Ötzi
 Rekonstrukcja ciała w Narodowym Muzeum Górskim w Turynie | |
| Data i miejsce śmierci |
3300 lat p.n.e. |
|---|---|
Ötzi (Oetzi, IPA: [ˈœtsi], „człowiek z Similaun”, „człowiek lodu”) – przydomek nadany człowiekowi, który zmarł ok. 3300 lat p.n.e. Przydomek ten pochodzi od nazwy doliny Ötztal w Tyrolu, w Alpach Ötztalskich, ponad którą znaleziono jego zamrożone w lodowcu alpejskim ciało.
Odkrycie
[edytuj | edytuj kod]Ötzi został znaleziony na wysokości 3210 m n.p.m. przez dwoje niemieckich turystów, Helmuta Simona i jego żonę Erikę, 19 września 1991 roku. Uznali oni, że ciało należy do zmarłego tragicznie turysty. Wiek Ötziego datowano dopiero podczas badań w Innsbrucku. Obecnie Ötzi znajduje się w Museo Archeologico dell’Alto Adige (muzeum archeologicznym Górnej Adygi) w Bolzano we Włoszech.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Przeprowadzone analizy wykazały, że miał 157 cm wzrostu, ważył około 50 kg[1] i zmarł mając 40–53 lat. Był szatynem, prawdopodobnie miał brązowe oczy, grupę krwi „0” i możliwe, że cierpiał na nietolerancję laktozy[2][3].
Na ciele stwierdzono 61 tatuaży, niektóre z nich były zlokalizowane w miejscach uważanych za punkty akupunktury dla chorób, na które cierpiał (zmiany zwyrodnieniowe stawów i bóle brzucha wywołane zakażeniem Trichuris trichiura)[4]. Ostatnim posiłkiem, który spożył, było mięso jelenia i kozicy, roślinne korzonki, owoce i ziarna, które najprawdopodobniej zostały spożyte w formie chleba.
Kolejne badania mumii przeprowadzone przez zespół dr. Alberta Zinka, antropologa z niemieckiego Uniwersytetu Eberharda Karola w Tybindze, wskazują, że Ötzi mimo stosunkowo młodego wieku miał genetyczne predyspozycje do choroby wieńcowej i cierpiał na arteriosklerozę. Ustalono, iż nie prowadził siedzącego trybu życia, nie miał nadwagi, nie cierpiał z głodu, a jego dieta była zrównoważona; mimo to zagrażały mu choroby serca i układu krążenia.
Niemieccy naukowcy wykryli u niego też bakterie z rodzaju Borrelia, wywołujące boreliozę. Jest to najstarszy poznany ślad tej infekcji, spowodowanej przez kleszcze.
Po badaniach genetycznych naukowcy początkowo twierdzili, że jego linia pokrewieństwa prawdopodobnie wygasła, ale badania 3700 dawców krwi z okolic Innsbrucka, prowadzone w 2013 roku, wykazały 19 mężczyzn o tej samej, bardzo rzadkiej mutacji genetycznej. Podano wtedy informację o możliwych krewnych zstępnych Ötziego w Tyrolu[5][6]. Nie oznacza to, że są w prostej linii jego potomkami, ale że mieli wspólnego przodka, który żył 10-12 tysięcy lat temu[7].
W lutym 2011 roku poinformowano o przeprowadzeniu rekonstrukcji twarzy mumii za pomocą metod stosowanych w kryminalistyce[8].
Ötzi ubrany był w skóry, które pochodziły od niedźwiedzia, kozicy i jelenia, miał buty i skarpety splecione z miękkich traw i łyka. Posiadał plecak, torbę z kory brzozowej, kołczan w nim 14 strzał w tym 8 kalinowych reszta dereniowych, ponad półmetrową ciupagę[9] w rozwidlonym drzewcu cisowej laski, której miedziane wyklepane ostre ostrze sklejała brzozowa smoła i mocowały rzemienie; nóż z krzemienia i długi na 1,82 metra niedokończony łuk. Znaleziono przy nim także hubę porka brzozowego (Piptoporus betulinus), która do dzisiejszych czasów jest używana w medycynie ludowej do leczenia dolegliwości żołądkowych – mógłby to być najstarszy przypadek udowodnionego zastosowania substancji leczniczej. Bardziej prawdopodobne jest jednak używanie huby do rozpalania ognia lub jako opatrunku[10].
Ötzi zmarł najprawdopodobniej w wyniku ran odniesionych w walce z innymi ludźmi, w tym rany pochodzącej od strzały. Naukowcy w ranach odkryli czerwone krwinki, jak również fibrynę, końcowy produkt procesu krzepnięcia krwi, która jest obecna w świeżych ranach, potem niknie. Świadczy to o tym, że Ötzi zmarł szybko po zranieniu[11].
Po odkryciu stał się atrakcją turystyczną (w pobliżu miejsca jego odnalezienia ustawiono pomnik, zaś mumia została wystawiona w muzeum)[potrzebny przypis]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Człowiek lodu zyskał twarz, „Angora” nr 13, 27 III 2011.
- ↑ Krzysztof Kowalski: Sercowiec z epoki kamienia. Rzeczpospolita.pl, 2012-02-29. (pol.).
- ↑ A. Keller, A. Graefen, M. Ball, M. Matzas i inni. New insights into the Tyrolean Iceman’s origin and phenotype as inferred by whole-genome sequencing. „Nat Commun”. 3, s. 698, 2012. DOI: 10.1038/ncomms1701. PMID: 22426219.
- ↑ Deter-Wolf, Aaron; Robitaille, Benoît; Krutak, Lars; Galliot, Sébastien (February 2016). The World’s Oldest Tattoos. „Journal of Archaeological Science”: Reports 5: 19–24. doi:10.1016/j.jasrep.2015.11.007.
- ↑ Anna Błońska: Wskazano 19 Tyrolczyków spokrewnionych z Ötzi. kopalniawiedzy.pl, 11 października 2013. [dostęp 2013-11-22]. (pol.).
- ↑ Rossella Lorenzi: Living relatives of iceman mummy found. Fox News, 14 października 2013. [dostęp 2013-11-22]. (ang.).
- ↑ Kazimierz Pytko: Tropami Ötziego. [dostęp 2022-05-24].
- ↑ KLe/PAP: Zrekonstruowano twarz mumii sprzed 5 tys. lat. Onet.pl, 28 lutego 2011. [dostęp 2013-11-22]. (pol.).
- ↑ The Axe. Ötzi – South Tyrol Museum of Archaeology. [dostęp 2013-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 listopada 2010)]. (ang.).
- ↑ Ötzi (Oetzi) – człowiek lodu. Survival.strefa.pl. [dostęp 2013-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-01)]. (pol.).
- ↑ Krzysztof Kowalski: Krew zachowana w ranie sprzed 5300 lat. Rzeczpospolita.pl, 2012-05-03. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Muzeum Archeologicznego Południowego Tyrolu (ang. • niem. • wł.)
- Ötzi (Oetzi) – człowiek lodu. survival.strefa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-01)].
- Ötzi i inni – gazeta.pl
- Człowiek lodu w baranicy – nowe informacje o Ötzim – Rzeczpospolita, 21-08-2008
- „Zrekonstruowano twarz Ötziego” – zdjęcia – RMF24.pl
- Zamarzł 5 tysięcy lat temu
Albert Zink, A 5,300-year-old murder mystery (ang.), kanał „TED-Ed” na YouTube, 17 sierpnia 2023 [dostęp 2024-10-05].