Färöer

Føroyar
Færøerne

(Flagg) (Wapen)
Wahlspröök: keen Motto
Natschonalhymne: Mítt alfagra land
Hööftstadt	Tórshavn 62° 0′ N, 6° 51′ W
Gröttste Stadt	Tórshavn
Amtsspraak	Färöösche Spraak, Däänsch
Regeren Königin Løgmaður (Premierminister)	Parlamentaarsche Monarkie mit Sülvstverwalten. Natschoon mit lieke Rechte binnen dat Königriek Dänemark Frederik X. vun Däänmark Aksel V. Johannesen
Autonomie	1948
Grött  • Allens  • Water (%)	1.395,74 km²  %
Inwahnertall  • 2011 afschätzt  • Inwahnerdicht	48.574 (1. Januar 2011) 34,80/km²
Geldsoort	Färöösche Kroon liek mit de Däänsche Kroon (DKK) ([[ISO 4217|]])
BBP	9.699 Mio. DKK (2003) $ (2003) 202.000 DKK (2003) $ je Kopp
Tietzoon	UTC UTC+1 Summertied (März bit Oktober) (UTC)
Internet-TLD	.fo
ISO 3166	FO
Vörwahl	+298
Koort vun dat Land

Färöer [[ˈfɛːʁøɐ]] – ok Färöers, Faröers oder Faröer nömmt (färöösch Føroyar [[ˈfœɹjaɹ]], däänsch: Færøerne [[ˈfɛːʀøʔəʀnə]] „Schaapsinseln“) sünd en Inselgrupp in den Noordatlantik twuschen de Brittschen Eilannen, Norwegen un Iesland. Funnen un besiedelt wurrn sünd se eerst in dat Middeloller. Mol afsehn vun Lítla Dímun, wat de lüttjeste vun all 18 Inseln is, wahnt up all Eilannen over dat ganze Johr hen Lüde. De Hööftstadt is Tórshavn.

De um un bi 49.000 Inwahners weert Färingers oder ok „Färöers“ nömmt. Se snackt de Färöösche Spraak, de sik ut dat Ooldwestnoordsche utspunnen hett un verwandt is mit Ieslannsch un Norweegsch. De Färingers seht sik nich as Dänen, man as en egen Volk, wat vun de Wikingers afstammen deit.

As ok Gröönland sünd de Färöer en „Natschoon mit lieke Rechten“ (Verdrag vun Fámjin) binnen dat Königriek vun Däänmark. Al vun 1948 af an sünd se wiethen autonom. Mit dat Løgting gifft dat dor een vun de öllsten Parlamente vun de Welt. Twee Afordente weert jummers na dat däänsche Folketing henstüert, bovenhen sünd se mit twee Lüde in den Noordschen Raat mit bi.

Anners, as Däänmark höört de Färöer nich to de Europääsche Union mit to un na Artikel 3, Afsatz 1 vun den Tollkodex höört se nich to dat Tollrebeet vun de Meenschop. Vun den 1. November 2006 af an sünd se mit Iesland in en Weertschopsunion verbunnen. Al vun 1985/1997 af an arbeit Iesland, Gröönland un de Färöer tohopen in den Westnoordschen Raat.

Geld verdeent warrt up de Eilannen meest mit de Fischeree un de Weertschop, de dor mit tosamenhangt. Bit in dat 19. Johrhunnert harrn de Färingers tomeist vun Bueree un sunnerlich vun den Export vun Färöösche Wull leevt. In de Tokumst hoopt de Lüde, dat Eerdööl unner den Grund vun de See funnen warrt, man bitherto is bi all Söken vun de Midden vun de 1990er af an Johre nix bi rutkamen.

Twuschen 2007 un 2009 harrn meist all Färingers Arbeit. Dortieds lä de Arbeitslosenquoot bi 1,3 %, leger, as allerwegens anners in Europa (buten de EU). Vun Januar 2009 af an kladdern de Arbeitslosentahlen avers wedder un in’n April 2011 weer de Quoot ankamen bi 7,7 %.

In de Utgave November/Dezember 2007 vun National Geographic Traveler is en List bekanntmaakt wurrn mit de besten Inseln, wo een hen verreisen kann. Mehr as 500 Experten harrn düsse List tohopenstellt un de Färöer kemen dor up Platz 1 bi, vör de Azoren un de Lofoten.

Geographie

Westküst vun Suduroy, Kiekut vun’t Kliff Beinisvørð na Norden to.

De Färöers liggt up 62° nöördliche Breede un 7° westliche Längde in’n Noordatlantik twuschen Schottland (mit de Hebriden in’n Süden un de Shetlandinseln un de Orkneys in’n Süüdosten), Norwegen in’n Osten un Iesland in’n Noordwesten. Noch wieter na Norden to liggt dat Jan-Mayen-Eiland, dat to Norwegen tohören deit.

De Färöer up en NASA-Foto

De Inselgrupp mit siene 18 Eilannen, 11 Holmen un 750 Schären is alltohopen 1.395,74 km² groot. Se formt en Dreeeck, dat na Süden to spitz tolopen deit. Vun Enniberg in’n Norden bit Sumbiarsteinur in’n Süden sünd se 118 km lang un vun Mykineshólmur in’n Westen bit na Fugloy in’n Osten sünd se 75 km breet. De Küstenlien is upklöövt un reckt sik faken piel ut de See hooch. Se is alltohopen mehr as 1.289 km lang. In’n Döörsnitt liggt de Eilannen bi 300 m over de See. De hööchste Barg is de Slættaratindur mit 882 m. Bi klare Sicht kann een vun dor ut over de heelen Inseln henkieken. Mit dat 754 m hoge Kap Enniberg hefft de Färöers dat hööchste Kliff vun de Welt, dat sik lootrecht ut de See upsteilt. Dat gifft woll up de Eer noch annere Küstenbarge, de höger sünd, man de kaamt nich lootrecht ut de See hooch.

Keen Punkt up de Färöers is mehr as 5 km weg vun de See. De meisten Öörd un Städer up de Färöers liggt in Fjorde un Buchten an natüürliche Habens, wo de See nich so angriepen kann. In de Dalen un hogen Sietlänner steiht veel Water. Dör dat ganze Land hen treckt allerhand lüttje un gröttere Beeken, de faken as Waterfall in dat Daal oder in de See dalstörten doot.

Geologie

De Färöers sünd dör Vulkanismus in dat Tertiär tostanne kamen. Dor sünd se um un bi 60 Millionen Johre mit oold (dreemol so oold, as Iesland). De eenzigst Thermalborn Varmakelda stutt een mit de Neese up düsse Tied. De Inseln bestaht ut Basalt, de sik afwesseln deit mit Schichten vun den Tuffsteen, de weeker is. Twuschen de Johre, wo de unnerste Basaltschicht tostanne kamen weer un de Tied, as de middelste Basaltschicht tostann keem, hett dat en lange Paus geven. Dormols hett sik en rieke Plantenwelt ansiedelt. Man de is to Dutt gahn, as de Vulkane wedder in Gang kamen weern. Bi Hvalba finnt sik Vörkamen vun Steenköhlen, de vun de vörmoligen Woolden stammt. Bi Tvøroyri un up Mykines gifft dat interessante Sulenbasalte. In de Iestieden in't Quartär weern de Färöers ganz todeckt vun dannige Gletschers. Dor sünd ok de hüdigen Fjorde, Sunde un Dalen vun formt wurrn.

Weer un Klima

Klimadiagramm vun Tórshavn

Up de Färöer regeert en maritim Klima. Dat regent veel un dat Weer blifft nich lang so, as dat is. An densülvigen Dag kann dor de Sunne schienen un dicken Nevel ween. Ok kann dat angahn, dat an verscheden Stäen vun de Inselgrupp heel un deel anner Weer is.

Wenn een de geograaphsche Breede ankieken deit, is dat Weer up de Färöer an un for sik tämlich mack. Dat liggt an den Golfstroom, de dor an vorbi fleten deit. De Temperatur liggt in'n Sommer in'n Döörsnitt bi 11 °C un in'n Winter bi 3 °C. De Habens sünd dat ganze Johr iesfree un in'n Winter blifft de Snee, de hen un wenn fallt, nich lang liggen, teminns nich dor, wo de Minschen wahnen doot. De Luft is meist klaar un faken weiht en frischen Wind, meist ut Süüdwest. Een mutt sik up Storm un Regen instellen, man Dage, wo dat de ganze Tied over pladdert, sünd man roor. Hen un wenn raakt ok noch en Flunken vun en tropischen Warvelstorm de Eilannen. So weer dat 1966 as de Hurrikan Faith mit 160 km/h over de Inselgrupp wegjaagt weer.

Plantenwelt

Alchemilla faeroënsis, de Färöösche Froenmantel

De Färöer ehre offizielle Nationalblome is de Sólja, de Kohblome – Caltha palustris)

Up de Färöers gifft dat en poor Hunnert wille Plantenorden: Blötenplanten, Flechten, Moose un Swämme. Böme gifft dat dor vun Natur ut nich. Dat warrt annahmen, dat blot man en poor arktische Orden up de Bargtoppen de Iestieden overleevt hefft. As de Iestieden vorbi weern, mössen sik ganz nee Plantenorden vun Schottland un vun Norwegen ut up de Färöers ansiedeln.

Blötenplanten

In'n Summer bleiht allerhand verschedene wille Plantenorden an allerhand Stäen. So kriegt de Eilannen bannig veele bunte Placken, over de een nich wegkieken kann. Sunst wasst an un for sik blot Gras up de Inseln. Nationalblome is de Sólja, wat de Kohblome (Caltha palustris) is. Mit de Føroyaskøra, dat is de Färöösche Froenmantel (Alchemilla faeroënsis) hefft de Eilannen en Plantenoord sogor den Naam geven.

Böme

De Köhlenschichten unner de jüngsten Basaltschichten up Suðuroy wiest dor up hen, dat dat fröher hier Woold geven hett. Mol af vun roore Utnahmen (Stadtpark vun Tórshavn un en poor Goorns) gifft dat keen Böme up de Färöers. Wo de Barge dat man tolaten doot, wasst avers allerwegens Gras. Vunwegen den Mangel an Böme is Holt en Importartikel, wo se dat up afsehn hefft. Bött wurrn is fröher mit Törf, vunwegen dat Drievholt man roor weer un for den Bo vun Hüser un Scheepe bruukt wurrn is.

Kulturplanten

Anboot warrt man blot Koorn, Gras, Kartuffeln (vun den Anfang vun dat 18. Johrhunnert af an) un Rhabarber, dorto noch en poor Sorten Grööntüüch in Glashüser. De färöösche Rhabarber hett keen Oxalsüür . Aaft mutt meist importeert weern un is vundeswegen man tämlich düer.

Deerter

Vunwegen dat de Färöers ganz alleen wiet af vun de neegste Küst vun den Kontinent liggen doot (dat sünd 500 km in’n Osten na Norwegen), gifft dat en Reeg vun Orden vun Natur ut up de Färöers nich: Reptilien, Üzen, Söötwaterfische un Söögdeerter finnt sik dor nich, buten de Kegelrobbe, de up de Eilannen tohuse is un vun den Grindwaal, de in de Fjorde biester geiht. Annere Waale bi de Färöers swimmt nich in de Fjorde rin, as to’n Bispeel de Grote Sweertwaal. Mit de Färöösche Hoornsnigge (Polycera faeroensis – färöösch: Bertákna) hett en Oord mank de Seedeerter ehren Naam vun de Färöer her kregen.

Dat gifft 309 Orden un Unnerorden vun Vagels up de Eilannen. Dree mank jem sünd Huusvagels. Blot man 85 Orden bröödt ok up de Inseln, dormank 21 Orden vun Seevagels, de hier regelmatig bröden doot. Vun de Organisation BirdLife International sünd 19 Rebeeden to so nömmte Important Bird Areas (IBA) verklaart wurrn. Se weert ankeken as wichtige Rebeeden for Schutz un Schuul vun Vagelorden un - biotope. De Nationalvagel up de Färöer is de Liewe (Tjaldur). De Skua hett ut de Färöösche Spraken sien Naam kregen. De wohrschienlich gröttste Kolonie vun Pietermannen gifft dat ok up de Färöer. Se warrt up 150.000 bit 400.000 Paare taxeert, de dor bröden doot. Grote Seevagelkolonien gifft dat ok bi de Iesstormvagels (600.000 Paare), Seepapagoyen (350.000), Dreetöhnmöwe (230.000) un Seekuten (175.000).

Veer Unnerorden, de up de Färöers vörkaamt, gifft dat blot hier (Endemiten). Dor höört de Spree Sturnus vulgaris faroensis to, un ok de Gryllteiste Cepphus grylle faeroeensis, de Eideraant Somateria mollissima faeroeensis un de Tuunkrüper Troglodytes troglodytes borealis. De Smyrill is de eenzigste inheemsche Griepvageloort. Roore Vagels, as de Grote Alk un de Wittbunte Raav sünd utsturven. Den Wittbunten Raven hett dat blot up de Färöers geven.

Eerst de Minsch hett Huusdeerter mitbrocht, as Huusschaap, Rind, Peerd (dat Färöerpony is en egene Raass), Hund un Katte. De Schaape produzeert hier sunnerlich veel Lanolin (Wullwass), dor kummt dat vun, dat ehre Wull Water afwehren deit. In de Pöhl un Seen sünd ok Söötwaterfische utsett wurrn, as Forellen un Lachse. Hasen, Rotten un Müse hefft sik vun alleen utbreedt.

Dat gifft keen Steekmuggen up de Färöers, man ok keene Immen. Vundeswegen warrt up de Eilannen ok keen inheemschen Honnig produzeert. Gegen Enn vun de 1990er Johre is de Wöpse up de Eilannen insleept wurrn. Wohrschienlich is se mit Scheepe vun den europääschen Kontinent rover kamen, as Bomaterial for dat nee Football-Stadion levert wurrn is. In Iesland gung dat just so mit de Wöpsen. Dat warrt vertellt, datt de Insulaners bannig bange ween sünd vor düsse Deerter, vunwegen dat se de nich kennt hefft. Mank de Insekten up de Inseln speelt de Uule Hepialus humuli en sunnerliche Rull. Vun 2004 af an smückt se ok den neen 200-Kronen-Schien.

• 
  Junge Kegelrobbe (Halichoerus grypus) in Sandvík
• 
  Seepapagooy (Fratercula arctica) up Mykines
• 
  Iesstormvagel (Fulmarus glacialis)

Inwahners

Färingers in färöösche Dracht.

Dat Dorp Kvívík um 1900 rüm

Vun de um un bi 48.000 Inwahners up de Färöer (verdeelt up 17.251 Privathuushollte 2006 ) sünd 98 % so nömmte „Rieksborgers“, also Färingers, Dänen oder Gröönlänner. 91,7 % vun all Inwahners sünd boren up de Färöer, 5,8 % sünd in Däänmark to Welt kamen un 0,3 % sünd boren in Gröönland.

De gröttste Grupp vun Utlänner sünd de Ieslänner mit 0,4 %. Denn folgt de Norwegers un de Polen, beide mit 0,2 %. Alltohopen leevt up de Eilannen Minschen ut 77 Länner. Dat gifft bannig veel Färöers mit de Mudderspraak Färöösch, de in Däänmark leven doot. Allerhand vun jem sünd ok in Däänmark boren un kehrt later na de Inseln torüch. Up de annere Siet gifft dat „ole“ däänsche Familien up de Färöers, de tohuse Däänsch snackt.

Wie dat mit de Inwahnertahl lopen is

Vör de Winkingertied hefft man blot en poor Gruppen vun ierlannsche Mönke up de Färöers wahnt. Se weern de eersten Minschen, de sik dor ansiedelt hefft. Mit de Landnahm dör de Wikingers sünd allerhand Lüde na de Eilannen henströömt, bit dat amenn so bi 4.000 Inwahners geven hett. Bit in dat 18. Johrhunnert hefft dor nie nich mehr as 5.000 Lüde leevt. Um 1349/50 rüm is gegen de Hälft vun de Inwahners dör de Pest umkamen. Man düsse Verlust is utgleken wurrn dör nee Inwannerers, de bilüttjen na kamen sünd. Eerst, as dat mit de Hoochseefischeree los gung un de Minschen nich mehr afhängig weern vun de soore Bueree, is de Tahl vun Inwahners slank anstegen. Wenn een vun dat Enn vun’t 18. Johrhunnert utgeiht, wahnt hüdigendags, na um un bi 200 Johren, tein mol mehr Lüde up de Eilannen. Anfang vun de 1990er Johre hett dat en duchtige Weertschopskrise up de Inseln geven un een kreeg dat mit, dat allerhand Lüde utwannern döen, man dat duer nich lang, un denn kemen wedder mehr Lüde na de Inseln hen, as wegtrecken döen.

De Färöer sünd een vun de roren Länner up de Eer, wo dat mehr Mannslüde gifft, as Froenslüde. Gegen 52 % Mannslüde un Jungs staht 48 % Froenslüde un Deerns over. In de Grupp mit dat Oller vun 20 bit 39 Johre maakt de Unnerscheed sogor 11% ut. Dat hett sunnerlich to doon mit de Problemen for junge Froensminschen, en Arbeit to finnen. In’n Döörsnitt kriegt Färöersche 2,6 Kinner in’t Leven. Dat is de hööchste Quoot mank de noordschen Länner. Butendem gifft dat hier de ringste Tahl an Ehporen, de ut’neen gaht un sik scheden laat, de ringste Tahl an Sulvstmorde un de ringste Tahl an Kinner, de wegmaakt weert.

Johr	Inwahners
1327	ca. 4.000
1350	ca. 2.000
1769	4.773
1801	5.255
1834	6.928
1840	7.314
1845	7.782
1850	8.137
1855	8.651
1880	11.220
1900	15.230

Johr	Inwahners
1911	ca. 18.800
1925	22.835
1950	31.781
1970	ca. 38.000
1975	40.441
1. Januar 1985	45.318
1. Januar 1990	47.770
1. Januar 1995	43.644
1. Januar 1997	43.751
1. Januar 1998	44.235
1. Januar 1999	44.772

Johr	Inwahners
1. Januar 2000	45.353
1. Januar 2001	46.144
1. Januar 2002	46.961
1. Januar 2003	47.668
1. Januar 2004	48.178
1. Januar 2005	48.337
1. Januar 2006	48.170
1. Januar 2007	48.327
1. Januar 2008	48.360
1. Januar 2009	48.702
1. Januar 2010	48.568
1. Januar 2011	48.574

Religion

De nee Karken in Gøta is vun Königin Margrethe inwieht wurrn.

De Färöer sünd al 999 unner Sigmundur Brestisson to'n christlichen Gloven kamen. Al vördem harrn dor Mönke ut Ierland as Utsiedlers leevt. Ok hüdigendags sünd meist all Färingers Christenlüde. 84 % höört to de Evangeelsch-Luthersche-Staatskarken to. Um un bi 7-10 % vun de Inwahners höört to de Bröergemenen to. De sünd upkamen, as de Prediger William Gibson Sloan dör sien Predigen veel Lüde upweckt hett. Bi 5 % höört denn noch to annere Karken to: Dat sünd de Pingstgemenen mit ehre seven Karken, denn noch de Adventisten, de in Tórshavn en tähmlich grote allgemeene Privatschool unnerhoolt, un de um un bi 124 Tügen vun Jehova mit veer Gemenen De Röömsch-kathoolsche Kark hett up de Färöers hüdigendags bi 130 Liddmaten. Denn gifft dat ok noch 15 Bahai un en lüttje Ahmadiya-Gemeen vun de Muslime. Bekannte Karken sünd unner annern de St.Olavs-Karken un de ole Magnuskathedral in Kirkjubøur, de Domkarken vun Tórshavn, de Krischanskarken in Klaksvik, de Karken vun Fámjin un de Karken in Haldarsvík mit ehre acht Ecken.

De Bibel is up Färöösch eerst 1948 oversett wurrn. Dat hett dormols Victor Danielsen vun de Bröergemeen unnernahmen. 1961 is dor noch en Oversetten vun Jacob Dahl un Kristian Osvald Viderø vun de luthersche Staatskarken tokamen.

Sprake

De Färöösche Spraak hett sik ut dat Ooldnordsche utspunnen. Se is een vun de luerlüttjen Spraken mank de Germaanschen Spraken. Verstahn weern kann se an'n besten noch vun Lüde, de Ieslannsch könnt oder de een vun de Dialekte vun Westnorwegen snacken doot. De neegste Verwandte is dat Norn vun de Shetlandinseln ween, man düsse Spraken is al lang utsturven. Dör de Reformation is Färöösch um 1540 rüm for den offiziellen Bruuk allerwegens dör dat Däänsche an'e Siet schaven wurrn. Johrhunnerte lang is se blot vun Mund to Mund wietergeven wurrn in en unbannige Tahl vun färöösche Balladen. De eersten, de dor for sorgt hefft, dat up Färöösch ok wat schreven wurrn is, weern an't Enn vun dat 18. un to'n Anfang vun dat 19. Johrhunnert unner annern Jens Christian Svabo und Johan Henrik Schrøter. De hüdige Schrievwiese is vun V. U. Hammershaimb un Jakob Jakobsen tohopenschostert wurrn. In den Färööschen Sprakenstriet hett sik dat Färöösche in dat 20. Johrhunnert as Hööftspraken allerwegens dörsetten konnt. Vundeswegen is Däänsch hüüttodage blot noch en amtliche Verkehrsspraak. Dat heet, dat färöösche Gesette jummers ok up Däänsch oversett weern mütt.

Schiller un Ansagen sund jummers up Färöösch. Wenn dor noch en tweete Spraken tonahmen warrt, denn is dat Engelsch un nich Däänsch. De meisten Färingers könnt Norweegsch, Sweedsch un Ieslannsch verstahn.

De Färöösche Spraakpolitik is vun Jóhan Hendrik Winther Poulsen up'e Been stellt wurrn. Se sorgt dor for, dat jummers nee Begreepe for dat moderne Leven utklamüstert weert. Dor geiht se meist so puristisch bi vor, as up Iesland un will vun Frömdwöör un Anglizismen nix weten.

Neven de 45.000 Färingers up de Färöer sülms gifft dat noch tominnst 15.000 annere Lüde, de Färöösch as Mudderspraken bruken doot, tomeist in Däänmark. Vun 1998 af an gifft dat mit dat Føroysk orðabók dat eerste Wöörbook for Färöösch as Mudderspraak. An de Universität vun de Färöers kann Färöösch studeert weern.

1992 is dat ole patro- un metronymsche Naamrecht up de Eilannen wedder inföhrt wurrn, kiek ok: Färöösche Personnaams.

Geschichte

Up Baglhólmur schöllt vortieden Mönke ut Irland wahnt hebben.

Sigmundur Brestisson sien Graff warrt pleegt up’n Karkoff up Skúvoy.

Anfangsbookstaav vun den Schaapsbreef in dat kostbore Lundabók vun 1310. Siet dat 18. Jh. liggt dat in de Universitätsbibliothek to Lund in Sweden (vundeswegen de Naam).

Mönke ut Irland

Wohrschienlich sünd de eersten Lüde, de up de Färöer an Land gahn sünd, Mönke ut Irland ween. Dat weer um dat Johr 625 rüm. Vun den Oort Sumba ut sünd de Eilannen denn besiedelt wurrn. Dor hett de Ärchäologie ok ganz dichte bi Tüüchnisse vun funnen bi Akraberg, Víkarbyrgi un en beten wieter na Norden to, in Porkeri. As Botanikers sik mit de Eilannen unnersocht hefft, is unner annern rutkamen, dat dor vun düsse Tied af an up Mykines Haber plant wurrn is. Dat mütt avers man tämlich lüttje Gruppen vun Utsiedlers ween sien, de dor dormols leevt hefft.

Wikinger-Landnahm

Arv ut de Wikingertied: Vörsteven in Form vun en Drakenkopp an en färöösch Roderboot

De Wikingers sünd sunnerlich in dat 9. Johrhunnert inwannert. Dor hannel sik dat um Lüde bi, de in König Harals Schöönhaar siene Tied vun Norwegen ut na Westen trecken döen. Na de Färingersaga hett de eerste Siedler Grímur Kamban heten. He schall in Funningur wahnt hebben. In twee grote Gruppen sünd de Noordlüde bi ehre Landnahme inwannert: Um un bi 820-860 weern dat Lüde, de ut Norwegen utknepen weern, un um 880-900 rüm weern dat Wikingers, de vordem in Irland un Schottland leevt harrn. Iesland is eerst en paar Johrteinte later besiedelt wurrn. De legenn vertellt, dat en färööschen Siedler, de Naddoddur heten hett, de Inselgrupp nich funnen hett, as he ut Norwegen torüch wull na Huse. Dor is he denn in Iesland ankamen.

De Färingers weert Christenlüde

As de Norwegerkönig Olav Tryggvason sik 994 bi den engelschen König Aethelred hett dopen laten, is he glieks bigahn un hett Norwegen to’n christlichen Gloven brocht. Dor hett he ok den Färingerhööftling Sigmundur Brestisson inlaadt, de in siene Heimat wat gellen dö. De keem denn as en Christenminschen na de Färöers torüch un hett sik dor achter klemmt, dat dat färöösche Thing (dat hüdige Løgting) in’t Johr 999 beslaten hett, den christlichen Gloven an to nehmen. Sien Graffsteen up Skúvoy is een vun de wichtigsten Denkmäler ut de dore Tied up de Eilannen. Olav sien Nafolger weer Olav Haraldsson. He hett dat Christendom endgüllig in Norwegen, up de Färöers un ok up Iesland dörsetten konnt. Vundeswegen warrt he vun de Inselbewahners noch bit up den hüdigen Dag verehrt un fiert an den Dag, an den he sturven is (Ólavsøka).

Middeloller

Vun 1035 af an höör de Inselgrupp na Norwegen to. Man, vunwegen, dat de Eilannen wiet af weern, sünd se tähmlich sülvstännig bleven. In Kirkjubøur hett dat dormols en kathoolschen Bischopp geven. Vundeswegen steiht dor hüdigendags noch de Overrest vun den Magnusdom (um 1300 rüm), wat for de lüttjen Inseln en bannig grote Steenkarken ween is. Hüdigendags hett se keen Dack mehr un warrt ok as Karken nich mehr bruukt, man se is up en List sett, wo de Andräge for dat UNESCO-Weltkulturarv in staht. 1298 hefft de Färöers vun den norweegschen König den so nömmten Schaapsbreef kregen, wat en Oort vun „Grundgesett“ for de Eilannen weer. Deelwiese gellt dat noch hüdigendags. As Däänmark un Norwegen 1380 unner een Kroon kamen sünd, sünd de Färöers in däänsch-norweegsche Hand kamen. Dormols hett de Königin Margarethe I. dat henkregen, ganz Skandinavien in een groot Riek tohopen to sluten (Kiek bi Union vun Kalmar).

National Upstahn

Spraakforscher, Theoloog un Politiker in’t 19. Johrhunnert: V. U. Hammershaimb

Vun 1846 af an is dör de Arbeit vun den Spraakforscher V. U. Hammershaimb de neefäröösche Schriftspraak in Gang kamen. Bit dorhen is Färöösch man blot mündlich dör de Balladen fuddergeven wurrn. Hammershaimb hett ole Spraakdenkmäler upslaten un hett de färöösche Literatur up’e Been stellt.

Al to’n Anfang vun dat 19. Johrhunnert weer de Nationalheld Nólsoyar Páll gegen de Dänen gegenan gahn, un 1856 is dat Monopol vun den Hannel up de Färöer vun Däänmark upböört wurrn. Up dat Wiehnachtsdrepen vun de Färöer 1888 hett sik de Nationalbewegen tohopenfunnen in ehren Striet um en egen Spraak un um de nationale Unafhängigkeit. Toeerst gung dat bi de Nationalbewegen man blot um Kultur, man as 1906 politische Parteien up de Färöers grünnt wurrn weern un as dat losgung mit den Sprakenstriet vun 1909 bit 1938 is dat ok en Saak vun Politik wurrn.

Tweete Weltkrieg un Autonomie

Grootbritannien hett de Färöer in’n Tweeten Weltkrieg besett un hett sien Hööftquartier upmaakt in de ole Festung Skansin.

In’n Tweeten Weltkrieg sünd de Färöers ut Grünnen vun de Strategie an’n 12. April 1940 vun Grootbritannien besett wurrn. Dat gung dor um, dat Düütschland dor nich na griepen scholl. De düütsche Wehrmacht harr dree Dage vördem in dat Unnernehmen Werseröven Däänmark un Norwegen besett, ehr Grootbritannien dor up togriepen konn. De Briten hefft den Flegerhaben Vágar utboot un hefft dat Løgting ok mehr Macht in’e Hand geven. Na den Krieg hefft de Färöers 1946 en Volksafstimmen harrt, of dat Land heel un deel unafhängig weern scholl. 66,4 % vun all Wählers hefft afstimmt un man knapp 48,7 % (gegen 47,2 %) weern for de Unafhängigkeit in en egen Staat. Däänmark hett dat nich gellen laten, hett avers tostimmt, dat verhannelt weern scholl. Vun dat Autonomiegesett vun 1948 af an, sünd de Inseln wiethen politisch unafhängig.

Wat in de Buten- un Sekerheitspolitik passern schall, dor hett bit to den Verdrag vun Fámjin (2005) hen Däänmark dat Seggen harrt. Dat speel en sunnerliche Rull, as Däänmark gegen de Stimm vun dat Løgting beslaten hett, dat de Färöer to de NATO tohören scholl. Vun dor af an sünd up de Eilannen Inrichtungen vun de NATO bedreven wurrn, vunwegen dat de Inselgrupp up dat G-I-UK-Gatt liggen deit, wat strateegsch en grote Rull speel.

As Däänmark 1972 Liddmaat vun de EU wurrn is, hefft de Färöers dat nich mitmaakt un höört vundeswegen nich to de EU mit to.

Politik un Staat

Politik

Staatshööft is Königin Margrethe II. vun Däänmark. De Regeerung vun Däänmark warrt up de Färöer vertreden dör de Rieksombudschop. Baas vun de Landsregeerung is Kaj Leo Johannesen vun den liberalen Samband. He steiht siet den 14. November 2011 en Midden-rechts-Regeerung vör. Dor höört neven den Samband noch de konservative Volkspartei, dat christliche Zentrum un de sozialliberale Sülvststverwaltungspartei mit to. An’n 25. Oktober 2007 sünd de vördem seven Wahlkreise up de Färöers (na de seven Regionen) tohopenleggt to een eenheitlichen Wahlrebeet.

Tinganes, de Halfinsel un ole Thingstäe in de Hööftstadt Tórshavn. Hier warrt siet mehr as dusend Johren Politik maakt.

Mit dat „Gesett over de Binnerste Sülvstverwaltung“ sünd de Färöer an 31. März 1948 wiethen autonom wurrn. Se hefft vundeswegen ok en egen Flagg un weert ankeken as „Natschoon binnen de Riekseenheit mit Däänmark“.

Mit den Verdrag vun Fámjin hefft de Färöer an’n 29. März 2005 noch mehr to seggen kregen in de Butenpolitik. Al vun den Januar 2002 af an unnerhoolt de Eilannen en diplomaatsche Vertreden in London. De warrt avers as Afdeelung vun de däänsche Bottschop ankeken. De färöösche Gesandte is togliek ok noch Vertreder bi de Internatschonale Seeschipperee-Organisatschoon. Dor hannelt sik dat um en UN-Institutschoon bi, de in London sitten deit. Dor sünd de Färöer as Liddmaten bi assozieert. Siet Oktober 2006 is de färöösche Gesandte in London ok noch bi dat Butenministerium vun Irland inschreven un hett dor noch en Sitt mit bi de däänsche Bottschop in Dublin. Vun 2007 af an hefft de Färöers denn ok noch en Gesandtschop in Reykjavík. Al vordem sünd se mit Vertreders bi de EU in Brüssel un bi den Noordschen Raat in Kopenhagen mit bi ween. De Vertreden in Kopenhagen is in de Nordatlantens Brygge unner brocht un warrt mit Iesland un mit Gröönland tohopen bruukt.

In dat Hoyvíker Afkamen is 2005 de Weertschopsunion mit Iesland afmaakt wurrn. Later schall dor ok Gröönland noch to kamen. Al vun 1985 af an arbeit’ düsse dree Länner tohopen in’n Westnoordschen Raat. 2005 hett Ministerpräsident Eidesgaard kunnig maakt, dat de Färöer intreden wollen in de Europääsche Freehannelsassoziatschoon (EFTA). En Andrag scholl vun Siet vun de Autonomieregeerung al 2006 stellt weern, man dat weer nich kloor, of Däänmark dor mitmaken würr. Ok de Nabers Iesland un Norwegen höört to de EFTA mit to.

Anners, as Däänmark, höört de Färöer nich to de EU mit to. An’n 17. November 2007 sünd se „beraden Liddmaat“ vun de Vereenten Natschonen ehre Nehr- un Landweertschopsorganisatschoon (FAO) wurrn.

Dat gifft Gruppen up de Inseln, de hefft woll wat to seggen un de wüllt heel un deel weg vun Däänmark. Man alltohopen sünd de Kräfte liek verdeelt twuschen de Parteien, de vun Däänmark weg wüllt, un de annern, de bi Däänmark blieven wüllt. Wenn for de färöösche Regeerung en Koalitschoon tostanne brocht weern mutt, denn sitt dor faken Parteien ut beide Lagers in.

De Färöer hefft keen egen Armee un de Borgerslüde mütt nich de däänsche Wehrplicht nakamen. Up de annere Siet gifft dat allerhand Färingers, de as Beroopssuldaten bi de Däänschen Strietkräfte deent.

De NATO unnerhollt bi Mjørkadalur en Radar-Statschoon. De höört to dat Nett vun de Fröh-Wohrschau-Systeme rund um den Polarkrink mit to.

Updelen vun de Verwaltung

De 30 färööschen Kommunen , vun den 1. Januar 2009 af an.

Bit to den 1. Januar 2005 hett dat up de Färöer 34 Kommunen geven. To’n 1. Januar 2009 is Funningur Deel wurrn vun de Kommun Runavík. Plaant weer ok, de Kommunen Gøta un Leirvík tohopen to sluten.

Infrastruktur

Verkehr

1896 is mit dat Dampschipp Smiril de eersten regelmatige Fährdeenst twuschen de färööschen Eilannen inricht’ wurrn. 1918 is de eerste Straten twuschen twee Dörper boot wurrn, dat weer up Sandoy, twuschen Skopun un Sandur.

De internatschonale Verkehr dreiht sik um den Haben vun Tórshavn mit de Autofähre Norröna un um den Flegerhaben Vágar mit dat färöösche Floogunnernehmen Atlantic Airways. Twuschen düsse beiden Zentrums is 2002 de Vágartunnel feerdig stellt wurrn. Nu duert de Fohrt twuschen Haben un Flegerhaben mit dat Auto man blot noch een Stunn.

Up de Färöer staht sess Lüchttoorns. En egen Fischereeflott gifft dat ok up de Eilannen. De meisten färööschen Scheepe sünd ok up de Eilannen boot wurrn. Vun 1940 af an fohrt se up de internationalen Waters unner de Flagg vun de Färöer. De Hannelsmarine hett seven Scheepe. In direkte Lien vun dat Wikingerschipp afstammen deit dat Färöboot, en lüttjet Roerboot, wat ok up See fohrt weern kann. Dat gröttste Regionalfährschipp is de Smyril.

De Färöer ehr Stratennett is meist heel un deel mit Asphalt utleggt. Vun 2004 af an knütt dat all Regionen tohopen, de up Inseln mit mehr as blot een Dorp liggen doot. Alltohopen gifft dat 463 km Landstraten. De langste is de „Straten 10“, de löppt vun Tórshavn up Streymoy na Toftir up Eystyroy. Dor kaamt denn noch bi 500 km Straten in Dörper un Städer to. Autofähren fohrt twuschen de Inseln mit mehr as man een Dorp mit egen Stratennett, wenn dat keen Dämm, Bruggen oder Tunnels gifft. 2006 is de Norðoyatunnilin upmaakt wurrn. So sünd ok de Noordinseln verbunnen mit den Rest vun dat Land. Alltohopen rekent sünd 85 % vun de Inwahners over faste Straten mit’nanner verbunnen.

Dat maakt de Schaapsbuern Spaaß: Pickup as Allround-Fohrtüüch

2002 weern up de Färöer mehr as 22.000 Kraftfohrtüüch tolaten, dormank mehr as 16.000 PKW. Dat is man so tämlich een PKW pro Huushollt.

In’n Tórshavn sünd Stadtbusse unnerwegens, de sünd rood anstreken. De Overlandbusse sünd blau. Dat Streckennett up de Färöer kann up de Webstäe vun dat staatliche Verkehrsunnernehmen Strandfaraskip Landsins ankeken weern. Wo dat keen Bus un ok keen Fährschipp gifft, dor fluggt de Heevschruver hen.

Telekommunikatschoon

Achter Neeseeland, Iesland, Sweden un Malta sünd de Färöer dat Land mit den hööchsten Andeel Internetbrukers. Bi 75 % vun de Färingers sünd tominnst eenmol in'e Weken in't Nett unnerwegens. Bi de um un bi 17.000 Huushollte up de Eilannen gifft dat mehr as 11.000 Togänge to't Internett. Wat dat Telefon angeiht, weern Enne 2004 24.000 Anslüsse for dat Fastnett anmellt, dor kemen denn noch 34.000 Mobiltelefone to. Dor hefft 80 % vun all Inwahners en Handy mit.

1905 is dat eerste Telefonkavel up de Färöers inricht' wurrn. 1930 weern all Dörper anslaten an dat Telefonnett. Na Suðuroy hett dat avers toeerst man blot en Funkverbinnen geven mit den Rest vun dat Land. 1952 hett Tórshavn de Sülvstwahl kregen. De is denn bit 1978 ok in den Rest vun't Land inföhrt wurrn. Vun 1954 af an hett dat en Funkverbinnen mit Däänmark geven. 1971 is dat Seekavel na de Shetlandinseln hen leggt wurrn. Hüdigendags sünd de Färöers mit twee Glasfaserkavels anknütt an de Butenwelt. Vun 1998 af an is dat Telefonnett heel un deel digitaliseert, un dat gifft over de ganzen Eilannen weg en GSM-Nett for de Mobiltelefonie.

Weertschop

Allerhand Lüde verdeent ehr Geld mit Fischeree, Fischtucht (meist Lachse) un Tourismus. In’n Export speelt de Warften en Rull un ok Breefmarken vun dat Postverk Føroya weert in de ganze Welt hannelt. De Fischereeweertschop hollt en Andeel vun 95 % an den Export. Wenn de Deenstleisten to den Export torekent warrt, sünd dat jummers noch bi 82 %. Dat CD-Label Tutl un de Hersteller vun Wullmode Sirri staht vörnweg in de sunnerlichen Gemarken vun den internatschonalen Markt, wo se in togange sünd. De Import hett 2010 bi 4.365 Mio. Kronen legen. De wichtigsten Länner for den Import sünd Däänmark, Norwegen, Sweden un Düütschland. De Export hett um un bi 4.639 Mio. Kronen utmaakt. Hier staht Grootbritannien, Düütschland, Däänmark un Frankriek vörn weg. For sik sülms könnt de Färöer amenn neven de Fischeree, de se bedrievt, blot in de Bueree en beten wat (Schaape, Tüffeln etc.) produzeern. Denn hefft se noch Waterkraft, wo Stroom mit produzeert warrt. Allens annere mütt se inföhren un so to seggen mit Fisch betahlen.

Fischeree

Aquakultur for de Lachstucht vör Vestmanna

De Färöer ehre Fischfangzoon is 200 Seemielen groot. Hier weert de meisten färööschen Fische fungen. Just so sütt dat bi’n Naber Iesland in den siene Waters ut. Beide Natschonen verlöövt utlannsche Fischfangflotten de Fischeree blot unner sunnerliche Umstänn – mit gegensiedige Utnahm vun Iesland un de Färöer.

In den Noordatlantik sünd de Färöer de föfftgröttste Fischereenatschoon. In de ganze Welt staht se up Platz 25. In’t Johr 2005 sünd 580.823 Tons Fisch fungen wurrn. Elk Johr weert mehr as 100.000 Tons Fischereeprodukte verkofft. 2004 weern dat 135.244 Tons in’n Weert vun 1,15 Mrd. Kronen. Gegen 1993 over sünd dat 90 % mehr Fisch. De Weert vun de Produkte is in desülvige Tied um 183 % stegen. Bi 25 % vun den Fang is Kabeljau, folgt vun Schellfisch un Seelachs.

In’t ganze Land gifft dat Fischfabriken. To de Fischereeflott hefft Anfang 2004 186 Scheepe mit mehr as 20 BRT tohöört. Bi 3.000 Färingersche un Färingers sünd in de Fischeree un de Fischverarbeiten togange, dat sünd bi 12 % vun all Inwahners, de en Arbeit nagaht. Neven de Hoochseefischeree gifft dat noch de Küstenfischeree in dat typische Färöboot. Dor warrt de Snella bi bruukt, en sunnerliche Reedschop for die Lienenfischeree. Dor hannelt sik dat um en High-Tech--Reedschop bi, de up de Färöer utfunnen wurrn is un ok in’n Export geiht.

Söök na Eerdööl

In’n Mai 2004 hett dat up de Eilannen den eersten Kongress vun Geologen geven. Dor hefft se sik unner annern dor mit befaat, wie se an dat Eerdööl rankamen rankamen könnt, dat unner de See liggen schall. Eerdööl warrt as grote Haapnung for de Weertschop vun de Färöer ankeken.

Bueree

In’n Export speelt de Schaaptucht (70.000 Deerter), de al vun de Landnahm af an bedreven wurrn is, keen grote Rull. Man Färöerwull warrt vun ole Tieden her as besunnere Qualität ankeken. Up de inheemsche Spieskaart steiht Schaapsfleesch boven an, um un bi de Hälft vun dat, wat bruukt warrt, mutt inföhrt weern. Neven Schaape weert Keih, Höhner un Göse holen. So weert in en egen Meiereen Melkprodukte for den inheemschen Markt produzeert.

Waalfang

De Fang vun Grindwale warrt vun de Färingers nich komerziell bedreven. Dor verdeent se sik blot en beten wat mit to. Wegen düssen Walfang gifft dat allerhand Theater mit Lüde ut de ganze Welt, de dat nich insehn wüllt, worüm dat nödig deit. Vun 2008 af an raadt de Gesundheitsbehörden up de Inseln, keen Fleesch vun Grindwale mehr to vertehren, dor weern so veel Giftstoffe in, dor schollen Minschen nich mehr bigahn. Twuschen 2001 un 2005 sünd 41 Grindwalscholen upbrocht wurrn. Dor hefft se alltohopen 3.359 Deerter bi doot maakt. In’n Döörsnitt sünd dat in’t Johr 672 Walfische.

Tourismus

De Tahl vun Lüde, de over Nacht in Hotels un Gasthüser bleven sünd, sett sik so tohopen: 24.405 Gäste weern ut de Färöer, 31.571 ut Däänmark, 11.104 ut Norwegen, 5.253 ut Iesland, 4.820 ut Grootbritannien un Irland, un 4.149 ut Düütschland.

Kultur

Färöösche Biller weert utstellt in den Danzsaal vun dat Norðurlandahúsið

De Färöer sünd en egenstännige Kulturnatschoon in Skandinavien. Vunwegen, dat dat dor bloß so wenig Inwahners gifft, man up de annere Siet so veel Funktschonen in en Staat to besetten sünd, hefft veel Färingers twee oder dree Upgaven to wuppen un de meisten sünd in ehre Freetied ok noch togange un stellt Kultur up’e Been. Een is ganz verbaast, wie veel Kunst, ]Literatur un Musik up de Färöer bedreven warrt. Ok en interesseert Publikum for de „egen“ Kultur gifft dat. For de färöösche Kultur speelt de egene Spraak en grote Rull, man ok dat Arv vun de Wikingers, un de Natur up de Eilannen.

Kulturell Zentrum is de Hööftstadt Tórshavn un dor dat Huus vun den Norden (Norðurlandahúsið) mit siene sunnerliche Gestalt. Dat is de wichtigste Stäe for Veranstalten in’t Land un dor kaamt ok Künstler ut annere Länner (meist ut Skandinavien] hen. In’n Tórshavn gifft dat ok dat Land sien Theater, de Musikschool un dat Kunstmuseum.

De natschonale Fierdag un dat gröttste Volksfest is de Ólavsøka. Dor gifft dat an’n 28./29. Juli en Programm umto mit allerhand Sport un Kultur. Annere Volksfeste sünd de Jóansøka um den 24. Juni rüm, de Varmakelda Enne Juni/Anfang Juli un de Ovastevna in’n August. Just so, as bi de Ólavsøka warrt hier de Färöösche Kedendanz pleegt un dat gifft Regattas in’n Färööschen Rodersport.

Kedendanz un Balladen

Bi den Färööschen Kedendanz weert ole Balladen vörsungen, as de Sigurdleder. Dat hannelt sik bi düsse Dänze un Leeder um en Bruuk ut dat Middeloller, de vördem ok in annere Länner in Europa pleegt wurrn weer. Man keen anner Land hett dat schafft, düsse Traditschonen ohn grote Ännern so in de moderne Tied rover to bringen. De Färöösche Spraak hett na de Reformation overhoop blot dör de olen Balladen overleevt. Jens Christian Djurhuus weer en Skalde vun de ole Aart. He hett noch in dat 19. Johrhunnert Balladen na oold Vörbild schreven. Sien bekanntest Stück un de bekanntest Ballade overhoop is Ormurin Langi. En anner, jünger Bispeel is de Grindavísan vun Christian Pløyen. He weer en däänschen Beamten un hett up Däänsch schreven, man liekers höört dat Leed to jedeen Grindadráp (Grindwalfang) mit to.

De färöösche Kedendanz is nich blot man Folklore, man höört to de Kultur vun’n Alldag up de Eilannen fast mit to. De Kedendanz warrt nich blot for Touristen un Tokiekers maakt, man is en Utdruck vun Gemeenschop vun all, de dor mitmaakt.

Up de Färöers warrt ok vun ole Tieden her veel mit’nanner sungen. Bi Fiern in de Familie singt de Lüde stunnenlang ole un nee Leder. Sunnerlich to beleven is dat an’n 29. Juli um Middernacht in’n Tórshavn, wenn Dusende Lüde bi de Ólavsøka unner freen Himmel tohopen kaamt.

Musik

De Viking Metal-Band Týr

Eivør Pálsdóttir kriggt den Pries for de beste Folk-Singersche in Däänmark, 2006

De Färöer hefft en egen Symphonieorchster, en bekannten Chor (Havnarkorið) un en lebennige Musikszeen in all Twiege vun de Musik. Hüdigendags sünd as färöösche Komponisten sunnerlich bekannt Sunleif Rasmussen, Kristian Blak, Atli Petersen, Edvard Nyholm Debess un Heðin Meitil. Elk Johr warrt in’n Summer dat Festival Summartónar fiert, wo dat Hüdigendagsche un Klassische Musik to hören gifft. An’n 12. Oktober 2006 is in dat Noordlandhuus de eerste färöösche Oper upföhrt wurrn. Dat weer „Í Óðamansgarði“ (In den Mallbüdel sien Goorn) vun Sunleif Rasmussen .

Klassikers vun de färöösche Unnerholensmusik sünd Annika Hoydal un Tey á Kamarinum. In’n dat 21. Johrhunnert sünd Solo-Singers as Eivør Pálsdóttir, Guðrið Hansdóttir, Teitur Lassen, Lena Anderssen, Linda Andrews, Guðrun Sólja Jacobsen, Høgni Lisberg, Petur Pólson, Brandur Enni un Heiðrik na vörn träen.

As Rock- Gruppen, de nich blot up de Inseln bekannt sünd, könnt u. a. 200 (Punk), Boys In A Band („Cowboy Rock“), Gestir, Makrel, Marius, Sic (Thrash Metal) un Týr (Viking Metal) ankeken weern. Dor kaamt denn noch de Gruppen Clickhaze (Avantgarde) un Moirae to, de midderwielen al uplööst wurrn sünd. Gruppen as Páll Finnur Páll oder Villmennir speelt man ehrder up de Inselgrupp sülms en Rull.

Grote Open-Air-Festivals for Populärmusik mit internatschonale un inheemsche Stars sünd u. a. de Jóansøka jeden Juni, mol in Vágur, mol in Tvøroyri, dat G! Festival in Gøta jeden Juli, dat Live-Programm bi den Natschonalfierdag Ólavsøka in Tórshavn un dat Summarfestivalur in Klaksvík jeden August. 2009 hett dat to’n eersten Mol dat Festival Við Múrin in Kirkjubøur geven.

All twee Johre finnt ok de Prix Føroyar statt. Dat weer bit 2005 de natschonale Talentwettstriet, wo al allerhand Stars bi rutkamen sünd, de denn later bit wiethen over de Färöer rut bekannt wurrn sünd. Hüdigendags heet düsse Veranstalten Atlantic Music Event un scheert sik dor ehrder um, dat färöösche Musik in’t Utland bekannt warrt.

Kristian Blak hett siet mehr as 30 Johren de Musikszeen vun de Inseln unner siene Flunken un hölpt, dat se na boven kummt. He is Hööft vun de Jazz-Grupp Yggdrasil un hett dat Platenlabel Tutl grünnt. Dor weert ok de meisten Künstlers rurbrocht, de boven uptellt wurrn sünd.

Färöösche Literatur

De Färöösche Literatur is tostanne kamen, nadem de neefäröösche Schriftspraken vun V. U. Hammershaimb utfunnen wurrn weer. Man ok de spraakwetenschoppliche Arbeit vun Jakob Jakobsen hett dor ehrn Andeel an. De Dichtkunst vun Janus Djurhuus hett den Stil for de meisten vun siene Nafolgers präägt. He warrt hüdigendags as Klassiker ankeken. Sien jüngern Broer Hans A. Djurhuus leevt sunnerlich dör siene Kinnerleder in’n Alldag vun de Insulaners wieter.

In de ganze Welt an’n meisten bekannt as färööschen Schriever is William Heinesen. He hett avers man blot up Däänsch schreven. Sien Vedder Jørgen-Frantz Jacobsen hett ok up Däänsch schreven un is ok in Düütschland bekannt wurrn dör sien Roman „Barbara“. He is fröh doot bleven. De eerste Schriever in färöösche Spraak, de in allerhand Weltspraken oversett wurrn is, dat weer Heinesen sien goden Frund Heðin Brú.

Hüdigendagsche Schrievers sünd u. a. Jens Pauli Heinesen, Rói Patursson, Toroddur Poulsen, Gunnar Hoydal, Hanus Kamban, Jógvan Isaksen un Carl Jóhan Jensen.

Súsanna Helena Patursson hett de Froenliteratur up de Färöer grünnt. Malan Marnersdóttir steiht hüdigendags ganz vörweg in de Literaturwetenschop vun dat Land. Oddvør Johansen is en vun de Froenslüde, de as Schriever sunnerlich bekannt wurrn is.

Färöösche Bildkunst

Zacharias Heinesen: Úr Vágum („Ut Vágar“) 2000. Breefmark ut dat Johr 2001

De färöösche Bildkunst is eerst in dat 20. Johrhunnert tostanne kamen, as de natschonale Erweckung in Gang kamen weer. As wichtigsten färööschen Kunstmaler un togliek as „Vadder vun de färöösche Maleree“ warrt Sámal Joensen Mikines (1906–1979) ankeken. Siene tiedwielige Fründin un Fro Elinborg Lützen (1919–1995) gellt as de eerste un wichtigste Grafikersche up de Eilannen. Ruth Smith (1913–1958) ehre Sülvstportraits weert to de kostbarsten Biller vun dat Land rekent. To de gröttsten Künstlers in use Tied höört Ingálvur av Reyni (1920–2005) to, de vun 2004 af an ok in dat bedüdende Statens Museum for Kunst in Kopenhagen utstellt warrt, un ok Zacharias Heinesen (* 1936), den sien Kunst unner annern in Husum in Noordfreesland en Tohuse funnen hett: Dor hett he dat Altarbild for de Däänsche Karken maakt. Dat Land sien eersten Bildhauer is Janus Kamban (* 1913). Hans Pauli Olsen un Tróndur Patursson sünd düsse Dage de Bildhauers, de an’n meisten produzeern doot. De gröttste Tahl vun färöösche Kunstwarke warrt in dat Kunstmuseum vun de Färöer (Listasavn Føroya) utstellt.

Scholen un Universität

Dree färöösche Deerns hefft Abitur maakt un freit sik nu in Nationaldracht und „Studentenmutzen“

Dat Schoolwesen up de Färöer verscheelt sik nich veel vun dat hoge Niveau annerwegens in Skandinavien. Dat is man tämlich dat lieke, as in Däänmark, man warrt doch vun de Regeerung vun de Eilannen autonom bedreven. De Spraak in’n Unnerricht is jummers Färöösch. Dor hefft se sik in den Sprakenstriet Johrteinte lang over in’e Klatten harrt. De eersten Schoolmeesters, de sik dorachter klemmt hefft, Färöösch as allgemeene Schoolspraken to bruken, weern Símun av Skarði, Jacob Dahl un Andrias Christian Evensen.

Dat gifft dree Gymnasiums. Dat Gymnasium vun Tórshavn is dat ollste un grottste un liggt in Hoydalar. Dat Gymnasium in Vágur is tostännig for dat Suðuroy-Eiland. Dat drudde Gymnasium in Kambsdalur (mit Butenstäe in Klaksvík) versorgt den Osten un den Norden vun’t Land.

De Universität vun de Färöer befaat sik mit färöösche Spraak- un Literaturwetenschop, man ok mit Naturwetenschoppen, Histoorsche Wetenschoppen un Sellschoppswetenschop. Dat gifft ok en Hoochschool for Pädagogik un for Fischeree. En sunnerliche Rull in dat Land siene Geschichte un in den hüdigen Alldag vun de Inwahners speelt de Volkshoochscholen. De Färöösche Landsbibliothek is de Grundlaag for allens, wat hüdigendags „vund e Färöer“ un „overd e Färöer“ schreven warrt.

Bekannte Lüde

De Singersche Eivør Pálsdóttir (* 1983) vor dat Heimatmuseum in Gøta in Färöösche Dracht.

Dat Bostbild Elinborg vun Janus Kamban 1937 wiest Elinborg Lützen (1919–1995) as 18-Johr-ole Deern. Later is se de wichtigste Grafikersche vund e Eilannen wurrn. Foto: Ole Wich for dat Kunstmuseum vun de Färöer.

In allerhand Weltspraken oversett: William Heinesen (1900–1991), Schrieverr, Dichter, Maler un Grafiker

Jóannes Patursson (1866–1946), Grootbuer, Nationaldichter un Politiker

• Astrid Andreasen (* 1948), Textilkünstlersche un Seeforschersche
• Heidi Andreasen (* 1985), Swimmersche in’n Behinnertensport
• Linda Andrews (* 1973), Singersche
• Magdalena Andersdatter (ca. 1590–1650), Koopfro un Volksheldin
• Thomas Arge (1942–1978), Maler
• Andrea Árting (1891–1988), Gewerkschopsbaas
• Kristian Blak (* 1947), Komponist un Musiker
• Sigmundur Brestisson (ca. 961–1005), Wikingerhööftling, Missionar
• Rúni Brattaberg (* 1966), Opernsinger (Bass) un Fotograf
• Beinta Broberg (1667–1752), beröhmt as Romanfigur Barbara.
• Jonas Broncks (* um 1600–1643 rüm), Utwannerer, lange Tied hett man dacht, he harr de Bronx in New York (USA) ehren Naam geven
• Heðin Brú (1901–1987), Schriever
• Jacob Dahl (1878–1944), Proovst un Bibeloversetter
• Johan Dalsgaard (* 1966), Entertainer, Musiker, Schauspeler un Parteigrünner (Hin Stuttligi Flokkurin, 2004)
• Helena Dam á Neystabø (* 1955), Politikersche
• Steffan Danielsen (1922–1976), Maler
• Victor Danielsen (1894–1961), Missionar vun de Plymouth-Bröergemeen un Oversetter vun de Bibel
• Marianna Debes Dahl (* 1947), Schriever
• Edvard Nyholm Debess, Komponist
• Hans Andrias Djurhuus (1883–1951), Schriever
• Janus Djurhuus (1881–1948), Schriever
• Jóannes Eidesgaard (* 1951), Politiker, Baas vun de regeerung vun 2004 af an
• Brandur Enni (* 1989), Popstar
• Hildigunn Eyðfinnsdóttir (* 1975), Schauspelersche
• Niels R. Finsen (1860–1904), hett 1903 den Medizin-Nobelpries kregen
• Edward Fuglø (* 1963), Grafiker
• Sigri Mitra Gaïni (* 1975), Schauspelersche un Dichtersche
• Liffa Gregoriussen (1904–1992), hett Mode maakt
• Absalom Hansen, Fotograph un Marathonlöper (Tórshavn)
• Hans Hansen (1920–1970), Maler
• V. U. Hammershaimb, hett de moderne färöösche Schriftspraken utfunnen, vun 1846 af an
• William Heinesen, Schriever, Dichter, Maler un Grafiker
• Zacharias Heinesen (* 1936), Maler
• Jona Henriksen (* 1924), Politikersche
• Ebba Hentze (* 1930), Schrieversche
• Annika Hoydal (* 1945), Singersche, Schauspelersche, Komponistin
• Høgni Hoydal (* 1966), Politiker
• Elgerda Jacobsen (1905–1991), eerste Fro vun’t Land, de Schoolbaas wurrn is
• Guðrun Sólja Jacobsen (* 1982), Singersche
• Jørgen-Frantz Jacobsen (1900–1938), Schriever
• Jakob Jakobsen (1864–1918), Spraakforscher
• Bárður Jákupsson (* 1943), Maler, Schriever over färöösche Kunst
• Hanna Joensen (* 1931), Aktivistin for dat Froenrecht
• Laura Joensen (* 1946), Schauspelersche
• Poul F. Joensen (1898–1970), Dichter
• Oddvør Johansen (* 1941), Schrieversche un Orgelspelersche
• Grímur Kamban, eersten Siedler, as dat losgung mit de Landnahme um 800 rüm
• Janus Kamban (* 1913), Bildhauer un Grafiker
• Karin Kjølbro (* 1944), Politikersche
• Jens Martin Knudsen (* 1967), legendären Döörhöder vun de färöösche Football-Nationalmannschop
• Ernst Krenn-Gjógv (1897–1954), öösterriekschen Faroisten (an un for sik Ernst Krenn)
• Rikard Long (1889–1977), Literaturkritiker un Schriever
• Elinborg Lützen (1919–1995), Grafikersche
• Malan Marnersdóttir (* 1952), Literaturwetenschopplersche
• Christian Matras (1900–1988), Schriever un Perfesser vun de Spraakwetenschop
• Heðin Meitil, Komponist
• Sámal Joensen Mikines (1906–1979), Maler
• Marie Mikkelsen (1877–1956), Oversettersche
• Øssur Mohr (* 1961), Maler
• Johanne Mortensen (1865–1930), Lehrersche, eerste Fro up de Eilannen, de as Politikersche wählt wurrn is
• Ebba Müller (1891–1967), Reedersche
• Poul Poulsen Nolsøe (1766–1809), Nationalheld
• Katrin Ottarsdóttir (* 1957), Filmemakersche
• Eivør Pálsdóttir (* 1983), Singersche un Schauspelersche
• Jóannes Patursson (1866–1946), Dichter und Politiker
• Súsanna Helena Patursson (1864–1916), Schrieversche
• Sverri Patursson (1871–1960), Schriever
• Tróndur Patursson (* 1944), Bildhauer
• Atli Petersen (* 1963), Komponist
• Anker Eli Petersen (* 1959), Grafiker
• Karoline Petersen (* 1924), Politikersche
• Lisbeth Petersen (* 1939), Politikersche
• Marita Petersen (1940–2001), Politikersche, eerste Fro up de Färöer, de Baas vun de Regeerung wurrn is
• Jóngerð Purkhús (* 1937), Politikersche
• Sunleif Rasmussen (* 1961), Komponist
• Ingálvur av Reyni (* 1920), Maler
• Hanni Bjartalið (* 1968), Maler
• Malla Samuelsen (1909–1997), Politikersche
• Sigrid av Skarði Joensen (1908–1975), Publizistin
• Ruth Smith (1913–1958), Malersche un Grafikersche
• Johanna Maria Skylv Hansen (1877–1974), Schrieversche
• Kári Sverrisson, Rock- un Jazz-Musiker, Bandleader vun de Rockgrupp „Ennek“ (Saltangará)
• Kristian Osvald Viderø (1906–1988), Vikar, Dichter un Oversetter vun de Bibel
• Ingeborg Vinter (* 1945), Politikersche un Gewerkschopsfro

Medien

Radio un Feernsehn

De Färöer hefft 13 Anlagen to’n Utstrahlen vun UKW-Programme un een Middelwell-Anlage (531 kHz). Dree Anlagen strahlt Feernseh-Programme ut. Dor hölpt denn 43 lüttjere Verstärkerstatschonen bi. Dat Radioprogramm up Färöösch vun den apentlich-rechtlichen Útvarp Føroya (UF) gifft dat al vun 1957 af an. Siet Oktober 2007 is dor noch de Privatsenner Rás 2 tokamen. Beide Senners hefft ok en Livestream in’t Internett. Tolest gifft dat ok noch den christlichen Senner Lindin. Eerst 1985 is mit Sjónvarp Føroya (SVF) dat Feernsehn up de Eilannen kamen. Tosätzlich weert meist däänsche Senners inspiest. Vun Oktober 2002 af an gifft dat up de Inselgrupp DVB-T.

Daagblöer un Newsportale

De dree wichtigsten Daagblöer up de Färöer sünd Dimmalætting un Sosialurin ut de Hööftstadt, un denn noch dat Wekenblatt Norðlýsið ut de Noordeilannen ehre Metropole Klaksvík. In’t Nett gifft dat de beiden eersten Blöer blot man for Abonnenten, man Norðlýsið steiht dor free in for jedereen, de de Spraak versteiht oder de sik blot man de Biller ankieken will. In’t Radio gifft dat neven den Livestream ok jede Weken Textnarichten up Engelsch (kiek unnen bi Weblenken). Dat wichtigste Newsportal in’t Internett is portal.fo.

Sport

Katrin Olsen rodert un is 2008 de eerste Person in de Geschicht vun de Färöer, de bi de Olympsche Spelen mitmaakt hett, man unner de Flagg vun Däänmark

.

Mehr as 13.000 Färöer maakt aktiv in ehren Sportvereen mit. Neven Football un Rodersport bedrievt se sunnerlich Handball, Volleyball un Swimmsport, de all in’e Hallen utöövt weert. Vereene sünd ok togange mit Turnen, Badminton, Peerrennen, Dischtennis, Lichtathletik un Judo (all mehr as 100 Aktive). De Färöer wüllt geern rin in dat IOC, man bither to sünd se blot man bi de Paralympics mit bi ween. Se maakt regelmatig mit bi de Island Games, de all twee Johre stattfinnen doot. Dor hefft se 2007 mol 24 Goldmedaillen hoolt un sünd dor in’n Medaillenspegel up’n tweeten Platz mit lannt. So goot weern se vördem noch nie nich ween.

Rodern

Natschonalsport up de Färöer is al ummer dat Rodern in dat Färöboot ween. Topwettstriet un Hööchtepunkt elk Johr sünd de Regattas an’n 28. Juli bi de Ólavsøka in Tórshavn. Dor weert to’n Afsluss vun de Roer-Saison de natschonalen Meesters in sess Klassen fast leggt.

Bekanntesten Rodersmann vun de Färöer weer Ove Joensen (1948–87). He weer 1986 ganz alleen mit sien Färöboot Dana Victoria na Kopenhagen rodert. Een Johr later is he mit sien egen Boot to Dode kamen.

Bekannteste Fro mank de Roderers is Katrin Olsen (* 1978). Se maakt for de däänsche Natschonalmannschop mit bi internatschonale Wettstriede. 2006 weer se Weltmeestersche in’n Dubbel-Veerer. In’n Dubbel-Twe’er hett se 2007 mit tweemol Gold den Gesamtweltcup hoolt. In’n August 2007 hett se sik bi de Roder-Weltmeesterschop in München en Platz mank de sess besten Roderers vun’e Welt hoolt un weer dor de eerste Minsch vun de Färöer mit, de sik en Platz for de Olympschen Speele sekert hett.

Football

De fótbóltur is ok up de Färöers de wichtigste Nevensaak vun de Welt

An’n 13. Mai 1892 is de eerste Footballvereen up de Färöers grünnt wurrn. Dat weer de TB Tvøroyri. 1904 sünd dor noch HB Tórshavn un KÍ Klaksvík tokamen. Se hefft vun all Vereene up de Eilannen bit up den hüdigen Dag an’n meisten tostanne brocht un hefft sik jummerlos in’e Klatten um de Meesterschop up de Eilannen (Effodeildin). Man in’n Pokal regeert blot man HB. Annere Vereene, de en poor Mole Meester wurrn sünd, sünd TB Tvøroyri, B36 Tórshavn, GÍ Gøta un B68 Toftir. Jedet grottere Dorp up de Eilannen hett en Footballplatz. Hüdigendags gifft dat up de Färöer twee Stadions mit echten Rasen. Dor weert de Lännerspeele in utspeelt: Tórsvøllur in de Hööftstadt un Svangaskarð in Toftir. Vun 1988 af an höört de Färöer to de UEFA un de FIFA mit to. Ehr Afkörten is FRO. Nadem de Natschonalmannschop 1990 dör en Door vun Torkil Nielsen mit 1:0 gegen Öösterriek wunnen hett, kennt de Footballfans in Europa dat lüttje Land. An’n 2. Juni 2007 is en Speel in Tórshavn gegen de Natschonalmannschop vun Italien mit 1:2 utgahn, wat en grote Sensatschoon weer, vunwegen dat sik dat bi Italien um den aktuellen Weltmeester hanneln dö. Rógvi Jacobsen hett dat Door schaten for de Färöers. An’n 11. Oktober 2008 hefft de Färöers bi de Qualifikatschoon to de Weltmeesterschop 2010 en 1:1 gegen Öösterriek schafft un hett dor dat „Trauma“ vun 1990 wedder mit upweckt. In desülvige Grupp hefft de Färöers an’n 9. September 2009 tohuse Litauen mit 2:1 slahn, wat as dannigen Slumpslag an to kieken weer.

Swimmen

Swimmhallen in’t ganze Land sünd de Grundlaag for en gode Arbeit mit junge Lüde, ok in’n Behinnertensport

. Gröttsten Swimmstar up de Eilannen is Pál Joensen (* 1990) ut Vágur. He hett bi de Junioren ehre Europameesterschoppen dree Titels hoolt. Dor schaff he 2008 over 800 m nich blot en färööschen un en skandinaavschen Rekord bi, man he stell ok en ne’en Europarekord for Junioren up. De Lüde meent, dat weer dat Grottste, wat in de Eilannen ehre Sportgeschicht bither to schafft wurrn is.

Schach

Ole Schachfigur (Daam), snittjert in't 18. Johrhunnert. Schach hett as Denksport up de Eilannen sien wichtigen Platz

Schach warrt al siet Johrhunnerte up de Inselgrupp speelt. De Meesterschop vun de Eilannen speelt up de Färöer just so’n grote Rull, as up Iesland. Sunnerlich Talent hett de junge Speler Helgi Ziska. He hett an’n 6. März 2006 den Grootmeester Jan Timman slahn, de 1993 in’t Finaal vun de Weltmeesterschop stahn harr.

Literatur

(na de Tied vun de Utgave)

• Lucas Debes: Natürliche und Politische Historie der Inseln Färöe. Kopenhagen/Leipzig 1757
  • Nee rutgreven: mit en Kommentar un en Woort achterna vun Norbert B. Vogt, Mülheim a.d. Ruhr 200
• Carl Julian von Graba: Tagebuch, geführt auf einer Reise nach Farö im Jahre 1828. Perthes und Besser, Hamborg 1830
  • Nee upleggt: Wolfgang Butt, Kiel 1993, ISBN 3-926099-26-7 (unner den Naam: Carl Julian Graba)
• Samuel Rathbone, E. H. Greig: A Narrative of the Cruise of the Yacht Maria among the Faroe Islands in the Summer of 1854. England 1855 (illustreert mit Steendrucke;dormols rutbrocht sunner Naam)
  • Reise mit der Yacht Maria 1854 zu den Färöern up Wikisource
• Ernst Krenn: Föroyar. Die Inseln des Friedens. Regensbergsche Verlagsbuchhandlung, Mönster (Westf.) um 1942 rüm
• Sydney Norgate: „Kanska“ or the Land of Maybe. Jacobsen, Tórshavn 1943
  • düütsch Oversetten: „Kanska“ oder das Land des „vielleicht“ rutkamen in TJALDUR, Mitteilungsblatt des DFF Heft 30, 2003, S. 31–37
• John F. West: Faroe. The Emergence of a Nation. Hurst, London 1972, ISBN 0-8397-2063-7
• Liv Kjørsvík Schei, Gunnie Moberg, Biller vun Tróndur Patursson: The Faroe Islands. Murray, London 1991, ISBN 0-7195-5009-2

Lopranseiði. De Isthmus vun Lopra an siene Westküst

• • Neeuplage mit tosätzliche Kapitels: Birlinn, Edinburgh 2003 ISBN 1-84158-242-5
• Sabine Gorsemann: Die Färöer. Inselwelt im Nordatlantik. DuMont, Köln 1990, ISBN 3-7701-2175-9
  • Nee upleggt mit Christian Kaiser: 1999, ISBN 3-7701-4371-X
• Alexander Wachter: Färöer selbst entdecken. Edition Elch, Offenbach am Main 2002, ISBN 3-85862-155-2 (Reiseföhrer, de sik sunnerlich mit Wannertörns befaten deit)
• Don Brandt: Mehr Briefmarken und Geschichte der Färöer. Postverk Føroya, Tórshavn 2006, ISBN 99918-3-192-4
• Verena Stössinger, Anna Katharina Dömling (Rtg.): Von Inseln weiß ich … Geschichten von den Färöern. Unionsverlag, Zürich 2006, ISBN 3-293-00366-4

Filme

• Atlantic Rhapsody – 52 Biller ut Tórshavn (fär.: Atlantic rapsodi – 52 myndir úr Tórshavn), 1989 vun Katrin Ottarsdóttir, eersten Speelfilm in de Geschicht vun de Färöer
• Bye Bye Bluebird, 1999 vun Katrin Ottarsdóttir, eersten Roadmovie vun de Färöer.
• Färöer – Die Entdeckung der Einsamkeit, Sendereege Nordsee-Report (45 Minuten) vun’n NDR Fernsehens an’n 27. Juni 2004, Klock 18. Mitsneden up VHS un DVD gifft dat bi’n NDR.
• Winter auf den Färöern vun Sven Jaax (NDR 2002, 45 Minuten).
• "Singing People" vun Malte Blockhaus un Philipp Achterberg (2009, 40 Minuten)
• " Nordische Seevögel " vun Clemens Keck, Over de Färöer ehre Vagelwelt. (2011, 45 Minuten )

Belege

Länner in Europa

Albanien | Andorra | Belgien | Bosnien-Herzegowina | Bulgarien | Däänmark | Düütschland | Eestland | Finnland | Frankriek | Grekenland | Iesland | Irland | Italien | Kosovo | Kroatien | Lettland | Liechtensteen | Litauen | Luxemborg | Malta | Moldawien | Monaco | Montenegro | Nedderlannen | Noordmakedonien | Norwegen | Öösterriek | Polen | Portugal | Rumänien | Russland | San Marino | Serbien | Slowakei | Slowenien | Spanien | Sweden | Swiez | Tschechien | Ukraine | Ungarn | Vatikaanstad | Vereenigt Königriek | Wittrussland | Zypern

Afhängige Rebeden: Färöer | Gibraltar | Guernsey | Isle of Man | Jan Mayen | Jersey | Spitzbargen