mu strach przed ekstradycją. Za Bemem na islam przeszli: pułkownik Dionizy Zarzycki (Osman Bej), podpułkownik Józef Woroniecki (Yusuf Bej), Teofil Łapiński (Tewfik Bej), pułkownik Antoni Iliński (Iskender Bej). W Szumli towarzyszami Bema był między innymi Władysław Kossak: brat malarza Juliusza istryj Wojciecha, oraz Adolf Biskupski, który następnie osiadł w Adampolu. Gdy zlikwidowano obóz w Widyniu a następnie zwolniono internowanych w Szumli i Kütahii, polscy żołnierze przenieśli się do Stambułu. Założono biuro, zajmujące się wyszukiwaniem dla przybyłych mieszkań i pracy. Ben korespondował z Michałem Czajkowskim, zabiegając o współpracę z sułtanem, by zreorganizować oddziały polskie. Wielki Wezyr Reszid Pasza planował, że w razie wojny turecko- rosyjskiej, głównodowodzącym armii sułtańskiej zostanie generał Bem. Rosja żądała przeniesienia Bema do Aleppo i stało się to w 1850. W Aleppo uczył się tureckiego, założył rafinerię saletry, fabrykę prochu i zbudował arsenał. Rząd sułtana wyraził zgodę na przyjazd oficerów polskich potrzebnych przy pracach w rafinerii i fabryce. Umarł tutaj 10 grudnia 1850 w otoczeniu przyjaciół: Dionizego Zarzyckiego (Osman Bej), Luboradzkiego (Mehmed Hilmi), György Kmety (Ismail Pasza), major Fiala. Obecny byli również Ferdinand Marie de Lesseps- budowniczy Kanału Sueskiego oraz dostojnicy tureccy . Pochowano go na wojskowym cmentarzu na górze Dżebel el Islam (Góra Wielkich Ludzi), zgodnie z muzułmańską tradycją, z głową zwróconą w kierunku Mekki. W 1929 trumna powróciła do Polski.

W latach 1853- 1855 próby stworzenia konkurencyjnych pułków kozackich czynili Michał Czajkowski oraz Władysław Zamoyski. Konkurencja panowała również między generałem Bemem a Wysockim. Józef Wysocki dostał się do Turcji po natarciu przez generała Paskiewicza na wojska węgierskie, które to były osłaniane przez oddziały polskie. Po klęsce pod Temesvarem w 1849 wycofali się przez Serbię do Turcji. Umieszczono ich w Teke, (?) następnie w Widyniu i Szumli. Polscy generałowie: Dembiński, Wysocki, pułkownik Zamoyski, zamieszkali w koszarach wraz z żołnierzami. Władysław Zamoyski uważał, że droga do niepodległości Polski wiedzie przez Turcję. Należy wstępować do wojska tureckiego i wewnątrz niego tworzyć pułki polskie. Generałów i wyższych oficerów, których internowania żądała Rosja i Austria- między innymi Wysockiego i Dembińskiego wysłano do obozu w Kütahii. Zwolniono ich w 1851, Wysocki udał się do Paryża, gdzie stał się członkiem Stronnictwa Demokratycznego kierowanego przez Koło Polskie.

W 1853 wraz ze wzrostem napięcia na wschodzie idee stworzenia legionu polskiego znowu odżyły. Anglia i Francja kierują się w stronę Turcji wraz ze wzrostem wpływów rosyjskich na wschodzie. Istnieje ponownie możliwość interwencji zbrojnej, rozpoczyna się ożywiona działalność Hotelu Lambert i Koła Polskiego. Koło sprzeciwiało się wywołaniu powstania na ziemiach polskich, ale popierano zorganizowanie w Turcji oddziałów wojskowych. Dlatego wysłało do Stambułu Karola Koraba- Brzozowskiego(poeta, demokrata zaangażowany w konspiracyjną działalność młodzieży warszawskiej, walczył w 1848 w Poznańskiem) by zbadał nastroje wśród tamtejszej emigracji i przygotował grunt wśród urzędników i dyplomatów sułtana.

Emigracja w Stambule z Franciszkiem Sokulskim (demokrata, powstaniec 1831)na czele skierowała memoriał do Wysokiej Porty w którym uzasadniała konieczność organizowania w armii tureckiej oddziałów polskich.

Gdy w październiku wojska tureckie przekroczyły Dunaj, Koło Polskie w Paryżu zdecydowała się mianować generała Józefa Wysockiego głównodowodzącym nieistniejącego jeszcze legionu. Wysocki przybył do Stambułu w grudniu 1853. Wraz z emigrantami wystosował rezolucję do ministra wojny Mehmeda Ali Paszy domagając się powołania legionu polskiego.

Zwolennik Hotelu Lambert- Władysław Zamoyski jednocześnie starał się nawiązać współpracę z Michałem Czajkowskim (Sadykiem Paszą), który w tym czasie tworzył pułk kozacki Otuz bir czyli trzydzieści jeden narodowości imperium. Sadyk odrzucił propozycję współpracy z Zamoyskim. W związku z tym Zamoyski zabrał się do organizowania oddziałów na własną rękę. W 1854 po klęsce floty tureckiej pod Sinope, Turcja zawarła z Austrią traktat, jednym z jego punktów było pominięcie sprawy polskiej. W związku z tym Zamoyski zwrócił się o pomoc w tworzeniu legionu do Anglii. Wielka Brytania mianowała Zamoyskiego generałem. Polonia stambulska ociągała się z wstępowaniem do legionów Sadyka Paszy i Zamoyskiego. Liczyli na możliwość zaciągnięcia się do legionu Wysockiego, który nie powstawał. 22 stycznia 1855 Wysocki wyjechał ze Stambułu czyniąc swoim zastępcą Miłkowskiego.

W drugiej połowie XIX w. w Stambule chętnie zbierano się w gospodzie prowadzonej przez Zygmunta Miłkowskiego i Franciszka Sokulskiego, w kawiarniach Biulbiula na Perze i piccolo Campa lub w domu zegarmistrza i jubilera Henryka Gropplera w Bebeku. Dom Gropplerów odwiedził między innymi ich krewny Jan Matejko w 1872, tu odbywały się wieczory autorskie Brzozowskiego, kursy fortyfikacji i jazdy prowadzone przez generała Wysockiego, w 1854 pułkownik Czarnomski założył komisję funduszów emigracji polskiej na Wschodzie przeznaczoną na pomoc dla najbardziej potrzebujących.

Spory wśród Polonii stambulskiej niepokoiły Hotel Lambert i Czartoryskiego, dlatego też wysłał do Stambułu Adama Mickiewicza w 1855. miał on zjednać Michała Czajkowskiego i generała Zamoyskiego. Oficjalnie jechał jako wysłannik francuskiego Ministerstwa Oświaty w celu badania stanu kulturalnego południowych Słowian. Wraz z nim pojechał Henryk Służalski, Armand Levy, syn księcia Adama Czartoryskiego- Władysław oraz ośmiu emigrantów polskich chcących się zaciągnąć do pułku Sadyka Paszy. Mickiewicz zamieszkał w pokoju w klasztorze lazarytystów w dzielnicy Galata, gdzie mieszkał również doktor Stanisław Drozdowski. Zaprzyjaźnił się z Iskenderem Paszą- Antonim Ilińskim. 5 października Mickiewicz wyjechał do Burgas, gdzie Sadyk Pasza formował swój pułk. Wiózł również mundury dla pułku Zamoyskiego. Zamoyski nie myślał o współpracy z Sadykiem i wkrótce zdecydował się do wyjazdu ze swoimi żołnierzami do obozu w Skutari.Ale niewielu Polaków myślało o przejściu na stronę Zamoyskiego. Decyzja ta była podyktowana również wpływem Czartoryskiego, nieprzychylnego Sadykowi. Mickiewiczowi był tą decyzją bardzo oburzony i wiedział, że misja z jaką przyjechał do Turcji jest przegrana. W październiku powrócił do Stambułu. Zamieszkał w dzielnicy Yenişehir. Następnie w Perze przy Kaliondży Kułług. Tutaj zachorował. Lekarz Piotr Drozdowski orzekł cholerę. Sprowadzono księdza Ławrynowicza z Adampola. Zmarł 26 listopada. Piotr Suchodolski sprowadził fotografa. Na podstawie jego zdjęcia, które nie dochowało się do naszych czasów, Antoni Oleszczyński wykonał staloryt, przestawiający poetę na chwilę przed złożeniem do trumny. Polacy, Węgrzy i Słowianie w Stambule chcieli, by był pochowany w Stambule. Levy i Służalski (po śmierci Mickiewicza zaciągnął się do Pułku Strzelców Konnych Sadyka paszy) chcieli pochować poetę w Paryżu. Zabalsamowano zwłoki. Przez miesiąc stały w pokoju na Perze, aż ostatecznie zdecydowano, że zostanie pochowany na paryskim cmentarzu Montmorency. Trumnę na statek Eufrat odprowadzał batalion piechoty pod dowództwem majora Józefa Jagmina (uczestnik powstania listopadowego, członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, żołnierz Bema w Wiośnie Ludów, zamieszkał następnie w Stambule i wstąpił do pułku Zamoyskiego). W 1870 nazwa ulicy, przy której mieszkał Mickiewicz została zmieniona na Adam sokağı. W marcu 1877 pożar zniszczył budynek na Perze. Józef Ratyński odkupił od miasta posesję. Zrekonstruował dom. Jego syn wmurował tu tablicę z informacją, że mieszkał tu Mickiewicz. W czasach Atatürka zmieniono nazwę ulicy na Tatlı Badem sokağı (ulica Słodkich Migdałów). Od 1968 w domu znajduje się Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule.

W wojsku tureckim służył również kapitan Julian Konstantyn Ordon, znany z wysadzenia reduty, szańca nr 54 na Woli. Następnie przyłączył się do generała Bema. Na rozkaz Czartoryskiego wraz ze zwerbowanymi przez siebie żołnierzami wyjechał do Szumli, by tu wstąpić do wojska tureckiego. Legion polski następnie przeszedł pod dowództwo Anglii. Ordon otrzymał od Turcji order medżidże. Następnie udał się do Francji gdzie uczył języka w kolegium w Marnie. W 1860 wyjechał na Sycylię, walczył pod dowództwem Garibaldiego, za co dostał medal, został kapitanem w armii włoskiej, był komendantem fortecy w Ventimiglia, Vinadio, cytadeli w Brescii, w Palermo, w 1872 przeszedł na emeryturę. Popełnił samobójstwo w maju 1887 we Florencji. s.137-138

Piotr Suchodolski był zięciem Sadyka. Namalował obraz: Mickiewicz dosiadający konia Krokodyla w towarzystwie Sadyka i kilku Kozaków.

Rudnicki. Mieszkał w Stambule. Ogłosił, że wynalazł perpetuum mobile. Umieścił je w postawionym przez siebie młynie.

Hipolit Kuczyński samozwańczy pułkownik w tureckiej armii.

Karol Brzozowski przybył do Stambułu z ramienia Koła Polskiego w Paryżu w 1853.Miał namawiać Polonię stambulską do wstępowania w oddziały generała Wysockiego. Zamieszkał na Perze przy ulicy Kaliondży Kułługu wraz z emisariuszem Centralnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego na Bałkanach Zygmuntem Miłkowskim. Gdy nic nie wyszło z planów Wysockiego na stworzenie legionu i Wysocki wyjechał z Turcji, misja Brzozowskiego zakończyła się. Wobec nieustannych kłótni Zamoyskiego z Czajkowskim porzucił politykę i poświęcił się polowaniom. Zawód myśliwego (awdży) cieszył się popularnością w Turcji. Dobry myśliwy zyskiwał sławę. Wraz z Józefem Akkordem i Antonim Gembką wyruszył do Anatolii. Ubitą zwierzynę oddawali Miłkowskiemu, który w tamtym czasie wraz z Słotwińskim prowadził jadłodajnię nad Złotym Rogiem. W jadłodajni grupowali się przeciwnicy Zamoyskiego. Brzozowski wykładał tam historię Polski, Kozłowski taktykę jazdy, Miłkowski fortyfikację polową. Brzozowski jako dobry myśliwy szybko zdobył sławę, zaczęto go zwać Kara Awdży (Czarny Łowca). Osiedlił się w Buzhane. W styczniu 1855 Brzozowski i Akkord wrócili do Stambułu, Miłkowski z Gembką zaś wyjechali do Rumunii. W tym roku Turcja przystąpiła do budowy linii telegraficznych na Bałkanach. Prowadził je Franciszek Sokulski. Zatrudnił on Brzozowskiego do tej pracy. Stawiał on linię pomiędzy Filipopolem a Szumlą. W 1856 linię z Adrianopola do Niszu. W 1857 jako naczelny inżynier budował linię telegraficzną w Macedonii. W 1860 w Albanii. Wykonywał tu dokładne mapy terenów na których pracował. Wysyłał je do paryskiego Instytutu Geograficznego i dzięki nim powstałą pierwsza dokładna mapa Albanii. W 1861 wyjechał do Syrii budować linie. (rzeź w syrii). Brzozowski uczestniczył w pertraktacjach pomiędzy Francuzami a Turkami. Osiedlił się w Latakii, ożenił z córką francuskiego konsula i Arabki: Eulalią. Gdy wybuchło powstanie styczniowe, wyruszył do Tulczy, gdzie organizowano oddziały polskie. Został dowódcą kompanii. W bitwie pod Kostangalia został ranny. Do domu wrócił pod koniec 1863posiwiały i schorowany. Zaczęto go zwać Ak Baba (Biały Ojciec). Z polecenia Wielkiego Wezyra wyjechał na inspekcję budowanych linii telegraficznych w okolicach Ankary. W 1865 dostał zlecenie kierowania Misją Leśną w wijalecie dunajskim w Ruszczuku. Miał zbadać teren pod względem geograficznym i opracować mapy Rodopów i Bałkanów. W 1869 został wysłany z podobną misją do Mezopotamii. Badał góry Kurdystanu, kreślił mapy. Następnie Midhat Pasza zlecił mu prowadzenie wzorcowego gospodarstwa rolnego w Feredżiat nad Tygrysem niedaleko Bagdadu. Brzozowski miał w planach założenie tam szkoły rolniczej, planował oczyszczenie Tygrysu, zaprojektował stałą linię pasażerską na Eufracie. W 1871 Midhat Pasza- przyjaciel i protektor Brzozowskiego kończy swoją misję w Bagdadzie, więc Brzozowski wraca do swojego domu w Latakii. Zostaje mianowany wicekonsulem hiszpańskim do spraw handlu. Związał się z lwowskich Kołem i w 1877 zdecydował się wyjechać do Lwowa. W drodze dowiedział się o przewrocie w Turcji i utracie swoich wpływów w Wysokiej Porcie. Wraca do Latakii i kontynuuje swoją pracę na stanowisku wicekonsula. W 1885 decyduje się na ostateczny powrót do Galicji. Zmarł 1904 roku we Lwowie.

Wybuch powstania styczniowego Turcja przyjęła z zadowoleniem, gdyż osłabiło to zbliżenie rosyjsko-francuskie którego Turcja się obawiała. Wysoka Porta użyczyła Polakom cichej akceptacji. Zygmunt Miłkowski został wezwany przez Centralny Komitet Narodowy z Mołdawii do Warszawy a następnie wraca do Stambułu by zorganizować pomoc dla walczących, kontaktuje się z Wielkim Wezyrem. Ochotnicy pragnący wziąć udział w powstaniu gromadzili się w Tulczy. Na dowódcę zostaje wybrany Aleksander Łaski, byłego szefa sztabu Ömera Paszy, znanego w Turcji pod imieniem Muhameda Beja. Tymczasem Rząd Narodowy na komendanta wybrał Zygmunta Miłkowskiego. Szefem sztabu został Franciszek Zima. W lipcu 1863 oddziały polskie przeszły Dunaj i stanęły w Rumunii. Jednak Rumunia zmuszona przez naciski rosyjskie zaczęła domagać się złożenia broni przez Polaków i powrotu do Turcji. Pułkownik Miłkowski odrzucił te żądania i doszło do starcia wojsk rumuńskich z polskimi pod Kostangalia nad Prutem 15 lipca 1863. W 1871 wraz z pokojem londyńskim Rosja zyskuje na sile na morzu Czarnym. Rozwiązano Biuro Korespondencyjne Orzechowskiego, zlikwidowano obóz inżynierów polskich w Ruszczuku. W 1876 we Lwowie powstało Koło, pragnące uzyskać niepodległość dla Polski nie na drodze powstań, ale na drodze pertraktacji i układów z mocarstwami. Poprosili Brzozowskiego o poparcie ich planów. Brzozowski zgodził się. Tymczasem we Lwowie powstała również Konfederacja Narodu Polskiego chcąca zorganizować kolejne powstanie narodowe. Wysłali do Stambułu Artura Zimmermana. W kwietniu 1877 wybuchła wojna rosyjsko- turecka. Konfederacja Narodu Polskiego została rozwiązana i w jej miejsce powstał Rząd Narodowy, który rozpadł się po zakończeniu wojny.

W 1861 nowym sułtanem został Abdulecid. Jako pierwszy sułtan odbył on podróż do Anglii, Francji i Austrii, którą przygotowali Tadeusz Oksza- Orzechowski i Wacław Przybylski. Adiutantem sułtana i szefem sztabu armii tureckiej w Serbii został Kowalenko, a sułtańskim ordynansem Denisz Bej, czyli Lisikiewicz.

(Młodzi Osmani założony w 1867. Namyk Kemal w Londynie wydaje czasopismo Hurryiet (Wolność). Rodzi się pojęcie patriotyzmu. W 1871, gdy umiera Ali Pasza, wielki wezyr, msz i przeciwnik Młodoosmanów, przywódcy związku mogą wrócić do kraju s.166 W maju 1876 do głosu doszli Młodoosmanowie, z Midhatem Paszą na czele. Zostaje mianowany Wielkim Wezyrem. Był on przyjacielem Brzozowskiego. Opracował konstytucję midhatowską)

Z Młodymi Osmanami związanych było wielu Polaków, między innymi generał Marian Langiewicz i lekarz Władysław Jabłonowski. Jabłonowski urodził się na Podlasiu w 1841. W 1866 opuszcza Galicję i udaje się do Turcji. Poznaje tu Rudolfa Gutowskiego- głównego lekarza korpusu kozaków osmańskich, cenionego w Turcji specjalistę, oraz Michała Elwiro Andriolliego. Jabłonowski zatrudnił się jako lekarz pułku stacjonującego w Mezopotamii i Bagdadzie. Pracował na tym stanowisku pięć lat. Poznał tam Namyka Paszę, z Polakami: Adamem Antonowiczem, Karolem Brzozowskim i innymi technikami osiadłymi tutaj. W 1874 został mianowany pułkowym lekarzem w Albanii. W 1881 występuje z wojska i rozpoczyna pracę w kopalni boracytu w Bandrymie. Zaczyna pisać. Początkowo do warszawskiego czasopisma Wędrowiec. W 1884 został mianowany delegatem Międzynarodowej Komisji Sanitarnej na Wschodzie. Wyjechał do Bagdadu. W 1886 jako delegat tejże komisji został lekarzem kwarantanny w Skutari, w 1888 wyjeżdża do bułgarskiego Burgas, został członkiem korespondentem krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego. Zmarł w Burgas 9 stycznia 1894.

Langiewicz przybył do Turcji również w 1866 jako wysłannik Ogniska Rewolucyjnego Polskiego by zorganizować oddziały walczące o wolność Słowian. Zamieszkał u Feliksa Zabłockiego przy ul. Jazydżi. (Syn Zabłockiego- Franciszek Edward na początku XX w. pracował jako inżynier i szef sekcji technicznej linii kolejowej Aleppo- Bagdad). Misja Langiewicza zyskała aprobatę Młodych Osmanów i Langiewicz założył w Stambule Centralną Agencję, filie w miastach bałkańskich, Korpus Bułgarski. Gdy komitet Młodoosmański został rozwiązany, kończy się również działalność polityczna Langiewicza. Dzięki pomocy Gopplerów zatrudnia się na kolei. W 1877 jako Langa Bej zostaje agentem zbrojeniowym rządu tureckiego. Kupuje broń w zakładach Kruppa wEssen. Zakłada stadninę koni arabskich. Umiera w 1887 w Stambule na zapalenie płuc. Pochowano go w Üskudar, na cmentarzu angielskim Hajdar Pasza.

W obliczu zbliżającej się kolejnej wojny Rosyjsko- Tureckiej, wokół Artura Zimmermana (Artur Bej), przedstawiciela lwowskiej Konfederacji Narodu Polskiego zaczęli się grupować ludzie pragnący stworzyć oddziały polskie. Sprzyjał tym działaniom przedstawiciel Anglii w Stambule- lord Johnston Buttler i to dzięki niemu Zimmerman uzyskał od Wysokiej Porty zgodę na tworzenie legionu. Biuro rekrutacyjne znajdowało się w kawiarni na Perze, przy ulicy Keklik sokağı. Do legionu zgłosiło się niecałe 200 osób i zostały one wcielone do armii tureckiej. Na czele legionu stanął major Józef Jagmin (członek powstań narodowych, Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, biorący udział we wszystkich powstaniach narodowych i wojnach tureckich do 1830). Na sztandarze legionu widniał biały orzeł, gwiazda i półksiężyc na czerwonym tle. Mundury były tureckie, żołnierze nosili czerwone krakuski z białymi orłami. W 1877 oddział ten został przeniesiony do Szumli. Wstępnego przeglądu dokonał generał Seweryn Bieliński (Nihad Pasza). Legion brał udział w walkach pod Kizilar (zginął tam adiutant Abdulaziza i szef sztabu armii tureckiej w Serbii- Kowalenko, w szpitalu umarł major Jagmin), w Czarnogórze (zginął Konstantyn Półkozic Borzęcki, Piotr Suchodolski, generał Taczanowski). Resztki oddziału brały udział w odwrocie armii tureckiej jesienią 1877, potem jako regularne wojsko przestali istnieć.

Konstanty Borzęcki (Celaleddin Pasza) urodził się w województwie piotrowskim, brał udział w powstaniu Wielkopolskim w 1848 i na Węgrzech, został kapitanem szefa sztabu generalnego armii tureckiej, był naczelnikiem działu kartografii w Sieraskieracie, w latach 1852- 1876 brał udział w wojnach tureckich, ożenił się z córką Ömera Paszy- serdara. Był twórcą pierwszego w dziejach Turcji opracowania historii narodu tureckiego Les Turcs anciens et modernes wydanego w 1869. Wprowadził alfabet łaciński do języka tureckiego, za co wiele lat później Kemal Pasza Atatürk powie: Ten Polak jest godny pomnika ze szczerego złota, tak wielkie są jego zasługi w dziele tworzenia się nowożytnej Turcji!. Był prapradziadkiem znanego poety tureckiego: Nazima Hikmeta Rana Borzęckiego.

Seweryn Bieliński (Nihad Pasza)- na Węgrzech był adiutantem generała Wysockiego, był lekarzem w wojsku tureckim. Innym znanym Polakiem był książę Czetweryński, oficer turecki odznaczony orderem Medżidże piątej klasy, dziennikarz Grzegorzewski.

Na przełomie XIX i XX wieku działa w Turcji Leon Ostroróg. Urodził się w Polsce, ukończył Sorbonę, był prawnikiem, współpracował z tureckim ministerstwem sprawiedliwości, uczestniczył w zreformowaniu prawodawstwa tureckiego, za rządów triumwiratu tureckiego został mianowany wiceministrem sprawiedliwości i pełnił tę funkcję do pierwszej wojny bałkańskiej. Jest jednym z autorów kodeksu rodzinnego, który zniósł poligamię, dał prawo kobietom do rozwodu i umożliwiał naukę.

W 1923 rząd Polski uznał Turcję kemalistowską i zawarł z nią traktat o przyjaźni. W tym czasie w Turcji tworzył Nazim Hikmet z rodu Borzęckich, absolwent Szkoły Marynarki Wojennej, brał udział w walkach wyzwoleńczych po stronie Kemala. W 1951 cenzura i groźba zesłania zmusiła go do przeniesienia się do Polski. Syn Seweryna Bielińskiego- Jan, studiował prawo we Francji i Anglii, w okresie republiki był ambasadorem Turcji w Stanach Zjednoczonych. Zorganizował w Stambule, przy ulicy Telegraf sokagy 33 Dom Polski. Prezesem został Józef Dunin. Na parterze mieściła się czytelnia, sala gier, restauracja, na piętrze pokoje gościnne. W czasie II wojny światowej Turcja udzielała Polakom schronienia. W 1945 roku nastąpiło odnowienie stosunków dyplomatycznych między oboma krajami.

Zobacz też

• Ambasadorowie Polski w Turcji

Bibliografia

• Gałczyńska- Kilańska K, Polacy w Kraju Półksiężyca, Kraków 1974.