Przejdź do zawartości

Zabierzów (gmina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez WażneT (dyskusja | edycje) o 09:19, 24 lis 2023. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 24 lis 2023, była oparta na tej wersji.
Ten artykuł dotyczy gminy współczesnej. Zobacz też: gmina Zabierzów Bocheński – dawna gmina w Krakowskiem.
Zabierzów
gmina wiejska
Ilustracja
Budynek urzędu gminy w Zabierzowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

małopolskie

Powiat

krakowski

TERC

1206162

Wójt

Elżbieta Burtan

Powierzchnia

99,34 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności


29 267[1]

• gęstość

294 os./km²

Nr kierunkowy

12

Tablice rejestracyjne

KRA

Adres urzędu:
Rynek 1
32-080 Zabierzów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw

23

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zabierzów”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zabierzów”
Ziemia50°07′N 19°47′E/50,118056 19,779722
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Plan gminy
Port lotniczy Kraków-Balice
Brzoskwinia i autostrada A4 (E40).
Dolina Kobylańska
Brama Bolechowicka
Skała Kmity

Zabierzów – gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krakowskim.

Formę obecną uzyskała z połączenia[2] w dniu 15 stycznia 1976 roku gminy Rudawa z dotychczasową gminą Zabierzów. Siedziba gminy znajduje się w Zabierzowie. Według danych z 31 grudnia 2022[3] gminę zamieszkiwało 29 267 osób.

Na terenie gminy znajduje się Port lotniczy Kraków-Balice wraz z lądowiskiem Balice-LPR jako baza Lotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Historia

Gmina zbiorowa Zabierzów została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie krakowskim w woj. krakowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Bolechowice, Brzezie, Karniowice, Kobylany, Ujazd, Więckowice, Zabierzów i Zelków[4]. 16 września 1934 gminę Liszki podzielono na 16 gromad: Bolechowice, Brzezie, Karniowice, Kobylany, Więckowice, Zabierzów i Zelków[5].

Podczas okupacji hitlerowskiej gmina funkcjonowała w powiecie krakowskim w Generalnym Gubernatorstwie. 1 czerwca 1941 okupanci zwiększyli liczbę gromad gminy Zabierzów do 19 przez przyłączenie do niej:

Po wojnie w woj. krakowskim w zmodyfikowanych w granicach: bez gromad z gminy Krzeszowice, które do niej powróciły w reaktywowanym powiecie chrzanowskim, lecz z gromadami ze zniesionej gminy Bronowice Małe i Giebułtowem z gminy Zielonki[7]. Ponadto 1 lipca 1946 z części gromady Brzezie w gminie Zabierzów utworzono nową gromadę Ujazd[8]. I tak według stanu z dnia 1 lipca 1952 gmina Zabierzów składała się z 11 gromad: Bolechowice, Brzezie, Giebułtów, Karniowice, Kobylany, Modlnica, Modlniczka, Mydlniki, Rząska, Tomaszowice, Ujazd, Więckowice, Zabierzów i Zelków[9]. Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[10].

Gminę Zabierzów przywrócono w tymże powiecie i województwie wraz z reaktywowaniem gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku[11], właściwie w granicach sprzed II wojny światowej, a więc bez Giebułtowa, Modlnicy, Modlniczki i Tomaszowic, które weszły w skład nowej gminy Wielka Wieś i Mydlników, które włączono do Krakowa[12], lecz z Rząską (przed wojną w gminie Bronowice Małe i 1941–54 w gminie Zabierzów) oraz z Aleksandrowicami, Balicami i Szczyglicami (przed 1954 w gminie Liszki)[13].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2019[14] gmina Zabierzów zajmuje obszar 99,34 km², w tym:

  • użytki rolne: 65%;
  • użytki leśne: 14%.

Gmina stanowi 8,1% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2022[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 29 267 100 15 066 51,5 14 201 48,5
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)		 294 134,47 124,49

Trzecia pod względem liczby mieszkańców gmina, na 17 gmin powiatu krakowskiego.

  • Piramida wieku mieszkańców gminy Zabierzów w 2014 roku[3].

Położenie

Tereny gminy przynależą do kilku mezoregionów geograficznych; północne obszary znajdują się na wzniesieniu Wyżyny Olkuskiej, środkowe w obniżeniu Rowu Krzeszowickiego, południowe na wzniesieniu Garbu Tenczyńskiego i obniżeniu Bramy Krakowskiej. Przez gminę przepływa rzeka Rudawa i będące jej lewobrzeżnymi dopływami potoki: Będkówka, Kobylanka, Bolechówka, Kluczwoda, Wędonka oraz rzeka Brzoskwinka.

Przez miejscowości gminy przebiegają takie główne drogi, jak: autostrada A4, droga krajowa nr 79, droga wojewódzka nr 774, oraz linia kolejowa z Krakowa na Śląsk.

Sąsiednie gminy

Jerzmanowice-Przeginia, Kraków, Krzeszowice, Liszki, Wielka Wieś.

Miejscowości

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[15]:

Religia

Kościół rzymskokatolicki

 Osobny artykuł: Dekanat Bolechowice.
 Osobny artykuł: Dekanat Krzeszowice.
  • 8 parafii rzymskokatolickich (Balice, Bolechowice, Brzezie, Kobylany, Rudawa, Radwanowice, Rząska, Zabierzów wraz z kościołami i 4 zgromadzenia zakonne (Balice, Bolechowice, Rudawa, Rząska)

W Rudawie kościół istniał przed 1185 rokiem, kiedy wieś została podarowana kapitule krakowskiej. Późniejszy kościół parafialny z gotyckim, ceglanym prezbiterium pochodzi sprzed 1300 roku. Następny kościół powstał w 1327 roku w Bolechowicach. Kontrowersje pomiędzy proboszczami o przynależność parafialną wsi ciągnęły się latami, np. podczas wizytacji z 1598 roku zanotowano, że o zwierzchnictwo nad Pisarami spierali się plebani z Rudawy i Paczółtowic. W 1908 roku powołana została zabierzowska parafia.

Świadkowie Jehowy

  • Grupy głosicieli z terenu gminy należą do zborów: Kraków-Azory (z północno-wschodniej części gminy), Kraków-Łobzów (ze wschodniej części gminy) oraz Krzeszowice–Wschód (z zachodniej części gminy)[16][17].

Dawne grupy wyznaniowe

  • Kalwinizm: Stanisław Iwan Karniński, szlachcic ziemi krakowskiej, gorliwy wyznawca kalwinizmu 23 maja 1591 roku oddał swój dwór w Aleksandrowicach na cele kultowe zboru. Zbór ten zburzyło w 1613 roku w nocnym napadzie pospólstwo krakowskie. W 1625 roku Samuel Gołochowski przeszedł na katolicyzm i wydalił ze swych włości innowierców. W XVI w. Jan Boner założył w Balicach zbór.
  • Adwentyści Dnia Siódmego: W Bolechowicach mieszkał Jan Kulak pierwszy powojenny przewodniczący Unii Adwentystów Dnia Siódmego w Polsce. Tam też do końca lat 70. XX w. było miejsce spotkań tej grupy wyznaniowej.

Honorowi Obywatele Gminy Zabierzów

Rada Gminy Zabierzów przyznała tytuł honorowych obywateli trzem osobom:

Przyroda turystyka i sport

Położenie gminy na zróżnicowanych obszarach 3 jednostek geograficznych decyduje o dużej różnorodności krajobrazowej i przyrodniczej terenów gminy. Duże walory tych obszarów były przyczyną włączenia ich do parków krajobrazowych; Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie oraz Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Na obszarach obydwu tych parków znajdują się liczne ostańce i inne skały wapienne o fantastycznych często kształtach, jaskinie, krasowe źródła i leśne potoki z kryształowo czystą wodą, głębokie wąwozy, liczne zabytki kultury materialnej, a na odkrytych wysoczyznach doskonałe punkty widokowe. Tereny gminy sąsiadują z Ojcowskim Parkiem Narodowym.

Do najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejsc gminy Zabierzów należą: Dolina Kobylańska, Dolina Bolechowicka ze słynną Bramą Bolechowicką, Skała Kmity, Las Zabierzowski, Dolina Brzoskwinki. Na najbardziej cennych przyrodniczo obszarach utworzono 3 rezerwaty przyrody – rezerwat przyrody Dolina Kluczwody, rezerwat przyrody Wąwóz Bolechowicki, rezerwat przyrody Skała Kmity. Na terenie gminy znajduje się 69 pomników przyrody[21].

Szlaki turystyczne
szlak turystyczny niebieski – z Rudawy przez Radwanowice, Łączki, całą długość Doliny Będkowskiej i Jerzmanowice do Ojcowskiego Parku Narodowego.
szlak turystyczny żółty – z Ojcowskiego Parku Narodowego przez Wierzchowie, Zelków, Dolinę Bolechowicką, Karniowice, Kobylany, Dolinę Kobylańską, Będkowice, Bramę Będkowską, Dolinę Szklarki, rezerwat przyrody Dolina Racławki do Paczółtowic.
szlak turystyczny niebieski – z Zabierzowa przez Las Zabierzowski, Kleszczów, Brzoskwinię Dolinę Brzoskwinki, wąwóz Półrzeczki, Dolinę Mnikowską do Mnikowa.
szlak turystyczny czarny – z Aleksandrowic do Wąwozu Zbrza w Lesie Zabierzowskim.
Szlaki rowerowe[22]
  • rowerowy szlak brzozowy (niebieski)[23]

W latach 2005/2006 Ludowy Klub Sportowy (LKS) Kmita Zabierzów awansował do II ligi piłki nożnej (obecnie I liga).

Gminy partnerskie

Przypisy

  1. ↑ a b Gmina Zabierzów w liczbach
  2. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-12-29].
  3. ↑ a b Gmina Zabierzów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  4. ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 536
  5. ↑ Krakowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 140
  6. ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
  7. ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
  8. ↑ Krakowski Dziennik Wojewódzki. 1946, nr 13, poz. 59
  9. ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
  10. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  11. ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
  12. ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 323
  13. ↑ Uchwała Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie krakowskim oraz ustalenia siedzib gminnych rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 8 grudnia 1972 Nr 18, poz. 268).
  14. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  15. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  16. ↑ Piotr Hapanowicz, Stanisław Piwowarski Monografia Gminy Zabierzów s. 91; wyd. Urząd Gminy Zabierzów; 2009. [dostęp 2020-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-02)].
  17. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
  18. ↑ Honorowi Obywatele Gminy Zabierzów. [dostęp 2022-03-08].
  19. ↑ Honorowi Obywatele. [dostęp 2022-03-08].
  20. ↑ Honorowi Obywatele. [dostęp 2022-03-08].
  21. ↑ Pomniki przyrody w gminie Zabierzów. [dostęp 2022-03-08].
  22. ↑ Gmina Zabierzów. [dostęp 2020-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-15)].
  23. ↑ Rowerowy szlak brzozowy przez gminę Zabierzów. [dostęp 2008-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-30)].
  24. ↑ a b c d Gminy partnerskie [online], Oficjalny serwis internetowy Gminy Zabierzów [dostęp 2016-04-16].

Linki zewnętrzne

Gmina Zabierzów
Wsie
Integralne
części wsi

Powiat krakowski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu krakowskiego

Powiat krakowski (1920–1975) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
  • brak
Gminy miejskie (1920–39, 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1939–45)
Miejskie
Wiejskie[A]
  1. ↑ Kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabierzów_(gmina)&oldid=71928387”