Zij-i Sultani

Zīj-i Sulṭānī (Farsça:زیجِ سلطانی) veya Uluğ Bey Zici, Türk lider ve bilim insanı Uluğ Bey tarafından 1438-1439'da yayınlanan bir Zic astronomik tablo ve yıldız kataloğudur. Semerkant'ın Uluğ Bey Gözlemevinde Uluğ Bey'in himayesinde çalışan bir grup Müslüman astronomun çalışmalarının ortak ürünüdür. Bu gök bilimciler arasında Kâşî ve Ali Kuşçu de bulunmaktaydı.

Zic-i Sultani, 16. yüzyıldaki Takiyüddin ve Tycho Brahe'nin çalışmalarına kadar doğrulukta geçilememiştir.

Uluğ Bey hazırladığı bir önceki Zic'inde yıldız kataloglarında ciddi hatalar bulması üzerine 992 sabit yıldızın konumlarını yeniden belirlemeye itilmiş ve bu belirlemede el-Sufi'nin Sabit Yıldızlar Kitabından (964) 27 yıldız eklemiştir. Eklenen bu yıldızları gözlemleyebilmek için Semerkant'tan daha güneyde bulunmak gerekiyordu. Orta Çağın en kaliteli kataloglarından biri olan bu eser, ilk olarak Thomas Hyde tarafından Oxford'da "Tabulae longitudinis et latitudinis stellarum fixarum ex observatione Ulugbeighi" ismi altında düzenlenmiştir. Eser ardından G. Sharpe tarafından 1767'de, yine ardından France Baily tarafından 1843 yılında Memoirs of the Royal Astronomical Society'nin 13. bölümünde düzenlenmiştir.

Uluğ Bey, 1437 yılında yıldız yılını 365.2570370 gün (365 gün 6 saat 10 dakika 8 saniye) olarak hesaplamıştır. Bu hesaplama +58 saniye hata payına sahiptir. Ancak Uluğ Bey daha sonra yıldız yılını sadece 25 saniye hata payı bulunduran 365 gün 6 saat 9 dakika 35 saniye olarak daha kesin bir değer ölçmüştür. Yapılan bu ölçüm, Kopernik'in +30 saniyelik hata payı bulundurduğu ölçümden daha doğrudur. Uluğ Bey ayrıca Dünya'nın eksen eğikliğini altmışlık gösterimde 23;30,17 derece, ondalık gösterimde 23.5047 derece olarak ölçmüştür.^[1]

Ayrıca

Notlar

^ L.P.E.A. Sédillot, Prolégomènes des tables astronomiques d'OlougBeg: Traduction et commentaire (Paris: Firmin Didot Frères, 1853), pp. 87 & 253.

Kaynaklar

E.S. Kennedy, A Survey of Islamic Astronomical Tables, Transactions of the American Philosophical Society, (1956) 46(2), pp. 3–4, 44-5.
L. P.E.A. Sédillot. Tables astronomiques d’Oloug Beg, commentées et publiées avec le texte en regard, Tome I, 1 fascicule, Paris; 1839.
L. P.E.A. Sédillot. Prolégomènes des Tables astronomiques d’Oloug Beg, publiées avec Notes et Variantes, et précédées d’une Introduction. Paris: F. Didot, 1847.
L. P.E.A. Sédillot. Prolégomènes des Tables astronomiques d’Oloug Beg, traduction et commentaire. Paris: 1853.

[1] L.P.E.A. Sédillot, Prolégomènes des tables astronomiques d'OlougBeg: Traduction et commentaire (Paris: Firmin Didot Frères, 1853), pp. 87 & 253.

[1]