Xileno

Xileno
Formula kimikoa	C8H10
Mota	hidrokarburo aromatiko
Identifikatzaileak
CAS zenbakia	1330-20-7
Gmelin	27338
ZVG	10080
EC zenbakia	215-535-7
ECHA	100.014.124
CosIng	80701
MeSH	D014992
UNII	D856J1047R
KEGG	C19551

Xilenoa edo xilola konposatu organiko aromatikoa da (CH₃)₂C₆H₄ formula duena eta hiru isomero dituena: orto-xilenoa, meta-xilenoa eta para-xilenoa. Bentzenoaren bi hidrogeno-atomo metilo-taldez ordezkatzen direnean eratzen dira. Alkilbentzenoen familikoa da.

Likido kolorgea, sukoia eta koipetsu samarra da. Erabilera handia du industrian.

Orto-xilenoa (1,2-dimetilbentzenoa), meta-xilenoa (1,3-dimetilbentzenoa) eta para-xilenoa (1,4-dimetilbentzenoa)

Ekoizpena

Xilenoaren isomeroak reforming katalitikoaren emaitzak dira industria petrokimikoan eta kokearen prestakuntzan. Ager daiteke ere % 1eko proportzioan petrolio gordinean.

Xilenoa toluenoa eta bentzenoa metilatuz sintetiza daiteke.

Xileno komertziala isomeroen nahastea da proportzio honetan: % 40-65 m-xilenoa, % 20 bitartean o-xilenoa eta % 20 bitartean p-xylenoa. Gainera, etilbentzenoa izaten du % 20 bitartean.

Ezaugarri fisiko-kimikoak

Xilenoa likido kolorge, kirasduna eta sukoi da. Isomeroen arteko ezaugarri kimikoak ez dira oso diferenteak. Beheko taulan azaltzen dira isomeroen antzekotasunak eta desberdintasunak:

Xilenoaren isomeroak
Ezaugarri orokorrak
Izena	o-xileno	m-xileno	p-xileno
IUPAC izena	1,2-dimetilbentzeno	1,3-dimetilbentzeno	1,4-dimetilbentzeno
Beste izendapenak	o-xilol	m-xilol	p-xilol
Formula kimikoa	C8H10
SMILES	Cc1c(C)cccc1	Cc1cc(C)ccc1	Cc1ccc(C)cc1
Masa molekularra	106,16 g/mol
Itxura	likido kolorgea
CAS zenbakia	95-47-6	108-38-3	106-42-3
Hiru isomeroen nahastearen CAS zenbakia 1330-20-7
Ezaugarri fisikoak
Dentsitatea	0,88, likidoa	0,86, likidoa	0,86, likidoa
Disolbagarritasuna uretan	Kasik disolbaezina
Disolbagarria disolbatzaile ez-polarretan, disolbatzaile aromatikoetan adibidez
Disolbagarritasun-parametroa δ	18,0 MPa1/2 (25 °C)
Fusio-tenperatura	−25 °C (248 K)	−48 °C (225 K)	13 °C (286 K)
Irakite-tenpertura	144,43 °C	139,1 °C	138,2 °C
Berez su hartzeko tenperatura	463 °C (736 K)	527 °C (800 K)	528 °C (801 K)
Lurrun-presioa	~8 hPa à 20 °C	~8 hPa à 20 °C	~8 hPa à 20 °C
Puntu kritikoa	357,18 °C	343,9 °C	343,05 °C
Segurtasuna
Arriskuak	sukoia, toxikoa irentsiz eta arnastuz, azido eta oxidatzailen sendoekin erreakzionatzen du.
Sugar-puntua	32 °C	27 °C	27 °C
Besterik adieazi ezean balioak egoera estandarrekoak dira (25 °C, 100 kPa)

Erabilera

Azido tereftalikoa eta deribatuak

p-Xilenoa azido tereftalikoa eta dimetil tereftalatoa sintetizatzeko lehengai gisa usatzen da. Bi hauek monomero gisa baliatzen dira poli(etilen tereftalato)aren eta poli(butilen tereftalato)aren sintesian. Poli(etilen tereftalato)a botilak eta ehunak egiteko baliatzen da besteak beste. Poi(butilen tereftalato)a elektronikan isolatzaile gisa baliatzen da. Munduan produzitzen den p-xilenoaren % 98 helburu hori du.

o-Xilenoa anhidrido ftalikoaren prekurtsorea da zeina polimeroen industrian plastifikatzaile moduan erabiltzen diren ftalatoak produzitzeko baliatzen den.

m-Xilenoak ez du erabilera inportanterik.

Disolbatzailea

Xileno disolbatzaile gisa usatzen da. Tintaren osagaietako bat da, pintura eta bernizetako disolbatzailea eta altzairuaren, olata elektronikoen eta zirkuitu integratuen garbigarria.

Toxikotasuna

Xilenoak ez dira oso toxikoak. Arratoietan LD₅₀ 4.300 mg/kg-koa. Hala ere gomendatzen xilen0-lurrunen esposizio maximoa 100 miloiko partera mugatzea. Gehiegizko esposizioak buruko mina, nekea, zorabioa, apatia, nahasmendua, suminkortasuna, arazo gastrointestinalak eta bero-sentsazioa eragin ditzake.

Kanpo estekak

• Datuak: Q208366
• Multimedia: Xylenes / Q208366