Przejdź do zawartości

Jerzy Robert Nowak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Pawelboch (dyskusja | edycje) o 00:12, 2 sty 2022. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 2 sty 2022, była oparta na tej wersji.
Ten artykuł dotyczy historyka. Zobacz też: Robert Nowak, Jerzy Nowak.
Jerzy Robert Nowak
Ilustracja
Jerzy Robert Nowak, Kielce, 6 lipca 2019
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

8 września 1940
Terespol

Doktor habilitowany nauk humanistycznych
Specjalność: historia najnowsza, stosunki międzynarodowe
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1972
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Habilitacja

1989
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Naukowiec, badacz, wykładowca
jednostka

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Okres zatrudn.

1966–1992

uczelnia

Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu

Przewodniczący Domu Ojczystego
Okres spraw.

3 kwietnia 2004–14 listopada 2005

Prezes Ruchu Przełomu Narodowego
Okres spraw.

28 września 2010–12 lipca 2011

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Jerzy Robert Nowak – prelekcja na temat wydarzeń w Kielcach 4 lipca 1946, zwanych Pogromem kieleckim. Kielce, 6 lipca 2019
Jerzy Robert Nowak – prelekcja w auli parafii św. Brata Alberta w Krakowie, 10 lutego 2013
Jerzy Robert Nowak – prelekcja w auli parafii św. Brata Alberta w Krakowie, 10 lutego 2013

Jerzy Robert Nowak (wcześniej również Robert Nowak; ur. 8 września 1940 w Terespolu) – polski historyk, publicysta, doktor habilitowany nauk politycznych[1], specjalizujący się w problematyce węgierskiej.

W latach 1994–2006 profesor nadzwyczajny w Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Od 2004 profesor w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu i w okresie od 2011 do 2013 członek rady naukowej tej uczelni. Publicysta i felietonista Telewizji Trwam, Radia Maryja, „Naszego Dziennika”, „Naszej Polski”, „Tygodnika Głos”, „Niedzieli”, „Mojej Rodziny”, „Warszawskiej Gazety” i „Magna Polonia”, komentator wydarzeń politycznych m.in. na antenie Telewizji Republika, wPolsce.pl i w telewizjach internetowych (Polskie sprawy, wRealu24, Media Narodowe). Założyciel i prezes Domu Ojczystego, Ruchu Przełomu Narodowego i Klubów Patriotycznych.

Autor około 90 książek i niespełna 1900 publikacji prasowych (w tym około 1200 artykułów)[2][3][4]. Twórca audycji „Minął miesiąc” emitowanej do 28 kwietnia 2013 raz w miesiącu na antenie Radia Maryja i Telewizji Trwam[5]. Honorowy obywatel miasta Jedwabne[6].

II wojna światowa

Syn Stefana[7]. W 1943 jego ojciec został aresztowany przez hitlerowców i wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie został zamordowany. Po śmierci ojca jego matka przeprowadziła się wraz z nim (wtedy 3-letnim dzieckiem) do dziadków do wsi Łobaczew Mały.

PRL

Lata 50.

Uczęszczał do salezjańskiej szkoły podstawowej z internatem w Rumi koło Wejherowa.

Jako 16-latek wystąpił pod koniec października 1956 na wiecu w Białej Podlaskiej, dostając brawa od paru tysięcy wiecujących. Uhonorowano tak odwagę jego wystąpienia, domagającego się m.in. pełnego wyjaśnienia sprawy zbrodni w Katyniu[8].

Do Warszawy przyjechał w 1957 ze wsi Łobaczew Mały (pod Terespolem) i rozpoczął studia historyczne na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego[9][10]. Rok wcześniej rozpoczął na własną rękę naukę języka węgierskiego[11]. W październiku 1957 brał wraz ze studentami udział w trzydniowych manifestacjach w obronie zakazanego przez cenzurę czasopisma „Po prostu”.

Lata 60.

Począwszy od listopada 1963 zaczął współpracę z czasopismem studentów Akademii Medycznej w Warszawie „Nowy Medyk”, gdzie publikował m.in. pod pseudonimem Jerzy Kicki. W jednym z tekstów w tym piśmie opisał szczegółowo dyskusję, jaką toczyli młodzi opozycjoniści w klubie Ubab. Artykuł ten trafił do Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Z pracy został wyrzucony redaktor naczelny „Medyka”, a władze uczelni zakazały odtąd drukowania autorów z zewnątrz[12].

Wiosną 1964 został zatrzymany przez SB na 48 godzin za rozpowszechnianie m.in. razem z Adamem Michnikiem otrzymanego od Słonimskiego Listu 34. 8 maja 1965 Prokuratura Wojewódzka w Warszawie umorzyła postępowanie karne[12]. W tym samym roku ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim[13]

Według informacji podanych przez publicystę Cezarego Łazarewicza na łamach czasopisma „Polityka” Nowak od 1965 publikował w „Polityce”, gdzie krytykował m.in. organizację studiów historycznych (głównie za „nudę, sztampowość i brak kontrowersji w programie nauczania”), postulując zarazem ograniczenie liczby godzin nauczania historii Polski, szczególnie tej sprzed XVIII wieku na rzecz historii ruchu rewolucyjnego. Według Łazarewicza Nowak proponował też, by ukazać „problem oceny roli duchowieństwa katolickiego przyczyniającego się do ugruntowania zacofania społecznego i politycznego”. W czasopiśmie publikował też teksty polityczno-ideowe (np. Od Cheopsa do Planu 6-letniego). Okres swojej pracy w „Polityce” opisał w książce Na przekór skorpionom – wyznania upartego Polaka, gdzie opisuje swój opozycyjny charakter publikacji, twierdząc, że w swoich książkach i publikacjach przemycał informacje faktograficzne, niewygodne dla rzeczników władzy w PRL pod przykrywką w postaci tematyki węgierskiej czy hiszpańskiej[12]. Ostatnie teksty w „Polityce” publikował pod koniec lat 80., stawiając PZPR za wzór Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą i jej przywódcę Jánosa Kádára, jej reformy gospodarcze oraz węgierski model „socjalizmu z ludzką twarzą”. Pod koniec 1989 przeniósł się do katolickiego czasopisma „Ład”.

W styczniu 1966 rozpoczął pracę w dziale Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, gdzie tłumaczył książki z języka węgierskiego, hiszpańskiego i albańskiego. W PISM pracował do 1992[12].

Lata 70.

W latach 1969–1972 opublikował cztery pozycje książkowe: dwie o Hiszpanii i dwie o literaturze i historii Węgier. Według publicysty Marcina Kowalskiego z „Gazety Wyborczej” w jednej ze swoich książek skrytykował prymasa Węgier kardynała Mindszentyego za antyradziecki nacjonalizm i pochwalił imponujące sukcesy komunistycznych władz węgierskich[12]. W styczniu 1972 obronił w PISM pracę doktorską o Węgrzech (PISM w 1972 uzyskał prawo nadawania stopnia doktora, z którego jako pierwszy skorzystał Jerzy Robert Nowak[14]), a w 1989 pracę habilitacyjną.

Od 1 lutego 1972 do 1 lipca 1974 pracował w Ambasadzie PRL w Budapeszcie jako drugi sekretarz. Istnieją opinie, że praca ta była wyrazem poparcia ówczesnych władz (MSZ), ale i także, że po prostu doceniono kompetencje Nowaka, jako specjalisty od Węgier[12]. Po kłótniach z ambasadorem Jerzym Zielińskim zakończył pracę w ambasadzie i wrócił do PISM[12]. Jak twierdzi Nowak, jego odejście z węgierskiej placówki miało związek z tym, że „nie zgodził się wstąpić do PZPR, tłumacząc to względami religijnymi”[15].

W 1978 chwalił węgierską politykę kulturalną po 1956: „Węgierskie publikacje na temat kultury i polityki kulturalnej należały do najbardziej efektywnych przykładów ofensywnego działania ideowego krajów socjalistycznych (…) Dynamiczny i wielostronny rozwój życia kulturalnego WRL (Węgierskiej Republiki Ludowej) w ostatnich dwóch dziesięcioleciach w poważnej mierze ułatwił wytrącenie propagandowego oręża tym działaczom i propagandystom zachodnim, którzy do końca usiłowali szermować argumentem „sprawy węgierskiej” na forum międzynarodowym, eksponować węgierskich opozycyjnych pisarzy itp.”[16].

W 1978 opublikował książkę, wybór myśli Cypriana Kamila Norwida Gorzki to chleb jest polskość i wybór pism gen. Ignacego Prądzyńskiego.

Według dokumentów zarchiwizowanych w IPN (IPN BU 001043/1742) został pozyskany w latach 70. jako Kontakt Operacyjny (KO) o pseudonimie „Tadeusz” i współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa PRL, informując ją m.in. o sytuacji w Ministerstwie Spraw Zagranicznych[17]. Sam Nowak zaprzecza tym informacjom, wskazując m.in., że w dokumentach nie ma jego podpisu[17], przy czym należy pamiętać, że od Kontaktów Operacyjnych (KO) nie pobierano pisemnych zobowiązań do współpracy i po werbunku stosowano wobec KO mniej restrykcyjne procedury niż w przypadku Tajnych Współpracowników (TW) (np. KO udzielał z reguły ustnych informacji)[18].

Lata 80.

W 1980 Telewizja Węgierska poświęciła mu kilkudziesięciominutowy film dokumentalny, w którym przedstawiła jego zasługi dla popularyzacji węgierskiej kultury w Polsce[11]. W 1981 Nowak pisał do „Tygodnika Solidarność” pod pseudonimem „Maron”. Po ogłoszeniu stanu wojennego ponownie publikował w „Polityce”, „Radarze” i „Zdaniu”[19]. Prowadził stałą rubrykę „Pro i Contra” w Tygodniku Demokratycznym.

Na początku lat 80. Nowak założył w PISM koło Stronnictwa Demokratycznego. 20 kwietnia 1989 został wybrany do władz Stronnictwa, a w kilka dni później do jego prezydium (został wiceprzewodniczącym Centralnego Komitetu SD). Był głównym twórcą reformatorskiego warszawskiego programu SD, składającego się z 27 punktów. Mówiły one m.in. o realizacji interesów narodowych, trójpodziale władz, uniezależnieniu administracji państwowej oraz zniesieniu cenzury. Domagał się także odpolitycznienia wojska i milicji. Jego apel w tej sprawie miał ukazać się na łamach Kuriera Polskiego, jednak 17 maja 1989 jego tekst został skonfiskowany przez cenzurę[20]. W tym samym roku został kierownikiem Polsko-Węgierskiej Komisji Podręcznikowej oraz członkiem Zespołu Doradców MSZ[21].

Był prelegentem w Instytucie Podstawowych Problemów Marksizmu i Leninizmu[9].

W 1983 nazwał antykomunistyczne postawy Węgrów „antyradzieckim nacjonalizmem”: „Węgrzy nie zdołali rozwiązać swych problemów własnymi siłami, co bardzo mocno rzutowało początkowo na nastroje społeczeństwa, powodując zwłaszcza przypływ antyradzieckiego nacjonalizmu”[22].

W 1988 pisząc, o węgierskim powstaniu z 1956, ostro krytykował prymasa Węgier kardynała Józsefa Mindszentego. Powodem był nieprzejednany antykomunizm duchownego: „Szczególnie jaskrawym przejawem braku rozsądku politycznego i nieprzejednania Mindszentyego było przemówienie wygłoszone przez niego w radiu 3 listopada 1956 r. Przemówienie cechowała arogancja i zadufanie. Mindszenty wyraźnie dystansował się od legalnego rządu Nagya, jako „spadkobierców obalonego reżimu”, równocześnie podkreślając, iż on sam „nie musi zerwać z przeszłością, bo dzięki łasce Boga pozostał taki sam jak przed uwięzieniem”[23].

III Rzeczpospolita

Jerzy Robert Nowak podczas wywiadu dla TVP w dniu otrzymania honorowego obywatelstwa miasta Jedwabne (2006)

W wyborach parlamentarnych w 1989 kandydował do Senatu w województwie warszawskim z ramienia SD pod hasłem Demokracja naszym wzorem, Robert Nowak senatorem[11][24]. Za rządów Tadeusza Mazowieckiego bezskutecznie starał się o objęcie funkcji ambasadora na Węgrzech. Krytycznie oceniając politykę rządu, domagał się m.in. przyspieszenia zmian politycznych i ustrojowych w Polsce. Popierał koalicję NSZZ „Solidarność”-SD-PSL, niechętnie odnosząc się do pomysłu sojuszu reformatorów z PZPR z częścią „Solidarności”[25]. W 1992 stracił pracę w PISM i rozpoczął wykłady w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie.

W wyborach parlamentarnych w 1993 bezskutecznie kandydował do Sejmu z ramienia Porozumienia Centrum w Warszawie, uzyskując 244 głosy[26]. W wyborach samorządowych w 2000 w Warszawie kandydował bezskutecznie z listy „Zgody Warszawskiej”. W wyborach w 2001 bez powodzenia ubiegał się o mandat posła z listy Ligi Polskich Rodzin. W 2005 założył partię Dom Ojczysty, z ramienia której w wyborach parlamentarnych w tym samym roku ubiegał się o mandat senatora w okręgu rzeszowskim[27]. W 2006 jego ugrupowanie zostało wykreślone z ewidencji.

Był związany między innymi ze środowiskiem Radia Maryja. Był tam stałym komentatorem wydarzeń politycznych i często zabierał głos na temat antypolonizmu oraz stosunków polsko-żydowskich. Przez ostatnie lata koncentrował się na dyskusji o polityce wewnętrznej kraju i walce z katolicyzmem w mediach.

Autor artykułów w Encyklopedii „Białych Plam”. Na łamach „Dziennika Katolickiego” oraz „Naszej Polski” szerzej opisywał tematy zawarte w tym dziele naukowym. Na bazie artykułów powstały książki: Przemilczane świadectwa i Za co Żydzi muszą przeprosić Polaków. W 2003 druga z tych pozycji została wydana po angielsku przez przedstawicieli Polonii amerykańskiej.

Był stałym współpracownikiem „Naszego Dziennika”, „Naszej Polski” i „Tygodnika Głos”. Publikował swoje artykuły i felietony także w następujących pismach: „Niedziela”, „Słowo-Dziennik Katolicki”, „Ład”, „Wokanda” i „Tygodnik Solidarność”. Wiele periodyków polonijnych związanych z nurtem Radia Maryja w USA, Kanadzie, Ameryce Południowej, Australii oraz Francji przedrukowywało artykuły Nowaka. Związany jest również z konserwatywnym radiem polonijnym w Chicago. Zaowocowało to powtarzającymi się co dwa tygodnie występami w programie prowadzonym przez jednego z prezenterów tej stacji, Wojciecha Wierzewskiego. Od 2000 do 2011 przygotowywał stały, cotygodniowy przegląd prasy z kraju i ze świata w tygodniku katolickim „Niedziela”, w latach 2000–2006 noszący nazwę Pro i kontra. Był także komentatorem wydarzeń politycznych na antenie Telewizji Republika, głównie w programie „Polityczna kawa” Tomasza Sakiewicza. Ze stacją rozstał się w 2014, gdy kierowanie nią przejął Tomasz Terlikowski, którego często krytykował za podejście do sprawy lustracji duchownych, czy ocenę Radia Maryja[28]. Podobnie w negatywnym tonie wypowiadał się wielokrotnie o obecnej redaktor naczelnej telewizji Dorocie Kani, która opisała jego rzekomą współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa w latach 70.[29].

Na przełomie sierpnia i września 2007 w „Naszym Dzienniku” ukazał się trzyczęściowy dodatek pt. „Ukryte oblicze mediów”[30], w którym Nowak dowodził, że większość mediów wykorzystywanych jest do walki z Kościołem katolickim. Pierwszą część dodatku współtworzył wraz z biskupem Adamem Lepą i dziekanem WSKSiM w Toruniu Pawłem Pasionkiem. Pozostałe części pisał już samodzielnie. Na podstawie tych publikacji w październiku 2007 ukazała się książka autorstwa Jerzego Roberta Nowaka Walka z Kościołem w mediach. Biała księga[31], w której poruszył temat ogromnej, według niego, agresji ateistycznej ostatnich lat w Polsce.

W 2007 wyrokiem Sądu Rejonowego Warszawa-Mokotów został skazany na grzywnę 400 zł za przeprowadzenie publicznej zbiórki pieniędzy bez wymaganego zezwolenia[32].

Od lutego do czerwca 2008 jeździł po Polsce z wykładami, na których ostro krytykował książkę Strach Jana Tomasza Grossa i mocno polemizował z treściami w niej zawartymi[33]. Jest twórcą serii artykułów domniemujących w czasie ich publikacji agenturalną przeszłość Lecha Wałęsy. Oskarżył także Stefana Niesiołowskiego o donoszenie na kolegów z konspiracyjnej organizacji „Ruch”[34]. W 2008 założył także stowarzyszenie Ruch Przełomu Narodowego.

Pod koniec listopada 2008, gdy Jan Kobylański wytoczył proces o zniesławienie dziewiętnastu politykom i dziennikarzom, Nowak rozpoczął wielką akcję popierającą Kobylańskiego. W jednym z wydań „Naszego Dziennika” ukazał się jego artykuł pt. 40 oszczerstw przeciwko Janowi Kobylańskiemu. Na antenie Radia Maryja obszernie relacjonował rozprawy sądowe „ws. Kobylańskiego”. Sprawa ostatecznie została umorzona.

Kierowane przez niego stowarzyszenie Ruch Przełomu Narodowego przekształciło się jesienią 2010 w partię polityczną, która została zarejestrowana 17 listopada tego samego roku. 11 lipca 2011 jej działacze poinformowali o przystąpieniu do Prawicy Rzeczypospolitej, jednak Nowak nie przystąpił do tego ugrupowania[35]. Kilka dni później RPN został wykreślony z ewidencji partii politycznych.

W latach 1994–2006 był profesorem nadzwyczajnym w Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie i od 2004 jest profesorem w WSKSiM w Toruniu, gdzie w okresie od 2011 do 2013 wchodził w skład rady naukowej tej uczelni. W toruńskiej wyższej szkole prowadzi wykłady monograficzne z historii oraz wygłasza prelekcje podczas różnych sympozjów.

Obecnie współpracuje ze środowiskami narodowymi, szczególnie z Ruchem Narodowym, a także Kongresem Nowej Prawicy, internetową Telewizją Narodową, Klubami Gazety Polskiej, Frondą oraz partią Solidarna Polska, które patronują jego wykładom i prelekcjom organizowanym na terenie całej Polski. Jest publicystą „Warszawskiej Gazety", miesięcznika „Moja Rodzina" i kwartalnika ONR „Magna Polonia"[36]. Od 1 lipca 2017 komentuje wydarzenia polityczne w cotygodniowym programie „Minął tydzień” na kanale Polskie sprawy w serwisie YouTube, gdzie wcześniej prowadził audycję „Alfabet Jerzego Roberta Nowaka”, w której omawiał wybrane życiorysy ludzi ze świata polityki, kultury i mediów[37]. Jest też częstym gościem stacji telewizyjnej wPolsce.pl i Radia Wnet[38].

15 marca 2017 poinformował na swoim blogu o powstaniu organizacji Forum Myśli Polskiej, której został przewodniczącym. W skład komitetu założycielskiego weszli też: Tadeusz Marczak, Józef Osada, Stanisław Srokowski i Stanisław Żytecki[39].

Od września 2018 ma swój stały program w telewizji internetowej wRealu24[40]. W tym samym roku zaangażował się też w kampanię Ruchu Narodowego przed wyborami samorządowymi, m.in. uczestnicząc w spotkaniach wyborczych, czy w nagranym spocie, który promował ugrupowanie[41]. Wystartował z jego listy do sejmiku województwa mazowieckiego w okręgu nr 4 z pozycji 1, jednak RN nie zdobył mandatów[42][43].

We wrześniu 2021 ukazała się o nim publikacja książkowa pt. O Jerzym Robercie Nowaku. Świadectwa, która została wydana przez wydawnictwo Wektory. Jest to księga pamiątkowa stworzona z racji 80. urodzin Nowaka. Dzieło zawiera pozytywne świadectwa różnych osób, które doceniają jego pracę historyczno-publicystyczną. Redakcją naukową tytułu zajęli się: Jadwiga Wronicz, prof. Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Jan Wawrzyńczyk, emerytowany wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego oraz Anna Tyrpa, prof. Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk[44][45].

Niektóre publikacje i sprawa Jedwabnego

Po 1989 książki Jerzego Roberta Nowaka wydawane są głównie przez wydawnictwo Maron, które założyła jego żona Maria. W 2015 wydawnictwo weszło w skład Polskiej Księgarni Narodowej[46].

W 1994 ukazała się publikacja pt. Myśli o Polsce i Polakach, dotycząca obrazu Polski i Polaków w świecie. W 1998 wydał dwutomową książkę Zagrożenia dla Polski i polskości. W tym samym roku ukazał się pierwszy tom dwutomowej publikacji Czarny leksykon.

W 1999 ukazała się książka Przemilczane zbrodnie, opisująca mordy popełnione przez zbolszewizowanych Żydów na ich polskich sąsiadach. W 2001 wydano 100 kłamstw J.T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem, będącą polemiką z publikacją Jana Tomasza Grossa Sąsiedzi, opisującą zbrodnię w Jedwabnem.

15 stycznia 2006 podczas sesji Rady Miejskiej w Jedwabnem nadano Jerzemu Robertowi Nowakowi honorowe obywatelstwo miasta Jedwabne za „wkład w demaskowaniu kłamstw na temat zbrodni na Żydach w Jedwabnem”. Z inicjatywą takiego wyróżnienia dla historyka wystąpił burmistrz Jedwabnego Michał Chajewski.

W 2009 wydał I część swojego „dzieła życia” Żeby Polska…, t. I – książki ukazującej najważniejsze postaci z historii Polski w latach 1733–1860. Rok później wydany został II tom publikacji, który obejmuje lata 1861–1905.

W listopadzie 2016 ukazał się pierwszy tom wspomnień Jerzego Roberta Nowaka pt. Wichry życia.

W listopadzie 2018 wydana została jego książka pt. Andrzej Duda – biografia prawdziwa, która podsumowuje życie i działalność polityczną obecnego prezydenta Polski. W biografii nie brak wielu krytycznych uwag pod adresem Andrzeja Dudy i jego decyzji politycznych[47].

Sprawa twórczości Györgya Spiró

W 1986 zablokował wydanie w Polsce książki Iksowie Györgya Spiró o Wojciechu Bogusławskim w czasach po utracie niepodległości przez Polskę (postać aktora była pretekstem do przedstawienia beznadziejnych zmagań artystów walczących z cenzurą i represjami podobnie, jak walczyli pisarze w czasach „dyktatury proletariatu”). Nowak oskarżył węgierskiego pisarza o antypolonizm[48][49][50][51]. W Polsce pisarz został oskarżony o szarganie narodowych świętości[52]. Według tłumacza Spiró Mieczysława Dobrowolnego w wyniku skarg Nowaka w wydziale kultury KC PZPR zablokowano wydanie powieści Spiró i jego późniejszy przyjazd do Polski na prapremierę dramatu Szalbierz, wystawianego w warszawskim teatrze Ateneum. Według Łazarkiewicza na Spiró nałożono zakaz wstępu do polskich bibliotek naukowych, nie mógł też przyjeżdżać do Polski w celu prowadzenia dalszych badań literackich.

Według Nowaka za pomocą recenzji chciał on zwrócić uwagę m.in. polskiego MSZ na silnie antypolską wymowę dzieła Spiró, która miała godzić w dobre imię narodu polskiego, a także mogła wpływać na postrzeganie Polaków na Węgrzech i stosunki obu tych krajów. Według Nowaka publikacja Spiró była pisana na zamówienie komunistycznych władz Węgier i miała na celu zohydzenie Polaków, by zniechęcić Węgrów do podążania drogą przemian społecznych, które były inicjowane przez polską „Solidarność”. Według Nowaka jego recenzja Iksów Spiró, blokowana, a ukazała się w czasopiśmie „Zdanie” dopiero po interwencji w Ministerstwie Kultury. Spotkała się ona z pozytywnym odbiorem części polskich profesorów, m.in. Aleksandra Gieysztora. Negatywne komentarze na temat krytycznej recenzji Nowaka opublikował dziennikarz Piotr Gadzinowski w „itd”, a sam Nowak wskazuje, że Spiró miał poparcie m.in. Jerzego Urbana, który w imię stosunków pomiędzy Polską a Węgrami przeciwstawił się „atakom” Nowaka na pisarza[53].

Poglądy

Jerzy Robert Nowak podczas manifestacji poparcia reform węgierskiego rządu i premiera Viktora Orbàna, Warszawa 2017

Jest krytykiem porozumienia Okrągłego Stołu. Opowiada się za pełnym otwarciem akt IPN i całkowitą dekomunizacją[54].

Jest eurosceptykiem o poglądach konserwatywno-chrześcijańskich. Nie jest przeciwnikiem Unii Europejskiej; twierdzi, że nie ma alternatywy dla tej organizacji. Był przeciwnikiem wejścia w życie traktatu lizbońskiego. Sprzeciwia się przyjęciu waluty euro przez Polskę[55].

Uważa katastrofę samolotu Tu-154 w Smoleńsku z 10 kwietnia 2010, w której zginęło 96 osób, wśród nich: prezydent RP Lech Kaczyński z małżonką za zamach[56].

Jest zwolennikiem ordynacji mieszanej w wyborach do Sejmu RP na wzór m.in. Węgier czy Niemiec, gdzie w okręgu wyborczym głosuje się na jednego kandydata z krajowej listy partyjnej i na jedną osobę z danego okręgu jednomandatowego. Do sejmu wchodzi wtedy określona liczba osób z jednej ogólnokrajowej listy partyjnej i jednomandatowej z każdego okręgu. W warunkach węgierskich w parlamencie na 199 posłów, 106. (53%) to posłowie wybrani w głosowaniu w okręgach jednomandatowych (w tym również osoby bezpartyjne), a 93. to posłowie z listy ogólnej[57][58].

Krytyka

Publicyści związani z tygodnikami „Wprost”[59], „Przekrój”, „Polityka”[60], „Tygodnikiem Powszechnym” i „Więzią” (Krzysztof Burnetko i Aleksander Hall) określali publikacje Jerzego Roberta Nowaka jako skrajne i antysemickie[61]. Podobny pogląd zaprezentował historyk Jerzy Tomaszewski[62], arcybiskup Józef Życiński[63], a także zarząd warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej[64]. Zarzut ksenofobicznego charakteru wykładów Jerzego Roberta Nowaka postawiła także Polska Rada Chrześcijan i Żydów[65].

Publikacje

  • Nowe tendencje w literaturze węgierskiej 1957–1966, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1967, s. 110.
  • Siły opozycyjne w Hiszpanii w latach 1962–1968, Państwowy Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1969, s. 113.
  • Polityka WSPR, a sytuacja wewnętrzna na Węgrzech w 1968r., Państwowy Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1969, s. 130.
  • Geneza ustroju demokracji ludowej w Albanii, Instytut Krajów Socjalistycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1970.
  • Węgry 1939–1969, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971, s. 203.
  • Hiszpania po wojnie domowej (1939–1971), Wiedza Powszechna , Warszawa 1972, s. 340.
  • Węgry 1939–1974, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975, s. 269.
  • Rakoczy: życie i działalność, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Warszawa 1976, s. 61.
  • Złoto i krew, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977, s. 217.
  • Polityka kulturalna WSPR w latach 1968–1977, Państwowy Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1978, s. 219.
  • Węgierskie wyznania: eseje i rozważania o kulturze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979, s. 396.
  • Węgry bliskie i nieznane, Iskry, Warszawa 1980, s. 363. ISBN 83-207-0134-1
  • Trudne lata: Węgry 1949–1956, Sigma, Warszawa 1981, s. 92.
  • Endre Ady: Poezje, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981, s. 209.
  • Powstanie Ludowej Republiki Albanii 1944–1949, Instytut Krajów Socjalistycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1983, s. 122.
  • Stanowisko Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej w kwestii porozumienia narodowego (doświadczenia i perspektywy), CINTE OIC, Warszawa 1983.
  • Węgry: Wychodzenie z kryzysu 1956, Książka i Wiedza, Warszawa 1984, s. 264. ISBN 83-05-11277-2
  • Cyprian Kamil Norwid: Gorzki to chleb jest polskość, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984, s. 199. ISBN 83-08-01053-9
  • Ignacy Prądzyński: Zaprzepaszczone szanse, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, s. 157. ISBN 83-08-01054-7
  • Odkrywanie Węgier, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987, s. 587.
  • Geneza i pierwsze lata demokracji ludowej na Węgrzech 1944–1948, Instytut Krajów Socjalistycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1987, s. 244.
  • Stan i perspektywy rozwoju węgierskiej reformy gospodarczej, CINTE OIC, Warszawa 1987.
  • Franciszek II Rakoczy: Pamiętniki. Wyznania, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988, s. 445.
  • Węgry: Burzliwe lata 1953–1956, Alma-Press, Warszawa 1988, s.267. ISBN 83-7020-020-6
  • Buntownicy i asekuranci: Białe plamy z historii SD 1938–1989, Stronnictwo Demokratyczne, Warszawa 1991, s. 204.
  • Dzieje literatur europejskich. Literatura węgierska. Wiek XX, Warszawa 1991, s. 130.
  • Myśli o Polsce i Polakach, Unia, Warszawa 1993, s. 382. (Wydanie II przejrzane i uzupełnione, Unia, Katowice 1994, s. 342 ISBN 83-900057-9-4).
  • Zagrożenia dla Polski i polskości, tom I, Ad Astra, Warszawa 1998, s. 474. ISBN 83-87538-87-6
  • Zagrożenia dla Polski i polskości, tom II, Ad Astra, Warszawa 1998, s. 456. ISBN 83-87538-87-6
  • Czarny leksykon, Von Borowiecky, Warszawa 1998, s. 252. ISBN 83-87689-05-X
  • Przemilczane zbrodnie: O zbrodniach popełnionych na Polakach przez żydowskich komunistów na Kresach w latach 1939–1941, Von Borowiecky, Warszawa 1999, s. 251.
  • Walka z Kościołem wczoraj i dziś, Fundacja Nasza Przyszłość, Szczecinek 1999, s. 361. ISBN 83-910221-6-1
  • Kościół, a Rewolucja Francuska, Fundacja Nasza Przyszłość, Szczecinek 1999, s. 120. ISBN 83-910221-5-3
  • Czarna legenda dziejów Polski, Von Borowiecky, Warszawa 2000, s. 212. ISBN 83-87689-31-9
  • Spory o historię i współczesność, Von Borowiecky, Warszawa 2000, s. 659. ISBN 83-87689-29-7
  • Spór o kolaboranta Brzechwę, MaRoN, Warszawa 2001, s. 64. ISBN 83-91-59-18-4-0
  • Stefan kardynał Wyszyński: Aby Polska Polską była (Wybór myśli o narodzie), MaRoN, Warszawa 2001, s. 76 ISBN 83-915918-7-5, (Wydanie II MaRoN, Warszawa 2013, s. 76).
  • Zbrodnie UB, MaRoN, Warszawa 2001, s. 64 ISBN 83-915918-1-6, (Wydanie II MaRoN, Warszawa 2012, s. 71).
  • 100 kłamstw Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem, Von Borowiecky, Warszawa 2001, s. 304. ISBN 83-87689-35-1
  • Jak minął miesiąc?, MaRoN, Warszawa 2001, s. 68. ISBN 83-89033-00-3
  • Norwid nasz współczesny, MaRoN, Warszawa 2001, s. 63. ISBN 83-915918-4-0
  • W obronie polskich interesów, MaRoN, Warszawa 2001, s. 67. ISBN 83-915918-3-2
  • Tyska prowokacja przeciw wolności słowa, MaRoN, Warszawa 2001, s. 71. ISBN 83-89033-10-0
  • Kogo muszą przeprosić Żydzi, MaRoN, Warszawa 2001, s. 58. ISBN 83-915918-0-8
  • Słowa barwne i skrzydlate, MaRoN, Warszawa 2001, s. 71. ISBN 83-915918-4-0
  • Jak oszukano naród, MaRoN, Warszawa 2002, s. 68. ISBN 83-915918-2-4
  • Ksiądz Jankowski: Na przekór kłamstwom, tom 1, Bernardinum, Pelplin 2002, s. 280 ISBN 83-88935-85-2 (Wydanie II Bernardinum, Pelpin 2009, s. 298 ISBN 978-83-60508-20-6).
  • Ksiądz Jankowski: Na przekór kłamstwom, tom 2, Bernardinum, Pelplin 2002, s. 557. ISBN 83-88935-90-9
  • Obłudnik Powszechny, MaRoN, Warszawa 2003, s. 71. ISBN 83-89033-20-8
  • Polska, a Unia Europejska. 44 pytania, MaRoN, Warszawa 2003, s. 71. ISBN 83-89033-00-3
  • Przemilczani obrońcy Polski, Maron, Warszawa 2003, s. 71. ISBN 83-89033-05-4
  • Cirkev a Velka francouzska revoluce, Olomouc 2003.
  • Alleluja i do przodu!, MaRoN, Warszawa 2003, s. 68. ISBN 83-89033-35-6
  • Życiorysy bez retuszu, MaRoN, Warszawa 2003, s. 72. ISBN 83-89033-25-9
  • To whom should the Jews apologize, Panorama, Chicago 2003.
  • Żydzi w historii świata, MaRoN, Warszawa 2003, s. 71. ISBN 83-89033-30-5
  • Na przekór skorpionom, MaRoN, Warszawa 2005, s. 71. ISBN 83-89033-75-5
  • Co Polska dała światu, tom 1 i 2, MaRoN, Warszawa, 2005, s. 168 (Wydanie II 2006, Wydanie III poprawione 2007 ISBN 978-83-89033-95-6).
  • Nowe kłamstwa Grossa, MaRoN, Warszawa 2006, s. 302. ISBN 978-83-89033-01-7
  • Antypolonizm: zdzieranie masek, tom 1 i 2, Warszawa 2006, s.132. ISBN 83-89033-85-2
  • Nowa cenzura, MaRoN, Warszawa 2007, s. 68. ISBN 83-89033-45-3
  • O W. Bartoszewskim bez mitów, MaRoN, Warszawa 2007, s. 124. ISBN 83-89033-26-7
  • Czerwone dynastie, tom 1, MaRoN, Warszawa 2007, s. 64 ISBN 83-89033-60-7 (Wydanie II MaRoN, Warszawa 2009, s. 64).
  • Czerwone dynastie, tom 2, MaRoN, Warszawa 2007, s. 223 ISBN 978-83-89033-06-2 (Wydanie II MaRoN, Warszawa 2009, s. 224).
  • Walka z Kościołem w mediach. Biała księga, MaRoN, Warszawa 2007, s. 250. ISBN 978-83-89033-21-5
  • Żydzi a Polacy. Wokół sporów i kontrowersji, MaRoN, Warszawa 2008, s. 383. ISBN 83-89033-31-3
  • W obronie wiary, MaRoN, Warszawa 2008, s. 374. ISBN 83-89033-36-4
  • Platforma obłudników, MaRoN, Warszawa 2009, s. 189. ISBN 83-89033-46-1
  • Potępiany za patriotyzm (sylwetka Jana Kobylańskiego), wydanie edytorskie, Warszawa 2009, s. 479.
  • Alleluja i pod prąd (Świadectwa o Radiu Maryja), MaRoN, Warszawa 2009, s. 166. ISBN 83-89033-51-8
  • Alarm dla Polski, MaRoN, Warszawa 2009, s. 164. ISBN 83-89033-56-9
  • Żeby Polska…, tom I 1733–1860, MaRoN, Warszawa 2009, s. 438. ISBN 83-89033-61-5
  • Żeby Polska…, tom II 1861–1905, MaRoN, Warszawa 2010, s. 502. ISBN 978-83-89033-66-6
  • Pełzająca germanizacja Wrocławia, MaRoN, Warszawa 2010, s. 335. ISBN 83-89033-71-2
  • Fałsze i przemilczenia Grossa, MaRoN, Warszawa 2011, s. 194. ISBN 83-89033-76-3
  • Żydzi przeciw Żydom (zbrodnie żydowskiej policji, Judenratów i żydowskich kapo), tom 1, MaRoN, Warszawa 2012, s. 122. ISBN 83-89033-86-0
  • Żydzi przeciw Żydom (zbrodnie żydowskiej policji, Judenratów i żydowskich kapo), tom 2, MaRoN, Warszawa 2012, s. 205. ISBN 83-89033-91-7
  • Czerwone dynastie, tom 3, MaRoN, Warszawa 2014, s. 212. ISBN 978-83-89033-02-4
  • Jak ratować Polskę, MaRoN, Warszawa 2014, s. 96. ISBN 83-89033-07-0
  • Węgierska droga do zwycięstwa, tom 1: Jak okradziono Węgry, MaRoN, Warszawa 2015, s. 200. ISBN 83-89033-12-7
  • Węgierska droga do zwycięstwa, tom 2: Rewolucyjne reformy V. Orbána, MaRoN, Warszawa 2015, s. 221. ISBN 978-83-89033-17-8
  • Przemilczane zbrodnie: Żydzi i Polacy na Kresach w latach 1939–1941, MaRoN, Warszawa 2016, Wydanie II, s. 256. ISBN 83-87689-15-7
  • Wichry życia, tom 1, MaRoN, Warszawa 2016, s. 256. ISBN 83-89033-17-8
  • Andrzej Duda: biografia prawdziwa, 3DOM, Częstochowa 2018, s. 250. ISBN 978-83-66036-13-0

Odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Dr hab. Jerzy Robert Nowak, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2008-04-10].
  2. ↑ [Książka pełzająca germanizacja Wrocławia – ostatnia strona, nota biograficzna].
  3. ↑ Jerzy Robert Nowak. jerzyrobertnowak.com. [dostęp 2011-12-06].
  4. ↑ Jerzy Robert Nowak. bn.org.pl. [dostęp 2011-12-06].
  5. ↑ Dlaczego prof. Jerzy Robert Nowak zniknął z TV TRWAM?, www.blogpress.pl.
  6. ↑ a b Wirtualna Polska Media S.A, Jerzy Robert Nowak honorowym obywatelem Jedwabnego [online], wiadomosci.wp.pl, 15 stycznia 2006 [dostęp 2019-12-08] (pol.).
  7. ↑ Inwentarz archiwalny [online], inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2019-12-07].
  8. ↑ [1], www.jerzyrobertnowak.com.
  9. ↑ a b Cezary Łazarewicz: Dzieje kaznodziei. Polityka.pl, 25-03-08. [dostęp 30-03-08].
  10. ↑ Cezary Łazarewicz. Jerzy R. Nowak – życiorys splątany. „Polityka”. 2008. 13. s. 20. 
  11. ↑ a b c Nasz program świadczy o nas. „Kurier Polski”. 97, s. s, 1989-05-18. 
  12. ↑ a b c d e f g Marcin Kowalski: Przeproście za Hollywood. Gazeta Wyborcza. Duży Format., 2006-04-25. [dostęp 2009-07-28].
  13. ↑ Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945-2000, wyd. Arkadiusz Wingert, Kraków 2010, s. 259.
  14. ↑ Grzegorz Sołtysiak, Historia Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych w latach 1947–1993 – pierwsze przybliżenie, „Polski Przegląd Dyplomatyczny”, 2008 nr 2, s. 93–124.
  15. ↑ Jerzy Robert Nowak – Praca w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych (PISM) (od stycznia 1966).
  16. ↑ Jerzy Robert Nowak. „Polityka kulturalna WSPR (Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej – węgierski odpowiednik PZPR) w latach 1968–1977”. „PISM”, 1978. Warszawa. 
  17. ↑ a b Dorota Kania. Agent u Rydzyka. „Wprost”. 37 (1290), 2007. Agencja Wydawniczo-Reklamowa „Wprost”. 
  18. ↑ Filip Musiał, Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989). Kraków 2007, s. 158–162.
  19. ↑ Kazimierz Koźniewski, Słownik swoich i obcych [czyli Alfabet Koźniewskiego], Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1994, s. 174–175(tu jako: Jan Robert Nowak).
  20. ↑ Cenzura konfiskuje tekst Nowaka.
  21. ↑ a b c d Kierownictwo CK SD. „Kurier Polski”, 1989-05-02. 
  22. ↑ Jerzy Robert Nowak. Węgry 56 – Polska 81: Bez uproszczonych analogii. „Zdanie”, 2/1983. 
  23. ↑ Jerzy Robert Nowak: Wegry. Burzliwe lata 1953–1956. Warszawa: Almapress-Studencka Oficyna Wydawnicza ZSP, 1988.
  24. ↑ M. P. z 1989 r., Nr 21. poz. 150.
  25. ↑ Nie powstaliśmy na trupie żadnej innej partii, Magazyn „Ilustrowanego Kuriera Polskiego”, nr 17 (13667), 20–21 stycznia 1990, s. 3 (wywiad z Jerzym Robertem Nowakiem).
  26. ↑ Wyniki wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 19 września 1993 r. Cz. 1: Wyniki głosowania w okręgach wyborczych, Państwowa Komisja Wyborcza, Warszawa 1993, s. 11.
  27. ↑ Serwis PKW – Wybory 2005.
  28. ↑ Jerzy Robert Nowak: Tomasz Terlikowski – „katolik” faryzeusz – Polish Club Online, „Polish Club Online”, 5 września 2016 [dostęp 2018-02-24] (pol.).
  29. ↑ Jerzy Robert Nowak: Jak Dorota Kania zafałszowała wymowę moich akt z IPN-u – Polish Club Online, „Polish Club Online”, 10 lutego 2014 [dostęp 2018-02-24] (pol.).
  30. ↑ Artykuły z serii „Ukryte oblicza mediów” na stronie Radia Maryja.
  31. ↑ Wywiad z Jerzym Robertem Nowakiem o mediach i książce „Walka z Kościołem w mediach. Biała księga”.
  32. ↑ Jacek Hołub: Ideolog Radia Maryja skazany. 11 września 2008. [dostęp 12 września 2008]. (pol.).
  33. ↑ Początek kampanii przeciwko Grossowi.
  34. ↑ Przypadki Stefana Niesiołowskiego – Jerzy Robert Nowak.
  35. ↑ Jurek: Jerzy Robert Nowak nie wstąpił do naszej partii, z Januszem Korwinem-Mikke idziemy innymi drogami.
  36. ↑ Gazeta Warszawska, 12.12.2014.
  37. ↑ „Minął tydzień”, Jerzy Robert Nowak.
  38. ↑ wPolsce.pl [online], wpolsce.pl [dostęp 2018-02-24] (pol.).
  39. ↑ Oświadczenie Forum Myśli Polskiej. [dostęp 2017-03-31].
  40. ↑ Jerzy Robert Nowak: „Czaputowicz to dureń”! O obietnicach PiS, Morawieckim, Dudzie, Kowalskim i IPP!. wRealu24.pl 2018-09-05. [dostęp 2018-09-14].
  41. ↑ Spot Ruchu Narodowego – to my Ruch Narodowy! #1. Ruch Narodowy 2018-10-10. [dostęp 2018-11-01].
  42. ↑ Serwis PKW – Wybory 2018.
  43. ↑ Wybory samorządowe 2018, kandydat: Jerzy Robert Nowak. 2018.
  44. ↑ LESZEK ŻEBROWSKI - PIĘKNY JUBILEUSZ PROF. JERZEGO ROBERTA NOWAKA. [dostęp 2021-10-10].
  45. ↑ O Jerzym Robercie Nowaku [online], Wydawnictwo WEKTORY [dostęp 2021-10-10] (pol.).
  46. ↑ Księgarnia Narodowa, polskaksiegarnianarodowa.pl.
  47. ↑ Jerzy Robert Nowak: 'Duda to samo zło’ [WYWIAD], „PRAWY.PL”, 22 listopada 2018 [dostęp 2018-11-24] (pol.).
  48. ↑ Jerzy Robert Nowak, Pamflet i mistyfikacja. „Zdanie” 1986, nr 2.
  49. ↑ Jerzy Robert Nowak, Krzyk i argumenty. „Zdanie” 1986 nr 10.
  50. ↑ Małgorzata Szpakowska. Upiorne podwórko György Spiró, „Dialog” 5/1987, s. 176–180.
  51. ↑ Csilla Gizińska, Droga dramatu węgierskiego na polską scenę teatralną od lat 60. XX wieku, s. 20.
  52. ↑ Weronika Kasprzak, Spiró i Bogusławski, „Miesięcznik „Teatr”, nr 1/2009.
  53. ↑ Skonfiskowanie przez cenzurę mego artykułu piętnującego polakożerczy paszkwil Gy. Spiró (styczeń 1986 r.) i ostateczna publikacja mego tekstu w lutym 1986 r.. W: Jerzy Robert Nowak: Na przekór skorpionom – wyznania upartego Polaka.
  54. ↑ prof. Jerzy Robert Nowak o dekomunizacji wg. PIS-u. [dostęp 2019-08-08].
  55. ↑ Jerzy Robert Nowak i jego Ruch Przełomu Narodowego za odrzuceniem traktatu lizbońskiego.
  56. ↑ W Smoleńsku był zamach – Profesor Jerzy Robert Nowak w Tarnowie cz 3.
  57. ↑ Jerzy Robert Nowak o JOW-ach.
  58. ↑ Inter-Parliamentary Union, IPU PARLINE database: HUNGARY (Orszaggyules), Electoral system [online], archive.ipu.org [dostęp 2018-02-25].
  59. ↑ Wprost 24 – Na stronie – Klony ojca dyrektora.
  60. ↑ POLITYKA – Polityka.pl.
  61. ↑ Wrocław: ideolog Radia Maryja persona non grata- Onet.pl – Wiadomości.
  62. ↑ Jerzy Robert Nowak, 100 kłamstw J.
  63. ↑ Życiński: Wędrują ideolodzy i straszą Żydami [online], Forum: Żydzi - Chrześcijanie - Muzułmanie, www.znak.org.pl, 17 marca 2008 [dostęp 2020-02-28].
  64. ↑ Wojciech Szacki, KIK kłóci się o Nowaka [online], wyborcza.pl, 18 kwietnia 2008 [dostęp 2020-02-28].
  65. ↑ Rada Chrześcijan i Żydów przeciw wykładom [online], info.wiara.pl, 20 marca 2008 [dostęp 2020-02-28].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Robert_Nowak&oldid=65800698”