Wiktor Szkłowski

Wiktor Szkłowski

Виктор Борисович Шкловский

Fotografia Szkłowskiego, ok. 1920
Imię i nazwisko	Wiktor Borisowicz Szkłowski
Data i miejsce urodzenia	24 stycznia 1893 Petersburg
Data i miejsce śmierci	5 grudnia 1984 Moskwa
Narodowość	rosyjska
Język	rosyjski
Alma Mater	Petersburski Uniwersytet Państwowy
Dziedzina sztuki	proza, publicystyka, autobiografia, wspomnienia, pamflety
Ważne dzieła
Sztuka jako chwyt O Majakowskim Eisenstein
Odznaczenia

Wiktor Borisowicz Szkłowski (ros. Виктор Борисович Шкловский; ur. 12 stycznia^?/24 stycznia 1893 w Petersburgu, zm. 5 grudnia 1984 w Moskwie) – rosyjski pisarz, literaturoznawca, filmoznawca i scenarzysta, jeden ze współtwórców i najwybitniejszych przedstawicieli rosyjskiej szkoły formalnej, współzałożyciel OPOJAZu.

Twórczość

Najważniejsze jego dzieła naukowe z okresu formalistycznego: Sztuka jako chwyt (1917), O tieorii prozy (1925), Mietod pisatielskiego mastierstwa (1928). W tekstach tych Szkłowski rozwinął m.in. teorię chwytu literackiego, w szczególności „udziwnienia” (nazywanego czasem też „uniezwykleniem”).

Po roku 1930 (artykuł Pamiatnik naucznoj oszybkie) zaczyna publikować rzadziej, odchodzi od radykalnie formalistycznego podejścia do literatury i zbliża się nieco (być może pod wpływem okoliczności zewnętrznych) do marksizmu. Nadal jednak interesuje się przede wszystkim analizą formy.

Najważniejsze dzieła naukowe z późniejszego okresu: O Majakowskim (1940), O prozie. Rozważania i analizy (1959), Lew Tołstoj (1963) i ważne studium filmoznawcze Eisenstein (1975). W pismach tego okresu Szkłowski więcej miejsca niż wcześniej poświęca zagadnieniu poznania w sztuce.

Z pism literackich i autobiograficznych Szkłowskiego należy wymienić: Ze wspomnień (1917–1922), Zoo (1923), Żyli-byli (1962).

Pochowany na Cmentarzu Kuncewskim w Moskwie.

Twórczość

Proza

• 1923 – Podróż sentymentalna (ros. Сентиментальное путешествие) – autobiograficzna proza o czasach wojny ojczyźnianej
• 1923 – Zoo. Pis’ma nie o lubwi ili Trietja Ełoiza (ros. Zoo. Письма не о любви или Третья Элоиза) – powieść epistolarna
• 1925 – Iprit (ros. Иприт) – powieść fantasy (napisana wspólnie z W. Iwanowem)
• 1926 – Trietja fabrika (ros. Третья Фабрика) – proza autobiograficzna
• 1929 – Matwiej Komarow, żytiel goroda Moskwy (ros. Матвей Комаров, житель города Москвы) – nowela
• 1936 – Kapitan Fiedotow (ros. Капитан Федотов) – proza autobiograficzna
• 1939 – Minin i Pożarskij (ros. Минин и Пожарский) – nowela
• 1958 – Istoriczeskije powiesti i rasskazy (ros. Исторические повести и рассказы) – zbiór opowiadań i nowel
• 1963 – Konstantin Eduardowicz Ciołkowskij (ros. Константин Эдуардович Циолковский) – nowela
• 1965 – Powiest; o chudożnikie Fiedotowie (ros. Повесть о художнике Федотове) – proza autobiograficzna

Proza historyczna

• Wtoroj maj posle oktiabria (ros. Второй май после октября)
• W Jasnoj Polanie (ros. В Ясной Поляне)
• Żytije archijeriejskogo służki (ros. Житие архиерейского служки)
• Marko Poło (ros. Марко Поло)
• Minin i Pożarskij (ros. Минин и Пожарский)
• O mastierach starinnych (ros. О мастерах старинных)
• Portriet (ros. Портрет)

Publicystyka

• 1921 – Riewolucija i front (ros. Революция и фронт) – wspomnienia
• 1923 – Chod konia (ros. Ход коня) – zbiór artykułów
• 1923 – Litieratura i kiniematograf (ros. Литература и кинематограф) – zbiór
• 1927 – Tiechnika pisatielskogo riemiesła (ros. Техника писательского ремесла)
• 1928 – Gamburgskij sczot (ros. Гамбургский счёт)
• 1930 – Ob odnoj naucznoj oszybkie (ros. Об одной научной ошибке)
• 1933 – Czułkow i Lewszyn (ros. Чулков и Левшин)
• 1937 – Zamietki o prozie Puszkina (ros. Заметки о прозе Пушкина)
• 1939 – Dniewnik (ros. Дневник) – zbiór artykułów
• 1940 – O Majakowskim (ros. О Маяковском) – wspomnienia
• 1944 – Wstrieczi (ros. Встречи)
• 1955 – Zamietki o prozie russkich kłassikow (ros. Заметки о прозе русских классиков)
• 1957 – Za i protiw. Zamietki o Dostojewskom (ros. За и против. Заметки о Достоевском)
• 1959 – O prozie: Rozważania i analizy (ros. Художественная проза. Размышления и разборы)
• 1965 – Za sorok let. Stati o kino (ros. За сорок лет. Статьи о кино) – zbiór artykułów i badań
• 1966 – Powiesti o prozie. Razmyszlenija i razbory (ros. Повести о прозе. Размышления и разборы)
• 1967 – Lew Tołstoj (ros. Лев Толстой)
• 1971 – (ros. Достоевский)
• Za 60 let. Raboty o kino (ros. За 60 лет. Работы о кино) – zbiór artykułów i badań
• Iskusstwo kak prijom (ros. Искусство как приём)
• Żyli-byli (ros. Жили-были) – wspomnienia
• O sołnce, cwietach i lubwi (ros. О солнце, цветах и любви)
• Rozanow (ros. Розанов)
• Eisenstein (ros. Эйзенштейн)

Prace teoretyczne

• 1914 – Woskrieszenije słowa (ros. Воскрешение слова)
• 1921 – Razwiortywanije siużeta (ros. Развёртывание сюжета)
• 1921 – „Tristram Szendi” Stierna i tieorija romana(ros. „Тристрам Шенди” Стерна и теория романа)
• 1925 – O tieorii prozy (ros. О теории прозы)
• 1970 – Tietiwa. O nieschodstwie schodnogo (ros. Тетива. О несходстве сходного)
• 1983 – O tieorii prozy (ros. О теории прозы)
• O poezii i zaumnom jazykie (ros. О поэзии и заумном языке)

Scenariusze

Kino nieme

• 1926:
  • Prostytutka (ros. Проститутка)
  • Krylja chołopa (ros. Крылья холопа)
  • Według prawa (ros. По закону) – ekranizacja opowiadania Jacka Londona
  • Priedatiel (ros. Предатель)
• 1927:
  • Miłość we troje (ros. Третья Мещанская)
  • Uchaby (ros. Ухабы)
  • Jewriei i ziemla (ros. Евреи и земля)
  • Ledianoj dom (ros. Ледяной дом)
• 1928:
  • Dwa broniewika (ros. Два броневика)
  • Dom przy Trubnej (ros. Дом на Трубной)
  • Kazaki (ros. Казаки)
  • Owod (ros. Овод)
  • Kapitanskaja doczka (ros. Капитанская дочка)
  • Poslednij attrakcion (ros. Последний аттракцион)
• 1929 – Turksib (ros. Турксиб)
• 1930:
  • Amierikanka (ros. Американка)
  • Otczim (ros. Отчим)

Kino dźwiękowe

• 1928 – Mołodioż pobieżdajet (ros. Молодёжь побеждает)
• 1932 – Miortwyj dom (ros. Мёртвый дом)
• 1932 – Horyzont (ros. Горизонт)
• 1933 – Biełomorsko-Bałtijskij wodnyj put' (ros. Беломорско-Балтийский водный путь)
• 1939 – Minin i Pożarski (ros. Минин и Пожарский)
• 1947 – Aliszer Nawoi (ros. Алишер Навои)
• 1948 – Dalokaja niewiesta (ros. Далёкая невеста)
• 1953 – Czuk i Giek (ros. Чук и Гек)
• 1955 – Owod (ros. Овод)
• 1961 – Kazaki (ros. Казаки)
• 1970 – Bałłada o Bieringie i jego druzjach (ros. Баллада о Беринге и его друзьях)

Filmy animowane

• 1937 – Tri miedwiedia (ros. Три медведя)
• 1963 – Tri tołstiaka (ros. Три толстяка)
• 1967 – Bajka o złotym koguciku (ros. Сказка о золотом петушке)

Polskie przekłady

• Sztuka jako chwyt, przeł. R. Łużny, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór S. Skwarczyńska, t. 2 cz. 3 „Od formalizmu do strukturalizmu”, Kraków 1986.
• Ze wspomnień, wyd. pol. 1965.
• O Majakowskim, wyd. pol. 1960.
• O prozie. Rozważania i analizy, przeł. S. Pollak, Warszawa 1964.
• Lew Tołstoj, przeł. R. Granas, Warszawa 1982.
• Eisenstein, przeł. S. Pollak, Warszawa 1980.

Bibliografia

Źródła w języku rosyjskim

• Biografia Szkłowskiego na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-02-12]. (ros.).
• Biografia Szkłowskiego na portalu Chronos. [dostęp 2014-02-12]. (ros.).
• Biografia Szkłowskiego na portalu Peoples.ru. [dostęp 2014-02-12]. (ros.).

Źródła w języku angielskim

• Informacje o pochówku Szkłowskiego na portalu Find a Grave. [dostęp 2014-02-12]. (ang.).
• Viktor Shklovsky, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-02-12]  (ang.).
• Biografia Szkłowskiego na portalu Spartacus Educational. [dostęp 2014-02-12]. (ang.).