Hinda Oceano
| Hinda Oceano | |
|---|---|
| oceano • maro • regiono | |
|
| |
| Hinda Oceano. | |
| Profundeco | |
| Maksimuma | 7,209 m |
| Areo | 73.556.000 km² |
| Supra tutaĵo | Monda Oceano |
| Najbaraj tutaĵoj | Atlantika Oceano Suda Oceano |
| Kontinento | Azio Afriko Aŭstralio Antarktio |
| Landoj |  Barato  Sud-Afriko  Indonezio  Kenjo  Mozambiko  Madagaskaro  Tanzanio  Irano  Pakistano  Bangladeŝo  Birmo  Tajlando  Aŭstralio  Jemeno  Omano  Ĝibutio  Komoroj  Maŭricio  Sejŝeloj  Maldivoj  Srilanko  Orienta Timoro
|
| Koordinatoj | 20° 0′ 0″ S, 80° 0′ 0″ O (mapo)-2080Koordinatoj: 20° 0′ 0″ S, 80° 0′ 0″ O (mapo) |
 Hinda Oceano | |
La Hinda Oceano estas oceano inter Afriko, Barato kaj Aŭstralio. Kun areo de 74,9 milionoj da km² ĝi estas la tria plej granda inter la kvin oceanoj. Ĝia volumo estas ĉirkaŭ 291,9 milionoj da km³. Ĝi kovras proksimume 20% el la akvosurfaco de la Tero.[1] Ĝin limigas Azio — inklude Baraton aŭ laŭ iama nomo Hindio, laŭ kies nomo la oceano estas nomigita[2][3][4][5]— norde, okcidente de Afriko, oriente de Aŭstralio, kaj sude de la Suda Oceano (aŭ, depende de la difino, de Antarkto).[6]
Laŭ interkonsento la Hindan Oceanon kaj Atlantikon disigas la longitudo de Kabo Aguljas (20°E), la Hindan kaj la Pacifikan Oceanon la longitudo de la kabo sudokcidenta de Tasmanio (meridiano 146°55' oriente),[7] la Hindan kaj la Sudan Oceanon la 60-a suda paralelo.
La plej norda etendiĝo de la Hinda Oceano estas proksimume la 30-a paralelo norde en la Persa Golfo. La oceano estas preskaŭ 10,000 km larĝa ĉe la sudaj pintoj de Afriko kaj Aŭstralio, kaj ties areo estas laŭ alia fonto 73,556,000 km²,[8] enkalkulante la areojn de la Ruĝa Maro kaj de la Persa Golfo. Krom ties kerno, la Hinda Oceano havas kelkajn grandajn marĝenajn aŭ regionajn marojn kiel la Araba Maro, la Lakediva Maro, la Somalia Maro, la Golfo de Bengalo, kaj la Andamana Maro.
La volumeno de la Hinda Oceano estas kalkulita je proksimume 292,131,000 km³.[9] Estas malgrandaj insuloj ĉe la kontinentaj bordoj. Insulaj landoj ene de la oceano estas Madagaskaro (la kvara plej granda insulo en la mondo), Barejno, Komoroj, Maldivoj, Maŭricio, Sejŝeloj kaj Srilanko. La arkipelago de Indonezio kaj la insula lando Orienta Timoro bordas la oceanon oriente.
Etimologio
La Hinda Oceano estis konata per sia nuna nomo ekde almenaŭ 1515, kiam la latina formo Oceanus Orientalis Indicus ("Hinda Orienta Oceano") estis atestita, nomita el Hindio, kiu eniras en ĝi. Ĝi estis pli frue konata kiel Orienta Oceano, termino kiu estis ankoraŭ uzata dum la mezo de la 18a jarcento (vidu mapon), opozicie al la Okcidenta Oceano (Atlantiko) antaŭ la Pacifiko estis supozita.[10]
Male, ĉinaj esploristoj en la Hinda Oceano, dum la 15a jarcento, nomis ĝin Okcidentaj Oceanoj.[11] La oceano estis konata kiel Hindua Oceano kaj la Hinda Oceano en variaj lingvoj.
Pro la antikvgreka geografio la regiono de la Hinda Oceano konata de la grekoj estis nomita Eritrea Maro.[12]
Relative nova koncepto de "Hindoceana Mondo" kaj klopodoj reverki ties historion rezultis en novaj proponitaj nomoj, kiel 'Azia Maro' kaj 'Afrikazia Maro'.[13]
Geografio
Etendo kaj grando
La limoj de la Hinda Oceano, kiel limigitaj de la Internacia Hidrografia Organizo en 1953 inkludis la Sudan Oceanon sed ne la marĝenajn marojn laŭlonge de la norda bordo, sed en 2000 la IHO dislimigis la Sudan Oceanon aparte, kio seperigis la akvon sude de 60°S el la Hinda Oceano sed inkludis la nordajn marĝenajn marojn. [15][16] Sude, la Hinda Oceano estas limigita de la Atlantika Oceano fare de la 20° orienta meridiano, iom sude de Kabo Aguljas, kaj de la Pacifika Oceano de la meridiano de 146°49'E, iom sude el la plej suda puknto de Tasmanio. La plej nordorienta etendo de la Hinda Oceano (inkludante la marĝenajn marojn) estas proksimume 30° norde en la Persa Golfo.[16]
La Hinda Oceano kovras 70 560 000 km², inkludante la Ruĝan Maron kaj la Persan Golfon sed ekskludante la Sudan Oceanon, aŭ 19.5% el la tutmondaj oceanoj; ties volumo estas 264 000 000 km³ aŭ 19.8% el la volumo de la tutmondaj oceanoj; ĝi havas averaĝan profundon de 3741 m kaj maksimuman profundon de 7906 m.[17]
La tuto de la Hinda Oceano estas en la Orienta Hemisfero kaj en la centro de la Orienta Hemisfero, la 90a orienta meridiano, pasas tra la Naŭdeka Orienta Kresto.
Marbordo kaj bretoj
Kontraste al Atlantiko kaj Pacifiko, la Hinda Oceano estas fermita de gravaj teramasoj kaj arkipelagoj en tri flankoj kaj ne etendas el poluso al poluso kaj similas al engolfita oceano. Ĝi estas centrita sur la Hindia Duoninsulo kaj kvankam tiu subkontinento ludis gravan rolon en ties historio, la Hinda Oceano estis iam kosmopolita areo interliganta diversajn regionojn per plinovigoj, komerco kaj religio ekde frue en la homa historio.[13]
Aŭstralio, Indonezio kaj Barato estas la tri landoj kun la plej longaj marbordoj kaj ekonomiaj ekskludaj zonoj. La kontinenta bretaro formas ĝis 15% de la Hinda Oceano. Pli ol du mil milionoj da personoj loĝas en landoj bordantaj al la Hinda Oceano, kompare kun 1.7 mil milionoj por la Atlantiko kaj 2.7 mil milionoj por la Pacifiko (kelkaj landoj bordas al pli ol unu oceano).[18]
Riveroj
La akvokolekta areo de la Hinda Oceano kovras 21 100 000 km², virtuale identa al tiu de la Pacifika Oceano kaj duono de tiu de la Atlantika baseno, aŭ 30% de ties oceana surfaco (kompare kun 15% por la Pacifiko). La Hindoceana akvokolekta baseno estas dividata en ĉirkaŭ 800 unuopaj basenoj, duono el tiuj kiuj iras al Pacifiko, el kio 50% estas en Azio, 30% en Afriko, kaj 20% en Aŭstralazio. La riveroj de la Hinda Oceano estas pli mallongaj averaĝe (740 km) ol tiuj de la aliaj gravaj oceanoj. La plej grandaj riveroj estas (ordo 5 laŭ Strahler) Zambezi, Gango-Bramaputro, Induso, Juba, kaj Murray kaj (ordo 4) Ŝatt al-Arab, Ŭadi Ad Daŭasir (forsekigita riversistemo en la Arabia Duoninsulo) kaj Limpopo.[20]
Geologio
La afrika, hinda, kaj antarkta krustaj platoj konverĝas en la Hinda Oceano ĉe la Rodrigesa Triobla Kuniĝejo. Iliajn ligojn markas branĉoj de la mez-oceana kresto, kiuj formas inversan Y, kie la tigo iras suden de la limo de la kontinenta deklivo proksime de Mumbajo, Barato. La orientajn, okcidentajn, kaj sudajn basenojn tiel formitajn subdividas krestoj en pli malgrandajn basenojn.
La kontinentaj deklivoj de la oceano estas mallarĝaj, averaĝe 200 kilometrojn (125 mejl.) larĝaj. Escepto estas la okcidenta marbordo de Aŭstralio, kie la bretlarĝo superas 1,000 kilometrojn (600 mejl.). La meza profundo de la oceano estas 3,890 m (12,762 ft). Ĝia plej profunda punkto estas Diamantina Deep en la profundejo Diamantina, 8,047 m (26,401 ft) profunda; oni foje konsideras ankaŭ la profundejon Sunda, je profundo de 7,258-7,725 m (23,812-25,344 ft).[21] Norde de 50° suda latitudo, 86% de la ĉefbaseno estas kovritaj per pelagaj sedimentoj, el kiuj pli ol duono estas globigerina ŝlimo. La ceteraj 14% estas tavoligitaj per bukloŝtofgenaj sedimentoj. Glacieja eksterenlavo dominas la ekstremajn sudajn latitudojn.
Marĝenaj maroj
Laŭlonge de la orienbta marbordo de Afriko, la Mozambika kanalo separas Madagaskaron el la kontinenta Afriko, dum la Maro de Zanj estas norde de Madagaskaro.
Ĉe la norda marbordo de la Araba Maro, la Golfo de Adeno estas konektita al la Ruĝa Maro pere de la markolo Bab-el-Mandeb. En la Adena Golfo, la Golfo de Tadjura estas en Ĝibutio kaj la Guardafui Kanalo separas la insulon Sokotoro el la Korno de Afriko. La norda pinto de la Ruĝa Maro finas en la Akaba Golfo kaj en la Sueza Kanalo. La Hindan Oceanon artefarite ligas al la Mediteranea Maro la Sueza Kanalo, kiu estas alirebla ekde la Ruĝa Maro. La Araba Maro estas konektita al la Persa Golfo pere de la Golfo de Omano kaj de la Hormuza Markolo. En la Persa Golfo, la Golfo de Barejno separas Kataron el la Araba Duoninsulo. La ĉefaj markolaj punktoj estas Bab al-Mandab, la Lomboka Markolo kaj la Palka Markolo.
Laŭlonge de la okcidenta marbordo de Barato, la Kutĉ-Golfo kaj la Golfo de Ĥambato estas en Guĝarato en la norda pinto dum la Lakadiva Golfo separas la Maldivojn el la suda pinto de Barato. La Bengala Golfo estas ĉe la orienta marbordo de Barato. La Golfo de Mannar kaj la Palka Markolo separas Srilankon el Barato, dum Rama Setu separas ambaŭ. La Andamana maro estas inter la Bengala Golfo kaj la Andamanaj Insuloj.
En Indonezio, la tiel nomata Indonezia Marvojo estas komponita de la markoloj Malaka, Sunda kaj la Toresa. La Karpentaria Golfo estas ĉe la aŭstralia norda marbordo dum la Granda Aŭstralia Golfego konstituas grandan parto de ties suda marbordo.
Insuloj
.svg?lang=eo)
En la Hinda Oceano troviĝas jenaj sendependaj insul-ŝtatoj:
- Indonezio
- Komoroj
- Madagaskaro aŭ Malagasio, nome la plej granda insulo ene de la Hinda Oceano.
- Maldivoj
- Maŭricio
- Sejŝeloj
- Srilanko
Dependaj insuloj inter aliaj estas:
- Andamanoj, Nikobaroj (Barato)
- Diego Garcia (Britio)
- Kristnaskinsulo (Aŭstralio)
- Kokosinsuloj (Aŭstralio)
- Maskarenoj (Francio kaj Maŭricio)
- Majoto (Francio)
- Pembo (Tanzanio)
- Reunio (Francio)
- Rodrigeso (Maŭricio)
- Zanzibaro (Tanzanio)
Historio
La Hinda Oceano situas tie, kie iam kuŝis la kontinento Gondvano.
La plej fruaj civilizacioj de la mondo (tiuj de Mezopotamio, de la antikva Egiptujo kaj de la hinda subkontinento) estiĝis ĉirkaŭ la Hinda Oceano. La Hinda Oceano estas multe pli trankvila ol la Atlantika kaj la Pacifika oceanoj, tiel ke ĝi pli frue estis uzata por navigado kaj ŝipa komerco.
Dum la epoko de la islama ekspansio la arabaj komercistoj rapide ŝipveturis la tutan oceanon kontaktante tiom kun la orientafrikaj kulturoj, kiom kun la riĉaj landoj de Hindio aŭ Indonezio. Krome islamo disvastiĝis tra Hindio aŭ eĉ la Filipinoj oriente kaj al Somalio aŭ tie, kie nun troviĝas Tanzanio sude. Ĉar samtempe (komence de la dua jarmilo) ili kontrolis la tutan sudan flankon de la Mediteraneo, ili ĝuis monopolon de la komerco de aziaj varoj, ekzemple spicoj, kun la tiama Eŭropo. Eŭropanoj kompreneble serĉis manieron rompi tiun monopolon: en 1498 la portugala esploristo Vasco da Gama sukcesis rondveli (la unua eŭropano) la sudan parton de Afriko, eniri en la Hindan Oceanon kaj preter Mozambiko atingi sian celon, Hindion. Tiamaniere eŭropanoj (portugaloj unuaj, kaj poste britoj, francoj, nederlandanoj, ktp.) komencis unue komerci tra tiu oceano, poste setliĝi en jam konataj lokoj kaj poste eĉ alproprigi al si havenurbojn kaj internajn teritoriojn. Tiel naskiĝis koloniismo en Azio, antaŭ ol en Afriko.
Faŭno
Pro la izoliteco kiun dum jarcentoj kaj jarmiloj ĝuis aŭ suferis kelkaj insuloj de la Hinda Oceano en ili disvolviĝis specifa faŭno (eĉ flaŭro) kun multaj endemismoj ĉefe en Madagaskaro, Reunio, Rodrigeso aŭ Sejŝeloj, eĉ en Srilanko aŭ Indonezio. Tiu situacio draste ŝanĝiĝis post la alveno de la homo (foje tre bezonanta manĝaĵon) kaj pli malbone kun ĝi venis al tiuj insuloj ankaŭ gregoj, ratoj, katoj, hundoj kaj aliaj bestoj kiuj ŝanĝis la medion kaj eĉ kaŭzis la formortigon de specioj, kiel la fama dido.
Komerco
La Hinda Oceano havigas ĉefajn marvojojn kiuj konektas la havenojn de Meza Oriento, Afriko, kaj orienta Azio kun Eŭropo kaj Ameriko. Ĝi eltenas partikulare pezan trafikon de nafto kaj petrolaj produktoj el la naftejoj de la Persa Golfo kaj Indonezio. Grandaj rezervejoj de hidrokarbidoj estas komercataj el la marbordaj areoj de Saŭdarabio, Irano, Barato, kaj Okcidenta Aŭstralio. Ĉirkaŭkalkule 40% el la tutmonda ĉeborda naftoproduktado devenas el la Hinda Oceano.[22] Strandaj sabloj riĉaj je pezaj mineraloj, kaj ĉebordaj kuŝejoj estas aktive espluatataj fare de marbordaj landoj, partikulare Barato, Pakistano, Sudafriko, Indonezio, Srilanko, kaj Tajlando.
Havenurboj ĉe la Hinda Oceano
- Ĉenajo (Barato)
- Colombo (Srilanko)
- Daresalamo (Tanzanio)
- Durban (Sudafriko)
- Orient-Londono (Sudafriko)
- Ĝakarto (Indonezio)
- Karaĉio (Pakistano)
- Kolkato (Barato)
- Melbourne (Aŭstralio)
- Mombasa (Kenjo)
- Mumbai (Barato)
- Perth (Aŭstralio)
- Port Elizabeth (Sudafriko)
- Richards Bay (Sudafriko)
Tertremoj en la Hinda Oceano
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Tertremo en Hinda Oceano en 2004.Terurajn efikojn havis tertremo en la Hinda Oceano, kiu okazis la 26-an de decembro 2004. Ĝi atingis 9,2 sur la skalo de Richter. La epicentro situis en la maro, proksime de la nordokcidenta pinto de Sumatro. La cunamo kaŭzita de la tertremo mortigis pli ol 300.000 homojn. Pleje suferis de la cunamo Indonezio, Tajlando, Hindio kaj Srilanko. Sed la ondoj atingis eĉ la 5.200 km foran Somalion.
Notoj
- ↑ (1986) The Indian Ocean and the Superpowers. Routledge. ISBN 0-7099-4241-9.
- ↑ . Online Etymology Dictionary. Online Etymology Dictionary. Alirita 18a Januaro 2011.
- ↑ Mathur, Anand. (2003) Indo-American Relations: Foreign Policy Orientations and Perspectives of P.V. Narasimha Rao and Bill Clinton. Scientific Publishers (India). ISBN 978-81-7233-336-2. “India occupies the central position in the Indian Ocean region that is why the Ocean was named after India”.
- ↑ Váli, F. A.. (1976) Politics of the Indian Ocean Region: The Balances of Power. Free Press. ISBN 978-0-02-933080-7.
- ↑ Hussain. Geography Of India For Civil Ser Exam. Tata McGraw-Hill Education, p. 12–251; "INDIA AND THE GEO–POLITICS OF THE INDIAN OCEAN"(16–33). ISBN 978-0-07-066772-3.
- ↑ 'Indian Ocean' — Merriam-Webster Dictionary Online. Alirita 2012-07-07. “ocean E of Africa, S of Asia, W of Australia, & N of Antarctica area ab 28,350,500 square miles (73,427,795 square kilometers)”.
- ↑ Limits of Oceans and Seas. International Hydrographic Organization Special Publication No. 23, 1953.
- ↑ Earth's Oceans. EnchantedLearning.com. Konsultita la 2013-07-16.
- ↑ Donald W. Gotthold, Julia J. Gotthold. (1988) Indian Ocean: Bibliography. Clio Press. ISBN 1-85109-034-7.
- ↑ . Indian Ocean. Alirita 18a de januaro 2011.
- ↑ Hui 2010, Abstract
- ↑ Anonymous. (1912) Periplus of the Erythraean Sea.
- ↑ 13,0 13,1 Prange 2008, Fluid Borders: Encompassing the Ocean, pp. 1382–1385
- ↑ Indian Ocean. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Alirita 27a de novembro 2010.
- ↑ IHO 1953
- ↑ 16,0 16,1 IHO 2002
- ↑ Citaĵa eraro Malvalida etikedo
<ref>; neniu teksto estis provizita por ref-oj nomatajNOAA-volume; $2 - ↑ Citaĵa eraro Malvalida etikedo
<ref>; neniu teksto estis provizita por ref-oj nomatajKeeIrv-2005; $2 - ↑ Zambezi River Delta : Image of the Day (29a de aŭgusto 2013).
- ↑ Vörösmarty et al. 2000, Drainage basin area of each ocean, pp. 609–616; Table 5, p 614; Reconciling Continental and Oceanic Perspectives, pp. 616–617
- ↑ Indian Ocean Geography, excerpted from: The World Factbook 1994, Central Intelligence Agency
- ↑ The World Factbook. Cia.gov. Konsultita la 2013-07-16.
Bibliografio
- Braun, D., The Indian Ocean (1983)
- Chandra, S., eld., The Indian Ocean (1987)
- Chaudhuri, K. N., Trade and Civilization in the Indian Ocean (1985)
- Cousteau, Jacques-Yves, kaj Diole, Philippe, Life and Death in a Coral Sea (1971)
- Cubitt, Gerald, Islands of the Indian Ocean (1975)
- Das Gupta, A., kaj Pearson, M.N., India and the Indian Ocean (1987)
- Dowdy, W. L., kaj Trood, R., eds., The Indian Ocean (1985)
- Kerr, A., ed., Resources and Development in the Indian Ocean Region (1981)
- Nairn, A . E., kaj Stehli, F. G., eds., The Ocean Basins and Margins, Vuelo. 6: The Indian Ocean (1982)
- Ostheimer, John M., eld., The Politics of the Western Indian Ocean Islands (1975)
- Toussaint, Auguste, The History of the Indian Ocean, traduko de June Guicharnaud (1966).
Eksteraj ligiloj
| ||||
| ||||||||||||
