Zaraza żółta

Zaraza żółta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	zaraza
Gatunek	zaraza żółta
	Nazwa systematyczna
	Orobanche flava ; Mart. & F. W. Schultz
Synonimy
	Orobanche flava Mart.;
	Orobanche flava Mart.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zaraza żółta (Orobanche flava) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). W Polsce występuje głównie w Karpatach, gdzie jest dość częsty. Poza Karpatami występuje tylko na pojedynczych stanowiskach w przylegających obszarach Pogórza i bardzo rzadko w Sudetach (Góry Sowie).

Morfologia

Łodyga: Gruba, wzniesiona, pojawia się nad ziemią tylko w czasie kwitnienia i owocowania rośliny. Osiąga 15–70 cm wysokości, jest mięsista, barwy żółtawej, z czasem brunatnej^[3]. Nie rozgałęzia się. Łodygi często tworzą gęste skupisko.
Liście: Jako pasożyt nie posiada typowych liści, a jedynie niewielkie i nie posiadające chlorofilu łuski, będące przekształconymi liśćmi. Wyrastają skrętolegle, mają ten sam, żółty kolor, co łodyga, z czasem brunatnieją^[3]. W dolnej części łodygi są dość gęste, w górnej rzadkie i krótsze od międzywęźli.
Kwiaty: Grzbieciste, dwuwargowe, siedzące, zebrane w duży kłos na łodydze. U młodych osobników jest on gęsty, u starszych w dolnej części staje się luźniejszy. Działki kielicha 1- lub 3-nerwowe. Korona ma długość ok. 20 mm, ciemnożółty kolor, a jej czerwonawa górna warga ma jedną lub dwie łatki. Grzbietowa krawędź korony jest na całej długości równomiernie zgięta. Rurka korony bez przewężenia, stopniowo rozszerzająca się. Bardzo szybko po przekwitnięciu brunatnieje i więdnie. Słupek jeden o nagiej szyjce i żółtym znamieniu, zalążnia bez guzów. Szyjka słupka po przekwitnięciu kwiatów jest na szczycie ślimakowato skręcona i wystaje z korony. Pręciki 4, o nitkach owłosionych w dolnej połowie, wyrastają 4–6 mm powyżej nasady górnej wargi. Górna część nitek pręcików jest pokryta gruczołkami.
Owoc: Elipsoidalna torebka zawierająca liczne, drobne nasiona.

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia. Kwitnie od czerwca do lipca, kwiaty bez zapachu. Roślina pasożytnicza – pasożyt całkowity, nie posiadający chlorofilu i nie przeprowadzający fotosyntezy. Nie posiada korzeni, lecz ssawki (haustorium), za pomocą których od rośliny żywicielskiej pobiera substancje pokarmowe oraz wodę z solami mineralnymi. Pasożytuje przeważnie na lepiężnikach, w tym najczęściej na lepiężniku wyłysiałym^[3], rzadziej na podbiale pospolitym i miłośnie górskiej.
Siedlisko: Ziołorośla, lasy, szczególnie nad potokami. Wyłącznie w górach i na pogórzu, głównie w reglu górnym i tylko wyjątkowo w reglu dolnym.
Fitosocjologia: Gatunek charakterystyczny dla zespołu Petasitetum-kablikiani^[4].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n= 38^[5].

Zagrożenia i ochrona

W Polsce była objęta od 2004 r. całkowitą ochroną gatunkową, od 2014 roku podlega ochronie częściowej^[6]^[7]. Została umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[8]. Zagrożona jest lokalnie, tam, gdzie wskutek działalności człowieka (np. regulacja lub zabudowa rzek i potoków górskich) ulega zniszczeniu jej środowisko.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., Rośliny górskie, Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2016 (Flora Polski), s. 93, ISBN 978-83-7763-377-9 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[Mirkowa-3] HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., Rośliny górskie, Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2016 (Flora Polski), s. 93, ISBN 978-83-7763-377-9 .

[matuszkiewicz-4] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[Rutkowski-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2004-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[Kaźmierczakowa-8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]