Powiat wadowicki

Powiat wadowicki
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
TERC	1218
Siedziba	Wadowice
Starosta	Mirosław Sordyl (od 2024)
Powierzchnia	645,88 km²
Populacja (05.03.2024); • liczba ludności	; 157 855
• gęstość	244 os./km²
Urbanizacja	29,2%
Tablice rejestracyjne	KWA
	Adres urzędu:ul. Batorego 2; 34-100 Wadowice
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich	3
Liczba gmin wiejskich	7
	Położenie na mapie województwa;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Powiat wadowicki – powiat w Polsce (województwo małopolskie) z siedzibą w Wadowicach. Powiat został utworzony w ramach reformy administracyjnej z 1999.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 160 006 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 159 971 osób^[4].

Największym miastem powiatu jest Andrychów, a pozostałymi miastami są Kalwaria Zebrzydowska i Wadowice, w latach 2016, 2022-2023 Lanckorona próbowała uzyskać prawa miejskie, lecz bez powodzenia^[5]^[6].

Położenie i ukształtowanie terenu

Powiat wadowicki obejmuje 645 km². Położony jest w zachodniej części województwa małopolskiego, na Pogórzu Karpackim. W zachodniej części leży na Pogórzu Śląskim, w południowej w Beskidzie Małym, a w północno-wschodniej na Pogórzu Wielickim. Obejmuje obszar w dorzeczu Skawy. 61% powierzchni powiatu stanowią użytki rolne, a 23% użytki leśne.

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzi 10 gmin, w tym 3 miejsko-wiejskie: Wadowice, Andrychów i Kalwaria Zebrzydowska, oraz 7 wiejskich: Brzeźnica, Lanckorona, Mucharz, Spytkowice, Stryszów, Tomice i Wieprz.

Gmina	Liczba sołectw	Powierzchnia w km²
Gminy miejsko-wiejskie
Andrychów	8	100,40
Kalwaria Zebrzydowska	13	75,32
Wadowice	15	113
Gminy wiejskie
Brzeźnica	15	66,3
Lanckorona	5	40,61
Mucharz	7	37,32
Spytkowice	6	47,03
Stryszów	6	46,05
Tomice	6	41,73
Wieprz	6	74,51
Powiat	86	645,74

Infrastruktura komunikacyjna

Sieć dróg tworzą:

droga krajowa nr 52: Bielsko-Biała – Głogoczów
droga krajowa nr 28: Zator – Medyka
droga krajowa nr 44: Gliwice – Kraków
droga wojewódzka nr 953: Kalwaria Zebrzydowska – Skawina
droga wojewódzka nr 781: Chrzanów – Łękawica

W przyszłości droga 52 zwana Beskidzką Drogą Integracyjną ma mieć dwie jezdnie po dwa pasy ruchu w każdą stronę i biec nowym śladem, tworząc równocześnie obwodnicę miasta. Obecnie trwa opracowywanie wariantów przebiegu drogi.

Drogi
ogółem	krajowe	wojewódzkie	powiatowe	gminne
1524,7	82	33,5	326	1083,2

System transportu kolejowego tworzy kilka linii:

94 : relacji Kraków Płaszów – Oświęcim
117 : relacji Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – Bielsko-Biała
103 : relacji Trzebinia – Wadowice (ruch towarowy)
97 : relacji Skawina – Żywiec

Demografia

Według danych z 2009 powiat zamieszkuje 155 923 mieszkańców, wskaźnik gęstości zaludnienia to 242 osób/km². Ze względu na poziom gęstości zaludnienia oraz liczbę mieszkańców wśród gmin najwyższą wartość posiada gmina Andrychów (42 984 mieszkańców, 428 osób na 1 km²), natomiast najmniejszą Mucharz (3856 mieszkańców, 103 osoby na 1 km²).

Ludność gmin powiatu według płci (dane z 2009)
Gmina	Liczba ludności	Mężczyźni (osób)	Kobiety (osób)	Gęstość zaludnienia (osób/km²)
Andrychów miasto:	42 984	20 954	22 030	428
Andrychów miasto:	21 341	10 223	11 118	2 066
Brzeźnica	9781	4779	5002	147
Kalwaria Zebrzydowska miasto:	19 500	9571	9929	259
Kalwaria Zebrzydowska miasto:	4477	2177	2300	814
Lanckorona	5913	2911	3002	146
Mucharz	3856	1941	1915	103
Spytkowice	10 025	4898	5127	201
Stryszów	6658	3260	3398	145
Tomice	7433	3663	3770	179
Wadowice miasto:	37 975	18 352	19 623	337
Wadowice miasto:	19 305	9064	10 241	1832
Wieprz	11 798	5955	5843	142
Powiat miasto: wieś:	155 923	76 284	79 639	242
	45 123	21 464	23 659	1570
	110 800	54 820	55 980	214

Ludność według wieku i płci (dane z 2009)
Płeć	Ogółem	Przedprodukcyjny	Produkcyjny	Poprodukcyjny
Płeć	Ogółem	< 15 lat	15–59/64 lat	> 59/64 lat
Ogółem	155 923	26 399	105 659	23 865
Mężczyźni	76 284	13 503	55 259	7522
Kobiety	16 130	12 896	50 400	16 343

Liczba ludności w latach 1999–2009
Rok	Ogółem	Miasto	Wieś
1999	152 785	46 351	106 434
2000	153 328	46 157	107 171
2001	153 803	46 141	107 662
2002	153 045	46 149	106 896
2003	153 438	45 873	107 565
2004	153 781	45 648	108 133
2005	154 201	45 408	108 793
2006	154 440	45 352	109 088
2007	154 899	45 204	109 695
2008	155 515	45 044	110 471
2009	155 923	45 123	110 800

Grupy wiekowe (dane z 2009)

Piramida wieku mieszkańców powiatu wadowickiego w 2014 roku^[7].

Religia

Kościół rzymskokatolicki: 56 parafii;
Protestantyzm: Kościół Zielonoświątkowy w RP (1 zbór); Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego (1 zbór); Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (2 zbory);
Świadkowie Jehowy: 3 zbory^[8]^[9];
Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego: (1 zbór).

Gospodarka

Przedsiębiorczość

Powiat wadowicki posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą małą i średnią przedsiębiorczość, często o wieloletnich tradycjach (głównie w meblarstwie).

Pod koniec grudnia 2003 r. działalność gospodarczą w powiecie prowadziło 14725 jednostek gospodarczych. Sektor prywatny będący własnością osób fizycznych stanowił 83,7%, jednostki budżetowe i komunalne – 2,4%, a spółki prawa handlowego – 2,3%.

Dynamika wzrostu liczby firm jest zróżnicowana w poszczególnych gminach. W powiecie wadowickim wskaźnik ilości zarejestrowanych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynosi 88/1000.

Przemysł

Główne branże to: przemysł spożywczy (Wadowice), maszynowy, włókienniczy (Andrychów) oraz drzewny i obuwniczy (Kalwaria Zebrzydowska).

Na terenie Andrychowa, największego ośrodka przemysłowego powiatu, funkcjonują zakłady przemysłowe, takie jak: Andrychowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego Andropol S.A., Wytwórni Silników Wysokoprężnych Andoria S.A. i Andrychowskiej Fabryki Maszyn.
Drugim ośrodkiem gospodarczym są Wadowice. Swoje siedziby mają tu przedsiębiorstwa Maspex i Skawa, Fabryka Elementów Hydrauliki (z grupy NFI), filia Bumar-Łabędy i Met-Chem (branża chemiczno-metalowa). Wadowice są również ośrodkiem finansowym. Znajduje się tu siedem oddziałów banków.
Na terenie miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska funkcjonuje ok. 1000 zakładów stolarskich i szewskich oraz sieć hurtowni materiałów oraz akcesoriów do tego typu produkcji, a także zakłady kooperujące.

Rolnictwo

Pozostałą część powiatu stanowią głównie niewielkie (średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi 1,99 ha) indywidualne gospodarstwa rolne typu rodzinnego. W ostatnich latach na terenach rolniczych rozwinęła się sieć małych placówek handlowych. Obszar powiatu pokrywają gleby brunatne kwaśne i pseudobielicowe, gdzie dominują gleby I, II i III klasy bonitacyjnej – 43,5% (większość gleb posiada III klasę). Pozostałe gleby należą do klasy IV – 49,9% oraz V – 6,6%.

Użytkowanie gruntów [ha (%)]
Użytki rolne					Lasy i grunty leśne	Pozostałe grunty
Razem	Grunty orne	Sady	Łąki	Pastwiska	Lasy i grunty leśne	Pozostałe grunty
37 713 (58,4)	29 262 (45,3)	693 (1,1)	6399 (9,9)	1359 (2,1)	15 596 (24,1)	11 265 (17,4)

Struktura wielkościowa gospodarstw rolnych [(%)]
ogółem	0 – 1 ha	1 – 2 ha	2 – 5 ha	5 – 10 ha	10 – 15 ha	pow. 15 ha
20 908	9430 (45,1)	6093 (29,1)	4590 (21,9)	618 (2,9)	99 (0,5)	78 (0,4)

Struktura zasiewów [(%)]
Ogółem	Zboża	Strączkowe	Ziemniaki	Przemysłowe	Pastewne	Pozostałe
17 393	12 344 (71)	8 (0)	2963 (17)	105 (0,6)	1353 (7,8)	620 (3,6)

Struktura hodowli zwierząt gospodarskich [(%)]
Bydło		Trzoda chlewna		Owoce	Konie	Drób ogółem
Ogółem	Krowy	Ogółem	Lochy	Owoce	Konie	Drób ogółem
9538 (3,4)	5215 (2,9)	34 349 (6,3)	4521 (6,9)	665 (0,8)	884 (2,6)	1 226 716 (12)

Walory turystyczne

Powiat wadowicki, zajmujący fragment Beskidu Małego i Średniego w dorzeczu rzeki Skawy, o silnie sfalowanych wzniesieniach i łagodnych dolinach, obfitujący w różnorodne walory i sprzyja uprawianiu form turystyki o charakterze religijnym, kulturowym i przyrodniczym.

Turystyka religijna przyciąga najwięcej turystów i pielgrzymów, szczególnie w okresie wydarzeń religijnych i kulturowych. Do najważniejszych atrakcji turystycznych należą:

Wadowice, rodzinne miasto Karola Wojtyły – Jana Pawła II, gdzie można zobaczyć jego dom rodzinny oraz inne miejsca upamiętniające jego życie,
Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej wraz z odbywającymi się tu co roku Chwalebnym Misterium Męki Pańskiej w Wielkim Tygodniu oraz Misterium Pogrzebu i Triumfu Matki Bożej w sierpniu,
Sanktuarium górskie na Groniu Jana Pawła II, miejsce poświęcone pamięci papieża Polaka, gdzie znajduje się m.in. fotel, na którym Jan Paweł II siedział podczas wizyty w Skoczowie w 1995 roku.

W Wadowicach znajdują się liczne zabytki sakralne: Bazylika Ofiarowania NMP, Sanktuarium św. Józefa i Klasztor Karmelitów Bosych, Klasztor Zgromadzenia Sióstr św. Rodziny z Nazaretu, Klasztor Księży Pallotynów.

Ponadto na terenie powiatu znajdują się zabytkowe kościoły drewniane (Barwałd Dolny, Marcyporęba, Nidek, Radocza) jak i murowane oraz klasztory, kaplice i cmentarze.

Turystyka poznawcza – liczne zabytki w postaci:

zamki: ruiny zamku na Górze Lanckorońskiej, Zamek w Spytkowicach,
zespoły dworskie i dworsko–parkowe: pałac w Paszkówce, pałac Bobrowskich w Andrychowie, Dworek Emila Zegadłowicza w Wadowicach, zajazd „Stara Poczta” w Izdebniku,
układy urbanistyczne miast w tym rynek w Lanckoronie – średniowieczny układ urbanistyczny z drewnianymi domami,
walory kulturowe, krajobrazowe, przyrodnicze oferowane przez Beskid Mały i Średni.

Turystyka aktywna i wypoczynkowa umożliwiająca turystom:

wypady krajoznawcze na liczne piesze, rowerowe i konne szlaki turystyczne, schroniska turystyczne uzupełniana atrakcjami przyrodniczymi Beskidu Małego i Średniego,
sportowo-rekreacyjna: niewielkie wyciągi narciarskie i trasy narciarskie, ścianki wspinaczkowe, przystań kajakowa, stadniny i miejsca związane z jazdą konną oraz inne obiekty sportowych skupiona głównie w Wadowicach i Andrychowie,
rozrywkowe jak Park Miniatur w Inwałdzie.

Istotną formą turystyki na terenie powiatu wadowickiego jest agroturystyka oraz towarzysząca jej produkcja zdrowej żywności.

Starostowie

Feliks Zachuta (1923–)^[10]
Piotr Henryk Wąs (–1931)^[11]

Sąsiednie powiaty

Przypisy

↑ Skład Zarządu, Powiat wadowicki [dostęp 2024-06-15] .
↑ : [1].
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ Gmina Lanckorona [online] [dostęp 2024-03-05] (pol.).
↑ KP), Czy Lanckorona w końcu będzie miastem? Wójt znowu chce spróbować [online], www.wadowice24.pl [dostęp 2024-03-05] (pol.).
↑ GUS: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-01-21] .
↑ PawełP. Mocny PawełP., Świadkowie Jehowy wznawiają zebrania stacjonarne w powiatach olkuskim, oświęcimskim, wadowickim i chrzanowskim [online], olkusz.naszemiasto.pl, 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07] .
↑ Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 sierpnia do 1 września 1923 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”, s. 24, Nr 23 z 30 września 1923.
↑ Ruch służbowy. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 11, s. 199, 31 sierpnia 1931.

Linki zewnętrzne

Portal powiatu wadowickiego
Powiat wadowicki pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym (1897) w bibliotece Polona

[1] Skład Zarządu, Powiat wadowicki [dostęp 2024-06-15] .

[polska_w_liczbach-2] : [1].

[3] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[4] GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[5] Gmina Lanckorona [online] [dostęp 2024-03-05] (pol.).

[6] KP), Czy Lanckorona w końcu będzie miastem? Wójt znowu chce spróbować [online], www.wadowice24.pl [dostęp 2024-03-05] (pol.).

[populacja2016-7] GUS: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018.

[8] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-01-21] .

[9] PawełP. Mocny PawełP., Świadkowie Jehowy wznawiają zebrania stacjonarne w powiatach olkuskim, oświęcimskim, wadowickim i chrzanowskim [online], olkusz.naszemiasto.pl, 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07] .

[10] Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 sierpnia do 1 września 1923 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”, s. 24, Nr 23 z 30 września 1923.

[11] Ruch służbowy. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 11, s. 199, 31 sierpnia 1931.

[c-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ podczas okupacji 1939–45 włączono do III Rzeszy (rejencja katowicka); nawias oznacza gminę zniesioną w GG (w III Rzeszy obowiązywały gminy jednostkowe)

[a-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f podczas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Krakau

[b-14] zas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Neumarkt

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]

[B]

[C]

Miasta na prawach powiatu	Kraków (siedziba) Nowy Sącz Tarnów
Powiaty	bocheński brzeski chrzanowski dąbrowski gorlicki krakowski limanowski miechowski myślenicki nowosądecki nowotarski olkuski oświęcimski proszowicki suski tarnowski tatrzański wadowicki wielicki
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Miasta	Andrychów Kalwaria Zebrzydowska Wadowice
Gminy miejsko-wiejskie	Andrychów Kalwaria Zebrzydowska Wadowice
Gminy wiejskie	Brzeźnica Lanckorona Mucharz Spytkowice Stryszów Tomice Wieprz

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Andrychów (od 1934) Kalwaria Zebrzydowska (od 1934) Lanckorona (do 1934) Maków Podhalański (od 1934) Wadowice Zator (← od 1932)
Miasteczka (1920–34)	Andrychów (→) Kalwaria Zebrzydowska (→) Maków Podhalański (← od 1932; →)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)	Andrychów^[A] Kalwaria (Zebrzydowska)^[B] Lanckorona (1926–34) Maków Podhalański^[C] (← 1932–55 →) Wadowice^[A] Zator^[A] (← 1932–50 →)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39, 1945–54 i 1973–75)	Andrychów^[A] Brody (od 1973) Brzeźnica^[B] Budzów (1945–54) Chocznia (1946–54) Kalwaria (do 1939^[B] i 1945–54) Lanckorona (od 1973) Maków^[C] (do 1954) Mucharz^[A] Ryczów (1945–54) Spytkowice^[A] (do 1945 i od 1973) Stryszów^[B] Tomice (od 1973) Wadowice (do 1939^[B]^[A] i 1945–54) Wieprz^[A] Zator^[A] (do 1950 →) Zawoja^[C] (do 1954) Zembrzyce^[B] (do 1945 i 1949–54)
Gromady (1954–72)	Andrychów (1959–72) Bachowice (1954–60) Barwałd (1954–72) Biała (1954–55 →) Bieńkówka (1954–55 →) Brody (1954–59) Brody (1967–72) Brzeźnica (1954–72) Budzów (1954–55 →) Chocznia (1954–72) Frydrychowice (1954–72) Gierałtowice (1954–61) Głębowice (1954–61) Grzechynia (1954–55 →) Harbutowice (1954–55 →) Inwałd (1954–72) Izdebnik (1954–61) Jachówka (1954–55 →) Jaroszowice (1954–68) Juszczyn (1954–55 →) Kalwaria Zebrzydowska (1959–66) Klecza Dolna (1954–61) Lanckorona (1954–72) Leńcze (1954–61) Łękawica (1954–61) Marcyporęba (1954–61) Mucharz (1954–72) Palcza (1954–55 →) Paszkówka (1954–72) Ponikiew (1954–60) Przytkowice (1954–72) Radocza (1960–72) Roczyny (1954–61) Ryczów (1954–72) Rzyki (1954–59) Skawica (1954–55 →) Spytkowice (1954–72) Stronie (1954–68) Stryszów (1954–72) Sułkowice (1954–59) Śleszowice (1954–55 →) Świnna Poręba (1954–57) Targanica (Targanice) (1954–72) Tarnawa Dolna (1954–55 →) Tłuczań (1954–61) Tomice (1954–60) Wadowice (1969–72) Wieprz (1954–72) Witanowice (1954–61) Woźniki (1954–60) Wysoka (1954–68) Zagórnik (1954–59) Zawoja (1954–55 →) Zebrzydowice (1954–59) Zembrzyce (1954–55 →) Żarnówka (1954–55 →)