Ysbyty Frenhinol Hamadryad
 | |
| Math | psychiatric hospital, cyn ysbyty  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Caerdydd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.4624°N 3.1746°W |
 | |
Roedd Ysbyty Frenhinol Hamadryad (ar lafar, talfyrrir i Ysbyty Hamadryad) yn ysbyty morwyr ac yn ddiweddarach yn ysbyty seiciatrig yn ardal y dociau Caerdydd. Roedd wedi disodli llong ysbyty, yr hen HMS Hamadryad, ym 1905. Ar ôl iddi gau yn 2002 cafodd y safle ei ailddatblygu ar gyfer defnydd preswyl.
Hanes
[golygu | golygu cod]Llong ysbyty
[golygu | golygu cod]
Ym 1866 cafodd ffrigad 43 oed, HMS Hamadryad, ei thynnu o Dartmouth i Gaerdydd a'i gosod fel llong ysbyty ar gost o £2,791.[1] Roedd Swyddog Iechyd Meddygol y dref, Dr Henry Paine, wedi nodi'r angen am ysbyty morwyr oherwydd y llu o afiechydon a ddygwyd i'r dociau gan forwyr o dramor.[1] Rhoddwyd darn o dir gwastraff yn Nociau Caerdydd o'r enw Rat Island gan John Crichton Stuart, 3ydd ardalydd Bute ac agorodd y llong ysbyty i gleifion ym mis Tachwedd 1866. Yn ei blwyddyn gyntaf derbyniwyd 400 o gleifion ac ariannwyd y driniaeth am ddim gan ardoll o ddau swllt. y can tunnell o longau yn Nociau Caerdydd.[1] Roedd llong yr ysbyty aros ar y safle hwn hyd 1905, pan agorwyd ysbyty parhaol. Cafodd Hamadryad ei ail-lifo a'i dynnu ymaith i'w sgrapio.[1]
Cyfleuster parhaol
[golygu | golygu cod].jpg?lang=cy)
I nodi Jiwbilî Diemwnt y Frenhines Fictoria ym 1897, penderfynwyd adeiladu ysbyty parhaol i forwyr yn agos at safle'r llong ysbyty.[1] Erbyn hynny roedd 10,000 o forwyr (cleifion mewnol ac allanol) yn cael eu trin bob blwyddyn.[2] Ar ei farwolaeth yn 1900, gadawodd Ardalydd Bute £20,000 tuag at gost yr adeilad newydd ac ategwyd hyn gan danysgrifiadau ychwanegol o £12,000 ac elw basâr, a gododd £4,400.[3] Adeiladwyd adeilad ysbyty newydd sbon o frics coch, carreg a theracota yn union i’r gorllewin o safle’r llong, a ddyluniwyd gan E.W.M. Corbett,[4] pensaer ystadau Ardalydd Bute. Disgrifiodd yr hanesydd pensaernïol John Newman y cynllun fel “Perfformiad gwefreiddiol yn arddull [Corbett] hoff arddull y Frenhines-Anne-cum-Jacobeaidd”.[5] Gosodwyd y garreg sylfaen ar 7 Awst 1902 gan 4ydd Ardalydd Bute, mab yr ewyllysiwr.[6] Cafodd yr adeilad newydd, a enwyd yn Ysbyty Brenhinol Hamadryad, ei agor gan yr Ardalydd ar 29 Mehefin 1905.[7]
Roedd gan yr ysbyty 54 o welyau, goleuadau trydan a chyfleusterau pelydr-x.[8] Parhaodd yn ysbyty morwyr (un o ddau yn unig ym Mhrydain sy'n cynnig triniaeth am ddim i forwyr yn unig) tan 1948.[2] Yn dilyn ffurfio'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol daeth yn ysbyty cyffredinol ac yna'n gyfleuster seiciatrig.[9]
Ar ôl i'r 30 o gleifion iechyd meddwl sy'n weddill gael eu trosglwyddo i Ysbyty Dewi Sant yn Nhreganna oedd newydd agor, caewyd yr ysbyty o'r diwedd yn 2002.[10]
Ailddatblygu
[golygu | golygu cod]Mae rhai o'r adeiladau ar y safle yn parhau i gael eu defnyddio fel canolfan gofal dydd iechyd meddwl.[2] Mae caniatâd cynllunio wedi ei gytuno ar gyfer codi tai ar safle'r hen ysbyty. Yn 2015 argymhellwyd cais cynllunio ar gyfer bloc o fflatiau gyda thai fforddiadwy i'w gymeradwyo gan bwyllgor cynllunio Cyngor Caerdydd.[2] Roedd Ysgol Hamadryad, ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg, i fod i symud i'r safle yn 2017,[11] ond symudodd i adeilad newydd ar y safle ym mis Ionawr 2019.[12]
Dr Gary Jenkins
[golygu | golygu cod]Roedd y Dr Gary Jenkins yn gweithio fel seiciatrydd yn yr Ysbyty. Lladdwyd Dr Jenkins mewn ymosodiad homoffobig yn Mharc Bute yn haf 2021.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Darllen pellach
[golygu | golygu cod]- Mayberry, J F (20 December 1980). "The Hamadryad Hospital Ship for Seamen, 1866-1905.". British Medical Journal 281 (6256): 1690–1692. doi:10.1136/bmj.281.6256.1690. https://www.researchgate.net/profile/John_Mayberry5/publication/16193605_The_Hamadryad_Hospital_Ship_for_Seamen_1866-1905/links/5d3ebbd2299bf1995b53ddd4/The-Hamadryad-Hospital-Ship-for-Seamen-1866-1905.pdf.
- Hindess, Gordon (2014). "Dr Henry James Paine: medical officer of health for Cardiff 1853–1889" (PDF). The Friends of Cathays Cemetery.
- "Archive for the 'Hamadryad Hospital'". The Whitchurch Hospital Historical Society.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Phil Carradice (2013) (e-book), The Ships of Pembroke Dockyard, Amberley Publishing, pp. 52–53, ISBN 978-1-4456-1310-9, https://books.google.com/books?id=6DOIAwAAQBAJ&pg=PT52
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Ruth Mosalski (21 July 2015). "Former Cardiff hospital could finally be turned into affordable housing if developers get green light". Wales Online. Cyrchwyd 10 December 2015.
- ↑ "Lord Bute's Will – Bequest to the Seaman's Hospital – Explanation of the Conditions". Western Mail. 19 October 1900. t. 5. Cyrchwyd 10 December 2015 – drwy British Newspaper Archive.
- ↑ "Royal Hamadryad Hospital, Hamadryad Road, Butetown, Cardiff". Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales. Cyrchwyd 10 December 2015.
- ↑ Newman, John; Ward, Stephen; Anthony, Ward (1995). Glamorgan: (Mid Glamorgan, South Glamorgan and West Glamorgan). Penguin Books. tt. 104, 268. ISBN 978-0-14-071056-4.
- ↑ Nodyn:Cite newspaper The Times
- ↑ "Items of Local News". Western Daily Press. 30 June 1905. t. 5. Cyrchwyd 10 December 2015 – drwy British Newspaper Archive. "The Marquis of Bute yesterday opened the Royal Hamadyad(sic) Seaman's Hospital at Cardiff."
- ↑ "GB 0214 DHHA – Royal Hamadryad Hospital – Administrative/biographical history". Glamorgan Archives. Cyrchwyd 18 December 2015.
- ↑ "Royal Hamadryad Day Hospital (EMI), Cardiff". National Archives. Cyrchwyd 22 February 2019.
- ↑ "New hospital opens doors". BBC News. 2 March 2002. Cyrchwyd 10 December 2015.
- ↑ Evans, Gareth (31 March 2016). "New Cardiff school to pay homage to former hospital". Wales Online.
- ↑ "Hanes yr ysgol / The school's history". Ysgol Hamadryad. Cyrchwyd 28 January 2019.